- Ба фикри ман дар вайрон шудани ахлоқи ҷомеа пеш аз ҳама худи ҷомеа гунаҳкор аст. Зеро ба назар чунин мерасад, ки аҳли ҷомеа имрӯз хеле бетараф аст. Дар    хотир дорам, солҳои пеш чи гуна калонсонлон ба ҳар як рафтори нодурусти хурдсолону ҷавонон эрод мегирифтанд, онҳоро насиҳат мекарданд ва ба роҳи рост    ҳидоят менамуданд. Мо дар бачагӣ ва ҷавонӣ, вақте аз худ калонсолтарро медидем, кӯшиш мекардем ягон сухани ноҷо нагӯем ва рафтори нодуруст накунем.

 Имрӯз бошад, чунин таҷриба хеле кам ба назар мерасад ва ҳатто, агар насиҳат кунем ҳам, на ҳама ба насиҳат гӯш медиҳад. Чанд вақт пеш аз назди ҳайкали  Абӯалӣ Сино мегузаштем, ки як гурӯҳ хонандаҳои синфҳои болоии мактаб аз наздамон гузаштанд. Маълум буд, ки аз дарс ҷавоб шудаанд. Якдигарро бо овози    баланд чунон ҳақоратҳои қабеҳ медоданд, ки ҳар шунаванда ҳатман барояшон лаънат мехонд ва аз наздашон дур мешуд, вале онҳо парво надоштанду шарм ҳам намекарданд. Мо онҳоро нигоҳ дошта, гуфтем: “Ин рафторатон хуб нест, бачаҳо. Шумо ҳар якатон хоҳар доред, модар доред. Барои ҳамин, бояд эҳтироми модару хоҳарро ба ҷо оварда, нисбат ба модару хоҳари якдигар чунин таҳқиру ҳақоратро раво набинед”. Ҳама насиҳати моро оромона гӯш карданд ва як нафар калонтарашон ба ҳамроҳонаш гуфт: “Амак рост мегӯяд. Мо бояд ба насиҳаташ гӯш кунем”. Агар дар ҷойҳои ҷамъиятӣ, вақте мо рафтори нодурусти ҷавононро мебинем, дар ҷояш онҳоро нигоҳ дошта, ба дурустӣ хатоиашонро фаҳмонем, ба рафторашон эрод гирем ва роҳи дурустро барояшон нишон диҳем, боварӣ дорам, ки ислоҳ мешаванд. Агар ҳама бетарафӣ изҳор кунем, он гоҳ ҳам бар зарари ҷамъияту ҳам бар зарари ҷавонон анҷом хоҳад ёфт. Дуюм, мактаб бояд дар ин масъала сахтгир бошад. Зеро дар айни замон қисмати зиёди падарон дар муҳоҷират қарор доранду тарбияи асосии насли наврас ба дӯши мактаб вогузор шудааст.


- Омилҳои вайрон шудани ахлоқи ҷомеа гуногунанд. Кӯдак дар оила тарбияи аввалро мегирад. Агар оила аз назари ахлоқӣ солим набошад, тифл аз назари ахлоқӣ ба чолиш дучор мешавад. Пас аз оила омили бузургтарине, ки метавонад дар хушахлоқӣ ва ё бадахлоқии ҷомеа таъсири манфӣ ва ё мусбат бигзорад, муҳите мебошад, ки моро фаро гирифтааст. Ҳамчунин, мактаб. Дигар ин ки омилҳои берунии таъсиррасон дар вайрон кардани ҷомеа метавонанд таъсири бузург бирасонанд. Тарбияи падару модар ва муҳити фарҳангӣ ва ахлоқие, ки афродро дар оғӯши худ мепарварад, метавонанд боиси хушахлоқӣ ва ё бадахлоқии ҷомеа бошанд. Дар ҷомеаи суннатии гузаштаи мо барои ҳар як тифл як зумра муқаррароте ба назар гирифта шуда буд, ки барои сохтани зербинои ахлоқӣ ва равонии ҳар кӯдак таъсири бузург мегузоштанд. Гузаштан аз ҳадди ин муқаррарот, ки дар қолаби барномаҳои таълимии ғайрирасмӣ ва расмӣ мавҷуд буданд, барои соҳибони ин барномаҳои тарбиявии хонаводагӣ бонги изтироб ва хатар буд. Ахлоқ, адаб, ки бештари маврид дар ҷомеаи фарҳангии суннатии мо ҳамроҳ бо шарм ёдовар мешуд, аз шароити аслии тарбияти атфол буд. Ба ҳар сурат, фарҳанги миллӣ ва динии мо ин суннати собитро дошт. Аллома Иқбол мефармояд:

Надорам он мусулмонзодаро дӯст,
Ки дар дониш фузуду аз адаб кост.

Яъне дар ҷомеаи суннати гузаштаи мо шарти аввал барои ҳар нафаре адаб ва ахлоқ буд ва пас аз он донишу дигар чизҳо.

Гулбаҳор РАҲМОНОВА,"ҶТ"