Боре аз бинои марказии донишгоҳ ду нафар баромадем. Мо ба як сӯ равона будем. Дидам, ки дар як дасти ҳамсуҳбати ман пасмондаи сигор, ки алаккай хомӯш шудаасту вайро партофтан лозим аст. Хеле роҳ паймудем. Боз назарам ба дасти ӯ афтод. Дидам, ки ҳанӯз ҳамон пасмондаи сигор дар дасташ аст. Аз ӯ пурсидам: - Чаро инро намепартоӣ?

Гуфт: - Дар Маскав як ҳодисаи нохуш аз сар гузаронидам. Дар истгоҳ мунтазири автобус будаму сигор дардода, боқимондаашро дар ҷои нишастам партофтам. Як пиразани рус, ки маро назора мекардааст, ба наздам омаду гуфт: “Ҷавони хуб, пасмондаи сигорро аз замин гиред.” Ман хам шудаму пасмонади сигорро аз замин гирифтам. Баъд ба ман ишора кард, ки аз пасаш равам. Маро назди қуттии партоб бурда, - лутфан ин ҷо партоед, - гуфт. Ман ҳам пасмондаи сигорро ба қуттӣ партофтам. Вақте ки бо шумо суҳбат карда меомадам, ба ду тарафам нигоҳ мекардам, ки қуттие ёфта ҳамин пасмондаи сигорро партоям. Аммо то ҳол наёфтам... (Аз нақли профессор Баҳриддин Камолиддинов)

Ободкориҳои босуръатро дар пойтахти азизамон – шаҳри Душанбе дида, ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар муддати начандон дур он ба яке аз пешрафтатарин ва зеботарин шаҳрҳо табдил меёбад. Гузаштаи начандон дур ҳам собит мекунад, ки шаҳри Душанбе дар тӯли ҳамагӣ чанд соли соҳибистиқлолӣ чунин хурраму зебо гардид. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ ба ифтихори 90-солагии пойтахт ин нуқтаро чунин ёдовар шуда буданд: “Қобили зикри махсус аст, ки пойтахти азизамон – шаҳри Душанбе маҳз дар замони соҳибистиқлолии мамлакат бо ташаббусу ғамхории Ҳукумати кишвар ва азму талоши мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дар байни шаҳрҳои минтақа тадриҷан мақому манзалати миллӣ ва ҷойгоҳи шоистаи худро пайдо карда, айни замон ба яке аз шаҳрҳои сабзу хуррам, ободу зебо ва рушдёбанда табдил ёфтааст.”

Рушди устувори ҷаҳони имрӯза тақозо менамояд, ки мо низ дар радифи дигар давлату миллатҳо ватани хешро обод созем ва онро дар баробари дигар дастовардҳо, бо зебоию пешрафтагӣ муаррифӣ намоем. Аз он ки мегӯянд, агар мамлакат ангуштарин аст, пойтахт дар он нигини пурҷилост, бояд асоси ҳама пешравиҳо пеш аз ҳама дар пойтахти кишвар – шаҳри Душанбе таҷассум ёбад. Зеро маҳз дурахши ҳамин нигин ва тозаву озодагии он баёнгари он мегардад, ки кишвари мо имрӯз дар кадом ҳолу рӯз аст.

Мутаассифона, пойтахти азизамон ба он гунае нест, ки ҳама сокинон орзуяшро дорем. Ба назар мерасад, ки на ҳама сокинони пойтахт дарки онро мекунанд, ки ин нигин бояд тозаву озода бошад. Ба истиснои кӯчаю хиёбонҳои марказӣ дар роҳу растаҳои пойтахт ба беназокатию бетарафӣ зиёд рӯ ба рӯ мегардем. Партоби зарфҳои пластикии рангоранг, партоби боқимондаи ҳар гуна масолеҳ, пакету дигар чизҳо гувоҳи онанд, ки на ҳама сокинони пойтахт рӯи ниёз ба ифтихору озодагӣ доранд. Ҳатто ба мушоҳида мерасад, ки баъзе аз сокинони пойтахт ҳавсалаи партофти партобро дар партобгоҳ надоранд. Натиҷаи ҳамин аст, ки атрофи баъзе аз биноҳои истиқоматӣ имрӯзҳо пур аз партобҳост. Дар ҳоле, ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки: “...бисёр масъалаҳои вобаста ба рушди пойтахт аз эҳсоси масъулиятшиносӣ, қобилияти ташкилотчигиву роҳбарӣ, фарҳанги шаҳрнишинӣ, сатҳи донишу кордонӣ ва муносибати дилсӯзонаи ҳар як сокини пойтахт ва албатта роҳбарону масъулони сохторҳои мухталифи шаҳрдорӣ вобастагӣ дорад”.

Ба назар чунин мерасад, ки дар баъзе аз шаҳру пойтахтҳои мутамаддини кишварҳои дунё ба сокинон ташвиқу тарғиби шаҳрнишиниро зарур намешуморанд. Чун онҳо ин зинаҳоро кайҳо пушти сар карда, ҳар сокини он худро масъули ободию тозагӣ ва тартибу низоми макони зисташ медонад. Аммо бояд таъкид намуд, ки дар кӯчаю хиёбонҳо туф кардани носу пош додан пӯчоқи офтобпараст, нишондиҳандаи ҳадди ниҳоии одоб аст. Ин амал аз он далолат медиҳад, ки агар нафаре ба ин кор даст занад, бӯе аз чӣ будани фарҳанги шаҳрдорию шаҳрнишинӣ намебарад. Ифтихор Юсуфӣ, донишҷӯи яке аз донишгоҳҳои пойтах сабаби ин ҳамаро дар он медонад, ки “бештари сокинони пойтахт аз манотиқи гуногуни кишвар омадаанду аз одоби шаҳрнишинӣ пурра воқиф нестанд. Ва аксари онҳо, ки дар ин ҷо муқимӣ нестанд, ба қоидаҳои шарҳнишинӣ чандон аҳамият намедиҳанд. Онҳо барои хондану кор кардан омадаанд ва мақсади тоза кардан ё риояи қонуну қоидаҳоро дуюмдараҷа медонанд”.

Фарҳангшиноси дигар Бекмурод Амонуллоев, дар бобати боло рафтани фарҳанги шаҳрнишинӣ чунин ибрози андеша намуд: “Инсон ягона мавҷуде ҳаст, ки ҳарчи дорад аз нафарони дигар омӯхтааст. Муҳимтарин хусусияти шаҳрдориро низ инсон аз мардуми дигар меомӯзад. Имрӯз барои мо зарур аст, ки аз таҷрибаи бузургтарин шаҳрҳои дунё истифода кунем. Ҳамчунин, шуури сиёсию иҷтимоии мардум бояд баланд бошад, то аз арзишҳо, ҳуқуқҳо, озодиҳо ва моҳиятҳое, ки дар ҷаҳони муосир арзиш пайдо кардаанд, истифода кунанд. Дигар, вақте ки шароит барои шаҳрванд таъмин шудан мегирад, хоҳу нохоҳ фарҳанги шаҳрдории ӯ инкишоф меёбад. Дар ташаккули фарҳанги шаҳрвандӣ шароиту муҳити иҷтимоӣ таъсири ниҳоят бузург дорад.”

Хушбахтона дар ин самт аксарияти сокинон бетараф нестанд ва мехоҳанд, ки дар пешрафту ободонӣ ва тозагии шаҳр саҳим бошанд. Ба андешаи донишҷӯ Зуҳро Раҷабова: “Пойтахтро пеш аз ҳама сокинони он обод мекунанд. Бахусус ҷавонон, ки қисмати асосии аҳолии шаҳри Душанберо ташкил медиҳанд, бояд дар ин самт таваҷҷуҳи бештар диҳанд. Ба фикри ман ободии як шаҳр ё як давлат аз оила сар мешавад. Агар волидайн ба фарзандонашон таълиму тарбияи хуб диҳанд ва ба онҳо биомӯзонанд, ки ба қадри ободию зебоӣ бояд расанд, фарзандон низ ватандӯсту ватанпарвар мешаванд ва кӯшиш мекунанд, рӯз то рӯз ватанашонро ободу зебо намоянд.” Донишҷӯи дигар Зафар Калбодов, суханҳои болоро тақвият дода чунин гуфт: “Тоза нигоҳ доштани пойтахт қарзи ҳар як шаҳрванд аст. Вақте ки мо дар шаҳри азизамон умр ба сар мебарем, ба тозагии он бояд аҳамияти ҷиддӣ диҳем. Дилхоҳ меҳмон вақте ҳолати шаҳрро бинад, аз рӯи он ба маданияту фарҳанги мо баҳо медиҳад. Табиист, ки чи қадар атрофи муҳит покиза бошад, ҳамон андоза инсон худро беҳтар ҳис мекунад. Ифлосиву олудагӣ ба инсон аз ҳар ҷиҳат зарар мерасонад. Агар ҳар шаҳрванд ҳафтае як маротиба атрофи хонаи худро тозаву покиза кунад, пойтахт ҳам дар маҷмӯъ беолоиш ва зеботар мешавад. Мо бояд пойтахтро хонаи дуюми худ ҳисоб кунем ва барои тозагии он саъю талоши беандоза намоем”.

Фарҳангшинос ва устоди ДМТ Файзиддин Давлатёров, ёдовар шуд, ки солҳои охир нисбат ба солҳои қаблӣ вазъи пойтахтамон хеле беҳтар шудааст ва дар ин самт ҳукумати шаҳр ҳам хеле фаъол аст: “Ба мушоҳида мерасад, ки фарҳанги шаҳрнишинии мардум боло рафта истодааст. Барои боз ҳам беҳтар гардидани шаҳр дар мактабу донишгоҳҳо бояд дарсҳои махсус гузаронида шаванд. Ин боиси беҳтар шудани фарҳанги шаҳрнишинӣ хоҳад шуд. Инсон дар кадом муҳите, ки ба воя расад ва тарбия ёбад, хулқу одатҳои он муҳит ба ӯ таъсир мерасонанд,” - қайд намуд Давлатёров.

Гулгашту гулҳои рангобаранг, биноҳои замонавию мунаққаш, такопуи масъулин ва заҳмати шабонарӯзии шаҳрдорӣ ҷиҳати ободонии шаҳри Душанбе тахайюлу афсона нест, балки ҳақиқати маҳз аст, ки мо ҳамарӯза бевосита ё тариқи оинаи нилгун шоҳид мегардем. Ҳаминро ба назар гирифта, бояд дар фаҳмиши мо пойтахт тарбиятгари маънавӣ, макони зебо, маркази хулқи ҳамидаю ахлоқи намунавӣ, муоширати воло, маскани тозагиву зебоипарастӣ бошад. Дарки ин ки пойтахт даргоҳи меҳру муҳаббату кошонаи тоҷикистониён аст, барои ҳамаи мо бояд ногузир бошад. Ҳамин нуқта бояд моро водор созад, ки ҳамеша дар талоши хуррамгардонии пойтахти маҳбубамон бошем ва дар ободсозии он ҳарчи бештар кӯшиш намоем.

Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”,
Гулрӯ КАЛБОДОВА, волонтёри “ҶТ”