ҶОМЕА
Ҷумъа 29 Март 2024 08:35
Наврасӣ айёмест, ки шахс дар ин овон фориғ аз ҳама гуна мушкилоти рӯзгор танҳо ба таҳсил машғул буда, роҳи минбаъдаи хешро муайян месозаду дар ботини хеш орзуву мақсадҳои гуногунро мепарварад ва танҳо фикру хаёлаш ба он равона мегардад, то онҳоро дар раванди зиндагӣ амалӣ созад.
Имрӯз наврасони мо дар роҳи илмомӯзӣ ба зинаҳои хеле баланд муваффақ гардидаанд. Далели ин гуфтаҳо сазовори ҷойҳои ифтихорӣ гардидани онҳо дар олимпиадаҳои фаннии хориҷ аз кишвар мебошад.
Мутаассифона, имрӯз баъзе аз наврасону ноболиғоне низ ҳастанд, ки ба ҷои илму дониш омӯхтану пайи таҳсил будан, даст ба ҷинояту ҷинояткорӣ мезананду равонаи роҳи нодурусте мегарданд, ки оқибати он ба ғайр аз афсӯсу пушаймонӣ дигар чизе нахоҳад буд. Мушкилоти ба амалҳои номатлуб даст задани ноболиғон яке аз проблемаҳои доғи рӯз буда, он нигаронкунанда мебошад.
Бино ба иттилои Вазорати корҳои дохилии ҷумҳурӣ масъалаи пешгирии ҳуқуқвайронкунӣ миёни ноболиғон ҳамеша дар маркази таваҷҷуҳи вазорат қарор дошта, бо вуҷуди гузаронидани чорабиниҳои гуногун дар соли 2017 аз тарафи ноболиғон 690 ҷиноят ва дар шаш моҳи соли 2018 бошад, аз ҷониби ноболиғон 555 ҷиноят ба қайд гирифта шудааст, ки ин нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 216 ҳолат зиёд аст.
Дар ҷумҳурӣ пайваста ҷиҳати пешгирии ҷинояту ҷинояткорӣ чораҳои гуногун андешида мешавад. Аммо мутаассифона, бо вуҷуди андешидани чораҳои дахлдор ва қабули барномаву қонунҳо ҷинояткорӣ миёни ноболиғон боз ҳам доман паҳн намудааст. Коршиносони соҳа сабабҳои ба ҷиноят даст задани ноболиғонро ҳар гуна арзёбӣ менамоянд.
Гулнора Қамчибекова, равоншинос мегӯяд, ки аз нуқтаи назари психологӣ даст задани наврасон ба ҷинояткорӣ омилҳои гуногун дорад. Ба монанди беэътибории волидайн, ҳисси ботинии наврасону ҷавонон ва аз ҷиҳати иқтисодӣ қонеъ нагаштан, ки хеле муҳим аст ва волидайн бояд ҳамавақт огаҳ бошанд, ки фарзандашон бо кӣ дӯсту рафиқ аст.
Бино ба таъкиди ин равоншинос яке аз сабабҳояш ин аст, ки баъзе волидон ҷойи кори хуб надоранд ва фарзандони худро таъмин карда наметавонанд. Аз ин рӯ, наврасон мебинанд, ки рафиқонашон бо тамоми шароитҳо муҳайёанд, онҳо низ кӯшиш менамоянд, то чунин шароит барояшон фароҳам оварда шавад. Ҳамин чизро аз волидайн дастрас карда наметавонанд, кӯшиш мекунанд, ки даст ба корҳои номатлуб зананду худашон маблағ ба даст биёрад. Аммо оқибати даст ба ҷиноят заданро намеандешанд, ки ба кадом ҳолат бурда мерасонад.
Мавҷуда Комилова, ҷомеашинос ба ин назар аст, ки наврасони минтақаи шаҳр бештар ба ҷиноят даст мезананд. Чун омилашро пурсон гардидем, гуфт: “Зеро дар деҳот наврасон шуғл доранд. Онҳо ба корҳои хоҷагӣ ва дигар корҳои деҳот машғул мешаванд. Агар шаҳр ва деҳотро қиёс намоем пас ҷинояткорӣ бештар дар шаҳр аст”.
“Умуман синну соли ҷинояткорӣ аз 12 то 16 ба назар мерасад. Тамоюли ҷинояткории наврасон аз синни 15 оғоз меёбад. Зеро ин давра давраи гузариш аст. Ба воситаи ҷинояткорӣ маҳз наврасон мавқеи худро дар ҷомеа ёфтанӣ мешаванд. Онҳо мехоҳанд тавассути ҷинояткорӣ таваҷҷуҳи ҷамъиятро ба худ ҷалб намоянд. Дар оилаи солим ба фарзанд аз тарафи волидайн барои ёфтани мавқеъ дар ҷамъият бисёр саҳм гузошта мешавад. Онҳо аз лиҳози ҳам иқтисодӣ ва ҳам иҷтимоӣ кӯмак мерасонанд. Инчунин мутаассифона, оилаҳое ҳастанд, ки таваҷҷуҳи худро бештар ба фарзанд равона намекунанд. Оиди ҷавонон агар гӯем, солҳои охир маҳз ба гуруҳи ҷавонон сиёсати ҳукумату давлат стратегияи худро пешкаш кардааст, онҳо шуғли худро доранд, толорҳои варзишӣ кушода шуданд ва донишгоҳҳо низ маҳз баҳри он кушода шудааст, ки ҷавонони имрӯза шуғл пайдо намоянд. Масъулияти тарбияи наврасон мутаассифона имрӯз танҳо бардуши мактаб аст. Дигар ниҳодҳои ҷамъиятӣ имрӯз бо наврасон қариб ки кор намекунанд. Ман мехостам, ки дар мактабҳо клубҳои шоҳмот, адабиёт, шеър кушода шаванд. Яъне кӯдак ва ё наврас пас аз дарс метавонад, ба чунин марказҳо рафта, вақти худро босамар гузаронад. Дар деҳот бошад, сохтор дигар ки ҳаст, дар он ҷо сохтори шаҳр қариб ки мувофиқат намекунанд, дар он ҷо шуғл доранд, вале сухан дар бораи наврасоне меравад, ки дар шаҳр ба воя расида истодаанд ва проблемаи зиёд доранд. Волидайне, ки дар шаҳр зиндагӣ менамояд, қисмати беҳтари вақташро дар кор сарф намуда, метавонад баъзе унсурҳои тарбияи фарзандашро нодида монад”, - гуфт дар идома ҷомеашинос Мавҷуда Комилова.
Дар воқеъ нақши оила дар дуруст ба воя расидани насли наврас хеле бузург аст. Зеро ҳар чизи нахустине, ки фарзанд аз худ мекунад, онро маҳз аз муҳити оилаи хеш меомӯзад. Ба монанди гуфтору рафтору кирдор. Дар самти хуб ба камол расидану дорои ахлоқи ҳамида гардидани фарзандон албатта падару модар вазифадоранд ва бояд ин масъулиятро бо пуррагӣ иҷро намоянд. Зеро ба андешаи коршиносони соҳа тарбияи нодурусти фарзанд сабаби даст ба корҳои номатлуб задани онҳо мегардад.
“Омили дуюми ба ҷинояткорӣ даст задани баъзе аз наврасон нодуруст тарбия намудани волидайн мебошад. Яъне волидайн аҳамият намедиҳанд, ки фарзандашон ба кадом корҳо машғул асту чӣ корҳоро ба анҷом расонида истодааст. Вақте як маротиба амалҳои номатлубро фарзандашон иҷро кард, волидайн бояд дар алоҳидагӣ нишаста, доир ба ҳамин масъала муҳокима кунанд. Ба фарзандашон фаҳмонанд, ки агар ту ҳамин корро идома диҳӣ, ба оқибатҳои бад гирифтор мешавӣ. Чунин муҳокима боис мегардад, ки онҳо мефаҳманду ба сӯйи амалҳои номатлуб намераванд. Омили дигар ин мафкураи паст мебошад. Яъне худро нисбати дигарон паст мезананд. Худбаҳодиҳӣ, ки вақте аз меъёр зиёд ва ё кам шуд, ин ҳам сабаби даст ба ҷинояткорӣ задан мешавад. Фарзанд вақте ба хона меояду волидайн ба ӯ аҳамият намедиҳанд, чи хоҳише, ки мекунад, таъмин наменамоянд, ӯ ба роҳи каҷ меравад. Таъсири зиёди муҳит низ яке аз омилҳои асоситарин ба шумор меравад. Наврас ҳамон мароме, ки дар ботини худ дошту мехоҳад онро қонеъ намояд, дар хонаву дар муҳит талаботҳои худро ки қонеъ карда натавонист, ӯ оҳиста – оҳиста ба қатори ҳамон одамони каҷрафтор шомил мегардаду наврас талаботҳояшро бо роҳи бад қонеъ месозад. Вақте чунин амалҳоро иҷро менамояд, баъдан пушаймон мешавад, ки дигар суде надорад” – иброз дошт равоншинос, Гулнора Қамчибекова.
Наврасӣ замонест, ки бояд наврасону ноболиғон дар ин айём омӯзанду соҳибдониш гарданд ва дар оянда саҳми хешро дар рушди кишвар гузоранд. Аз ин рӯ, барои пешгирӣ намудани мушкилоти даст задани наврасону ноболиғон ба ҷинояту ҷинояткорӣ вазорату идораҳои дахлдорро лозим аст, ки дар ин самт фаъолиятро боз ҳам пурзур созанд. Инчунин барои садди роҳи мушкилоти мазкур шудан, бояд тамоми аҳли ҷомеа масъулият эҳсос намоянд, то ин масъала роҳи ҳалли худро дарёбаду рӯ ба коҳиш ниҳад.
Имрӯз наврасони мо дар роҳи илмомӯзӣ ба зинаҳои хеле баланд муваффақ гардидаанд. Далели ин гуфтаҳо сазовори ҷойҳои ифтихорӣ гардидани онҳо дар олимпиадаҳои фаннии хориҷ аз кишвар мебошад.
Мутаассифона, имрӯз баъзе аз наврасону ноболиғоне низ ҳастанд, ки ба ҷои илму дониш омӯхтану пайи таҳсил будан, даст ба ҷинояту ҷинояткорӣ мезананду равонаи роҳи нодурусте мегарданд, ки оқибати он ба ғайр аз афсӯсу пушаймонӣ дигар чизе нахоҳад буд. Мушкилоти ба амалҳои номатлуб даст задани ноболиғон яке аз проблемаҳои доғи рӯз буда, он нигаронкунанда мебошад.
Бино ба иттилои Вазорати корҳои дохилии ҷумҳурӣ масъалаи пешгирии ҳуқуқвайронкунӣ миёни ноболиғон ҳамеша дар маркази таваҷҷуҳи вазорат қарор дошта, бо вуҷуди гузаронидани чорабиниҳои гуногун дар соли 2017 аз тарафи ноболиғон 690 ҷиноят ва дар шаш моҳи соли 2018 бошад, аз ҷониби ноболиғон 555 ҷиноят ба қайд гирифта шудааст, ки ин нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 216 ҳолат зиёд аст.
Дар ҷумҳурӣ пайваста ҷиҳати пешгирии ҷинояту ҷинояткорӣ чораҳои гуногун андешида мешавад. Аммо мутаассифона, бо вуҷуди андешидани чораҳои дахлдор ва қабули барномаву қонунҳо ҷинояткорӣ миёни ноболиғон боз ҳам доман паҳн намудааст. Коршиносони соҳа сабабҳои ба ҷиноят даст задани ноболиғонро ҳар гуна арзёбӣ менамоянд.
Гулнора Қамчибекова, равоншинос мегӯяд, ки аз нуқтаи назари психологӣ даст задани наврасон ба ҷинояткорӣ омилҳои гуногун дорад. Ба монанди беэътибории волидайн, ҳисси ботинии наврасону ҷавонон ва аз ҷиҳати иқтисодӣ қонеъ нагаштан, ки хеле муҳим аст ва волидайн бояд ҳамавақт огаҳ бошанд, ки фарзандашон бо кӣ дӯсту рафиқ аст.
Бино ба таъкиди ин равоншинос яке аз сабабҳояш ин аст, ки баъзе волидон ҷойи кори хуб надоранд ва фарзандони худро таъмин карда наметавонанд. Аз ин рӯ, наврасон мебинанд, ки рафиқонашон бо тамоми шароитҳо муҳайёанд, онҳо низ кӯшиш менамоянд, то чунин шароит барояшон фароҳам оварда шавад. Ҳамин чизро аз волидайн дастрас карда наметавонанд, кӯшиш мекунанд, ки даст ба корҳои номатлуб зананду худашон маблағ ба даст биёрад. Аммо оқибати даст ба ҷиноят заданро намеандешанд, ки ба кадом ҳолат бурда мерасонад.
Мавҷуда Комилова, ҷомеашинос ба ин назар аст, ки наврасони минтақаи шаҳр бештар ба ҷиноят даст мезананд. Чун омилашро пурсон гардидем, гуфт: “Зеро дар деҳот наврасон шуғл доранд. Онҳо ба корҳои хоҷагӣ ва дигар корҳои деҳот машғул мешаванд. Агар шаҳр ва деҳотро қиёс намоем пас ҷинояткорӣ бештар дар шаҳр аст”.
“Умуман синну соли ҷинояткорӣ аз 12 то 16 ба назар мерасад. Тамоюли ҷинояткории наврасон аз синни 15 оғоз меёбад. Зеро ин давра давраи гузариш аст. Ба воситаи ҷинояткорӣ маҳз наврасон мавқеи худро дар ҷомеа ёфтанӣ мешаванд. Онҳо мехоҳанд тавассути ҷинояткорӣ таваҷҷуҳи ҷамъиятро ба худ ҷалб намоянд. Дар оилаи солим ба фарзанд аз тарафи волидайн барои ёфтани мавқеъ дар ҷамъият бисёр саҳм гузошта мешавад. Онҳо аз лиҳози ҳам иқтисодӣ ва ҳам иҷтимоӣ кӯмак мерасонанд. Инчунин мутаассифона, оилаҳое ҳастанд, ки таваҷҷуҳи худро бештар ба фарзанд равона намекунанд. Оиди ҷавонон агар гӯем, солҳои охир маҳз ба гуруҳи ҷавонон сиёсати ҳукумату давлат стратегияи худро пешкаш кардааст, онҳо шуғли худро доранд, толорҳои варзишӣ кушода шуданд ва донишгоҳҳо низ маҳз баҳри он кушода шудааст, ки ҷавонони имрӯза шуғл пайдо намоянд. Масъулияти тарбияи наврасон мутаассифона имрӯз танҳо бардуши мактаб аст. Дигар ниҳодҳои ҷамъиятӣ имрӯз бо наврасон қариб ки кор намекунанд. Ман мехостам, ки дар мактабҳо клубҳои шоҳмот, адабиёт, шеър кушода шаванд. Яъне кӯдак ва ё наврас пас аз дарс метавонад, ба чунин марказҳо рафта, вақти худро босамар гузаронад. Дар деҳот бошад, сохтор дигар ки ҳаст, дар он ҷо сохтори шаҳр қариб ки мувофиқат намекунанд, дар он ҷо шуғл доранд, вале сухан дар бораи наврасоне меравад, ки дар шаҳр ба воя расида истодаанд ва проблемаи зиёд доранд. Волидайне, ки дар шаҳр зиндагӣ менамояд, қисмати беҳтари вақташро дар кор сарф намуда, метавонад баъзе унсурҳои тарбияи фарзандашро нодида монад”, - гуфт дар идома ҷомеашинос Мавҷуда Комилова.
Дар воқеъ нақши оила дар дуруст ба воя расидани насли наврас хеле бузург аст. Зеро ҳар чизи нахустине, ки фарзанд аз худ мекунад, онро маҳз аз муҳити оилаи хеш меомӯзад. Ба монанди гуфтору рафтору кирдор. Дар самти хуб ба камол расидану дорои ахлоқи ҳамида гардидани фарзандон албатта падару модар вазифадоранд ва бояд ин масъулиятро бо пуррагӣ иҷро намоянд. Зеро ба андешаи коршиносони соҳа тарбияи нодурусти фарзанд сабаби даст ба корҳои номатлуб задани онҳо мегардад.
“Омили дуюми ба ҷинояткорӣ даст задани баъзе аз наврасон нодуруст тарбия намудани волидайн мебошад. Яъне волидайн аҳамият намедиҳанд, ки фарзандашон ба кадом корҳо машғул асту чӣ корҳоро ба анҷом расонида истодааст. Вақте як маротиба амалҳои номатлубро фарзандашон иҷро кард, волидайн бояд дар алоҳидагӣ нишаста, доир ба ҳамин масъала муҳокима кунанд. Ба фарзандашон фаҳмонанд, ки агар ту ҳамин корро идома диҳӣ, ба оқибатҳои бад гирифтор мешавӣ. Чунин муҳокима боис мегардад, ки онҳо мефаҳманду ба сӯйи амалҳои номатлуб намераванд. Омили дигар ин мафкураи паст мебошад. Яъне худро нисбати дигарон паст мезананд. Худбаҳодиҳӣ, ки вақте аз меъёр зиёд ва ё кам шуд, ин ҳам сабаби даст ба ҷинояткорӣ задан мешавад. Фарзанд вақте ба хона меояду волидайн ба ӯ аҳамият намедиҳанд, чи хоҳише, ки мекунад, таъмин наменамоянд, ӯ ба роҳи каҷ меравад. Таъсири зиёди муҳит низ яке аз омилҳои асоситарин ба шумор меравад. Наврас ҳамон мароме, ки дар ботини худ дошту мехоҳад онро қонеъ намояд, дар хонаву дар муҳит талаботҳои худро ки қонеъ карда натавонист, ӯ оҳиста – оҳиста ба қатори ҳамон одамони каҷрафтор шомил мегардаду наврас талаботҳояшро бо роҳи бад қонеъ месозад. Вақте чунин амалҳоро иҷро менамояд, баъдан пушаймон мешавад, ки дигар суде надорад” – иброз дошт равоншинос, Гулнора Қамчибекова.
Наврасӣ замонест, ки бояд наврасону ноболиғон дар ин айём омӯзанду соҳибдониш гарданд ва дар оянда саҳми хешро дар рушди кишвар гузоранд. Аз ин рӯ, барои пешгирӣ намудани мушкилоти даст задани наврасону ноболиғон ба ҷинояту ҷинояткорӣ вазорату идораҳои дахлдорро лозим аст, ки дар ин самт фаъолиятро боз ҳам пурзур созанд. Инчунин барои садди роҳи мушкилоти мазкур шудан, бояд тамоми аҳли ҷомеа масъулият эҳсос намоянд, то ин масъала роҳи ҳалли худро дарёбаду рӯ ба коҳиш ниҳад.
Эзоҳи худро нависед