“Ақаллан як намуди дорувориро дар кишвар истеҳсол кунед. Зиёд не 50% -и истеҳсоли дорувориро дар кишвар ба роҳ монед. Қариб 90 фисади доруворӣ аз хориҷи кишвар аст”.

Эмомалӣ Раҳмон

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни ироаи Паёми имсолаашон ба Маҷлиси Олӣ аз вазъи соҳаи фармасевтӣ изҳори нигаронӣ карда, ба масъулин барои ислоҳи камбудиҳои дар соҳа ҷойдошта дастуру супоришҳо доданд. Мушкили асосии ин соҳа дар чист? Барои чӣ мутахассисон дар ин самт намерасанд? Барои бартараф кардани мушкилиҳо чӣ бояд кард? Атрофи ин саволҳо суҳбате доштем бо Нарзулло Саидов, профессори ДМТ, доктори илмҳои дорусозӣ, ки фишурдаашро пешкаши хонанда мегардонем.

- Вазъи имрӯзаи истеҳсоли доруворӣ дар кишварро чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед?

- Аз соли 2010 инҷониб Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ иброз медоранд, ки дар кишвар бояд истеҳсоли маҳсулоти доруворӣ бо роҳ монда шавад. Аммо бо сабабҳои гуногун то имрӯз ин мушкилӣ ҳалли худро наёфтааст. Ҳангоми гирифтани мукофоти давлатӣ барои хизматҳои шоиста аз тарафи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ман як муддат ҳамсуҳбат шуда аз вазъи дорусозӣ дар кишвар ёдовар шуданд. Ростӣ, аз суханони Сарвари давлат дар ҳайрат шудам, зеро ман дар ин соҳа зиёда аз 35 сол собиқаи корӣ доштам, аммо бисёр нозукиҳоро аз суханони ӯ омӯхтам. Дар ҳамон суҳбат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ман таъкид намуданд, ки “омӯзед, таҳлил кунед ва ба тариқи хаттӣ ба ман пешниҳод кунед, чунки ман то ҳол дар ин соҳа мушкилиҳои зиёдеро мебинам”. Ин гуфтаҳои Сарвари давлат бароям қарз буданд ва давоми як сол боз такрор ба такрор омӯхтаму аз худ кардам.

- Айни ҳол дар кишвар чанд корхонаи дорутайёркунӣ фаъолият мекунад ва чанд намуд дору истеҳсол мешавад?

- То имрӯз дар кишвар 61 корхонае, ки ба омода намудани доруворӣ машғуланд, кору фаъ-олият мекунанд, ки дар онҳо зиёда аз 500 намуди доруворӣ истеҳсол мешавад.

- Чун медонем, ки дар кишвар ашёи хом ва гиёҳҳои зиёде барои дорутайёркунӣ дорем, аммо аз чӣ бошад, ки мутахассисон онро истифода намебаранд?

- Дар кишвари мо бисёр гиёҳҳои худрӯ ҳастанд, ки барои омода кардани доруворӣ онҳоро бояд коркард кард. Аз сабаби надоштани мутахассис мо онҳоро истифода намебарем. Аз гиёҳ омода кардани доруро бояд хуб сарфаҳм рафт. Дар таркиби гиёҳ ҳамон моддае, ки аз ҷиҳати фаъ-оли биологӣ ба талабот ҷавобгӯ аст, аз рӯйи гуфтаҳои нишондодашуда бояд дуруст бошанд ва онро хуб коркард карда, ба мардум пешниҳод намоем. Бисёри гиёҳҳои худрӯ дар таркибашон моддаҳои заҳролуд ҳам доранд. Аз сабабе ки дар кишвар мутахассис нест, истеҳсоли доруворӣ низ дида намешавад.

- Шумо ҳамчун мутахассиси ин соҳа мушкилиро дар чӣ мебинед?

- Давоми 30 соли охир дар факултетҳои фармасевтии кишвар адабиёт вуҷуд надорад. Бояд адабиёти илмӣ - таълимӣ бо забони давлатӣ ба донишҷӯён дастрас карда шавад. То онҳо бисёртар омӯзанд ва дар оянда мутахассиси хуб шуда, ин мушкилро бартараф кунанд. Барои ҳамин бисёр кӯшиш кардам ва 48 намуди китобҳои фармасевтиро пешниҳод намудам. Ҳозир бошад, 28 китоби ман аз чоп баромадааст ва онҳоро дар донишгоҳ истифода мебарем. Ман бисёр кӯшиш мекунам, ки бе мушкилӣ шогирд тайёр карда, мутахассисони хуб омода намоям.

- Шинохти мардум, ҳатто довталабони соҳаи фармасевтӣ ҳам аз ин соҳа ба таври дуруст нест. Чӣ бояд кард?

- Бештари мардум фармасевтро танҳо дорухоначӣ меҳисобад, аммо фармасевт на танҳо дорухоначӣ аст, балки ӯ дору коркард ва ба мардум пешниҳод менамояд. Дар факултети фармасевтӣ синфхонаи лабораторӣ мавҷуд аст, ки дар он ҷо ба донишҷӯён нозукиҳои дорутайёркуниро меомӯзонанд. Барои кору фаъолият дар дорухона бояд ду соли дигар такмили ихтисос намуда, сертификат гиранд. Мутаассифона, дар кишвари мо такмили ихтисоси фармасевтӣ вуҷуд надорад. Аз ҳамин сабаб ҳамаи хатмкунандагони факултети фармасевтӣ дар дорухонаҳо кор мекунанд.

Дар дигар кишварҳо фармасевт танҳо вазифаи худро иҷро мекунад. Мисол дар корхонаи истеҳсолии доруворӣ фақат хатмкунандагони факултети фармасевтӣ фаъолият мекунанд.

Имрӯз дар мо ҳатто дида мешавад, ки соҳибони дорухонаҳо ғайриихтисос ҳастанд ва онҳо метавонанд, кормандони ғайриихтисосро ба кор ҷалб кунанд ва ҳатто нархгузории ихтиёрӣ низ доранд. Барои ба танзим даровардани ин мушкилӣ бояд Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон корбарӣ кунад.

- Шумо, ки ба донишҷӯён дарс медиҳед, шавқу рағбати онҳо нисбати ихтисоси дорусозӣ чӣ гуна аст?

- 50%-и донишҷӯёни мо бисёр фаъоланд ва худомӯзӣ мекунанд. Иловатан бо ман ҳамсуҳбат мешаванд. Аммо панҷ сол барои омода кардани мутахассиси хуб кофӣ нест. Бояд ду соли дигар таҳсил карда, ихтисос интихоб кунанд. Чунки ихтисоси дорусозӣ чанд намуд аст. Дорусоз, доруфурӯш ва боз махсус мутахассисоне омода мекунанд, ки таркиби доруро хуб омӯхта, баъдан пешниҳод менамоянд, то мардум аз он бемалол истифода баранд. Чун дар боло қайд кардам, барои аз худ кардани ҳамаи ин нозукиҳо бояд ду соли дигар таҳсил намуда, ҳамроҳ бо диплом сертификат низ гиранд. Вале дар мо чунин нест.

- Дар чанд донишгоҳу донишкада ва коллеҷ мутахассисони соҳа тайёр карда мешаванд ва ҳамасола чанд нафар бо ин ихтисос донишгоҳу коллеҷҳоро хатм мекунанд?

- Аз соли 2009 дар Дониш-гоҳи миллии Тоҷикистон, факултети фармасевтӣ ташкил карда шуд, ки ин маро бисёр хушҳол кард, зеро ин пешниҳоди ман буд ва то соли 2018 ба ҳайси декани факултет фаъолият намудам. Аз аввал талабот ба ин ихтисос бис-ёр буд, аммо аз сабаби ҷойи кор наёфтан, солҳои охир довталаб кам шуда истодааст. Ҳамасола зиёда аз ҳазор донишҷӯ дар кишвар факултети фармасевтиро хатм мекунад.

- Чаро аксарияти дониш-ҷӯён баъди хатм дар ин соҳа кору фаъолият намекунанд?

- Сабаби асосиро банда боз дар надоштани такмили ихтисос рабт медиҳам. Зеро ин бис-ёр бамаврид аст, ки донишҷӯ боз зиёдтар омӯзад. Нафаре, ки дар Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ё Донишгоҳи миллии Тоҷикистон панҷ сол таҳсил мекунад, фақат дар дорухонаҳо метавонад кор кунад. Нафари дигаре, ки дар Коллеҷи тиббӣ 3 ё 4 сол таҳсил мекунад, вай ҳам доруфурӯш мешавад. Аз ин лиҳоз, бисёртар барои давом додани таҳсил ба хориҷи кишвар мераванд. Ва баъдан дар он ҷо ба кор шуруъ мекунанд.

- Аз рӯи иқлим ва захираҳо Тоҷикистон аз нигоҳи шумо қудрати истеҳсоли чанд фоиз дорувории лозима барои кишварро дорад?

- Тоҷикистон кишвари офтобрӯя аст ва аз ҷиҳати экологӣ бисёр муҳити тоза дорад. Аз ин лиҳоз, дар кишвар бисёр гиёҳҳои табобатшаванда мерӯянд. Аммо аз сабаби набудани мутахассис мо ҳатто намедонем, ки гиёҳҳои табобатшавандаро дар кадом фасл ҷамъоварӣ кунему коркард намоем. Ҳамчунин, аз тарафи Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба соҳаи дорусозӣ ва мутахассисони дорусоз диққати ҷиддӣ дода намешавад. Камбудии асосӣ ҳамин аст. Вақте мо пешниҳод мекунем, ҳамеша ҷавоби манфӣ мегирем, ки ин бисёр ҳам таассуфовар аст.

- Ҳоло чанд фисади доруворӣ аз хориҷи кишвар ворид мегардад?

- Чуноне, ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи худ қайд карданд, 90 то 95%-и доруворӣ аз хориҷи кишавар ба мо даст-рас мешавад. Ин дуруст аст, ман ҳам ҳангоми мушоҳидаҳо дида баромадам. Аламовараш ин аст, ки қариб ҳама намуди дорувориҳо бо нархи гарон ба мардум пешниҳод мешаванд. Ин мардумро нороҳат месозад ва норозигӣ дар онҳо дида мешавад. Замони шуравӣ дар кишвар як корхонаи дорубарорӣ бо тамоми таҷҳизоти корӣ фаъолият мекард, ки ҳам сифати дору хуб буд ва ҳам нархи дастрас дошт. Дар он ҷо зиёда аз 60 намуди доруворӣ омода карда мешуд, ки банда он ҷо фаъолият доштам. Мо доруҳоро коркард карда, ба дорухонаҳои кишвар тақсим менамудем, аммо он ҳам аз рӯйи нишондоди Москва буд. Аз сабабе ки таҷҳизот аз он шаҳр ворид мешуд. Пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ ҳам корхона аз фаъолият монд ва ҳам бе мутахассис монд.

- Барои бартараф кардани ин мушкил чӣ бояд кард?

- Ҳамчун мутахассиси ин соҳа ҳаминро гуфтанӣ ҳастам, ки ҳар қадаре тавонем, дониш омӯзем, дӯстдори касб бошему фаъолияти хуб нишон диҳем. Зеро дигар ихтисосҳо наметавонанд мушкилоти соҳаи фармасевтиро бартараф кунанд. Пас, бояд суханони Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба худ ҷиддӣ қабул карда, дар якҷоягӣ бо мақомотҳои дахлдор ин мушкилиро бартараф созем.