ҶОМЕА
Якшанбе 28 Апрел 2024 04:39
Барои пешгириву решакан намудани он чӣ бояд кард?
Инсон боре тавлид мешаваду рӯйи замине, ки саропо рангорангист, пой мениҳад ва дар ҳавои орзуҳо талош менамояд, то беҳтарин зиндагиро доро бошад. Аммо ба аҳдофи накӯи худ расидан ҳаргиз кори саҳл набуда, он заҳмати пайвастаро тақозо менамояду иродаву сабуриро. Зеро ҳаёт аз ибтидо бо бурду бохт, печу хам ва шебу фарозҳояш сохта шудаву онҳо ҳамеша инсонро думболагиранд ва бояд дар ҳар маврид соҳибирода буду дурандеш. Бо дучор гардидан ба мушкилоти рӯзгор даст ба амали зишт – худкушӣ задан, ҳеҷ гоҳ роҳи раҳоӣ аз сахтиҳо набуда, балки он амалест, ки ба наздикон зарбаи сахти рӯҳӣ мезанему барояшон андӯҳи бузургро боқӣ мегузорем ва ҳаёти зебои худро, ки боре бароямон муяссар мегардад, барбод медиҳем.
Солҳои охир ҷомеаи ҷаҳониро масъалаи даст ба худкушӣ задани инсонҳо нигарон кардаву мутахассисони соҳа талош бар он доранд, то роҳҳои пешгирии онро дарёбанду нафареро аз даст задан ба ин амали зишт пешгирӣ намоянд. Бо вуҷуди андешидани чораҳои дахлдор имрӯз дар дунё ҳар сол тахминан миллион нафар даст ба ин амал мезанаду худро ҳалок месозад. Ба худкушӣ даст задани одамон аз зуҳуроти нангини ҷаҳони имрӯз буда, ба қавли коршиносони Созмони Умумиҷаҳонии Тандурустӣ агар соли 1998 худкушӣ 1,8 фоизи фавти умумии аҳолии дунёро дар бар мегирифт, он соли 2020 ба 2,4 фоиз хоҳад расид.
Баробари дигар кишварҳо дар Тоҷикистон низ ҳолатҳои худкушӣ мушоҳида гардида, он аҳли ҷомеаро нигарон кардааст. Бино ба иттилои Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Мутаассифона, соли 2019 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳолатҳои худкушӣ нисбати соли гузашта зиёд шудааст. Солҳое ҳастанд, ки ҳолатҳои худкушӣ зиёд ва солҳое ҳастанд, ки кам мешавад. Вобаста ба пешгирии ин ҷиноят тамоми чораҳоро меандешем. Мо ҳамаи корҳои заруриро амалӣ менамоем, то ки ҳолатҳои содир кардани худкушӣ камтар шавад”.
Мусаллам аст, ки ҳар ҳолати худкушӣ сабабу омилҳои худро дораду чизе ва ё касе боис гардидааст, то нафаре даст ба ин амали нохуб занад. Ба таъкиди Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2019 барои ба худкушӣ расонидан нисбати 45 нафар парвандаҳои ҷиноятӣ оғоз гардида, аз ин 39 нафар ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида шуда, бо ҳукмҳои суд маҳкум гардиданд.
Аз нигоҳи олимони дунё худкушӣ рафторест, ки аз натиҷаи номутобиқию иҷтимоии равонии шахс ба ҳолатҳои номусоиди зиндагӣ бармеояд. Яъне инсонро мушкиле пеш меояд, ки барои ҳалли он чорае намебинад ва ба ноумедӣ гирифтор шуда, дар натиҷа даст ба худкушӣ мезанад. Ҷанбаи равонии худкушӣ, пеш аз ҳама маъюсӣ ва ноумедӣ дониста мешавад.
“Худкушӣ яке аз мушкилоти дардноки ҷомеаи имрӯза ба шумор рафта, нозукиҳои зиндагии имрӯза маҷбур месозад, ки одамон ба ин кор даст зананд, - мегӯяд равоншинос Алиаҳмад Ёраҳмадов.
– Махсусан, ин ҳолат бештар дар наврасону ҷавонон рӯй медиҳад. Чанд рӯз пеш ба мо супориш доданд, ки омили даст ба худкушӣ задани се ноболиғро пайгирӣ намоем, то бифаҳмем, ки сабабҳояш чист. Мо вақте ҳар се ҳолатро дар алоҳидагӣ дидем, маълум шуд, ки дар яке аз ҳолатҳо сабабгори асосӣ оилаи нопурра доштан аст. Дар оилае модараш набудааст, дар хонаводаи дигар бошад, модараш майнӯш, дар оилаи дигар падар набудааст. Дар ҳар се ҳолат маълум шуд, ки оилаҳо – оилаҳои нопурраанду дар онҳо муҳити солими оилавӣ вуҷуд надорад. Вақте ки муҳити солими психологӣ вуҷуд надорад, ҳолатҳои бемориҳои психологӣ бештар хатар меофарад”.
Ба назари ҷомеашиносон ҳар амали худкушӣ бо сабабу омили муайян сурат гирифта, яке аз сабабҳои худкушӣ кардани одамон надоштани донишҳои дурусти динӣ мебошад. Зеро вақте инсон имони комил дорад, ҳеҷ гоҳ ба ҷони худ, ки амонат аз Худованд аст, қасд намекунад, яъне амонатро хиёнат намекунад.
Алиаҳмад Ёраҳмадов вобаста ба сабабҳои худкушӣ гуфт: “Яке аз сабабҳои худкушӣ мушкилиҳои иҷтимоиянд, ки имрӯз муҳити ҷомеаи Тоҷикистон, хоҳ оила бошаду хоҳ мактаб ва хоҳ коргоҳ дар он ҷо як шиддатнокии психологӣ вуҷуд дорад. Ба ин шиддатнокии психологӣ ҳар майнаи сар тоқат карда наметавонад ва дарҳол ба ҳаяҷон меоянду ба ҳолатҳои зараррасонӣ даст мезанад. Одитарин чиз инсонро метавонад, ки ба худкушӣ бубарад. Масалан, як сухани бад, ки барои баъзе нафар чизи одӣ намояд, барои нафари дигар он боиси ба ҳолатҳои ногувор расидани шахс мегардад. Ана ҳамин махсусиятҳои ҳолатҳои иҷтимоӣ, ки зиёд шуда истодаанд, боиси худкушӣ мешаванд”.
Маълум аст, ки ҳаёт саросар аз пастию баландиҳо, нокомию комёбиҳо, хушҳолию ғамгиниҳо иборат аст ва инсон дар ин баҳри пурмоҷаро бояд тавассути ақлу заковат ва донишу маърифат шиноварӣ карда, ба соҳил саломат барояд. Ба гуфти мутахассисон дар зиндагӣ ҳадаф доштан муҳим аст, чунки инсони беҳадаф маънии зиндагиро дарк карда наметавонад. Агар аз шахси ба ҷони худ қасдкарда пурсида шавад, ки чаро ба ин кор даст мезанад, ҷавобаш ҳамин мешавад, ки зиндагӣ барои ӯ дигар маъно надорад. Аз ин рӯ, бояд дар зиндагӣ дорои ҳадафи хеш бошем.
Гуфта мешавад, ки худкушии мардон аз занон ва занон аз ноболиғон фарқ дорад. Мардон аксаран бо сабаби таъмин карда натавонистани хонавода аз лиҳози иқтисодӣ ва мушкили нодорӣ, бонувон бошанд, асосан бар асари хушунат ва зӯроварии оилавӣ, ноболиғон бо сабаби фишорҳои равонӣ ва муносибати бадхашмонаи бузургсолон даст ба худкушӣ мезадаанд.
Ба таъкиди равоншинос Алиаҳмад Ёраҳмадов барои пешгирӣ намудани ҳолатҳои худкушӣ мо бояд муҳити солими психологиро чӣ дар оила, чӣ дар мактаб ва чӣ дар ҷомеа ба вуҷуд биёрем. Махсусан, дар мактабҳо бояд машваратҳои психологӣ ташкилу ба онҳо равоншиносони касбӣ ҷалб карда шаванд ва дар он ҷо ба нафароне, ки дорои мушкилоти равонианд, корҳои психологӣ ба роҳ монда шавад. Дар шаҳр низ марказҳои ёрии психологӣ бештар ташкил гардад, барои ором намудани мардум боз хубтар мешавад.
“Имрӯз волидон бояд барои таълиму тарбияи фарзандони худ донишҳои замонавӣ дошта бошанд. Зеро баъзан худи волидайн боис мегардад, то кӯдак даст ба ин амали нохуб занад. Имрӯз донишҳои нави замонавии таълимию тарбиявии психологиро бояд ҳар як нафар аҳли ҷомеа дошта бошад, то ин гуна зуҳурот дар ҷомеа коҳиш ёбанд”, - гуфт А. Ёраҳмадов.
Дар Тоҷикистон аз тарафи Ҳукумати мамлакат бо мақсади пешгирии паҳншавии бештари ин зуҳуроти иҷтимоӣ 1 июли соли 2004 қарор “Дар бораи тадбирҳои пешгирии худкӯшӣ ва сӯиқасд ба ҷони худ” қабул ва дар асоси он чорабиниҳои муайяне амалӣ гардидааст. Дар баробари ҳамаи тадбирҳои андешидашуда, инчунин мо-тамоми аҳли ҷомеа бояд дар коҳиш додан ва пешгириву решакан намудани ин зуҳуроти номатлуб бетараф набошему саҳми худро дар бартараф намудани ин мушкилот гузорем.
Ҳар мушкилоту нофаҳмие, ки дар зиндагӣ бо он рӯ ба рӯ мешавем, ҳатман роҳи ҳалли худро дораду тавассути ақлу хирад онро метавон бартараф сохт. Пас, дар ҳама ҳолат бояд бо андешаи солим роҳи барканор сохтани мушкилоти ҳаётро дарёбему аз ҳама амалҳои зишт, ки оқибаташ пушаймонӣ ва ҳатто марг аст, худдорӣ намоем ва ҳаёти худро барбод надиҳем.
Инсон боре тавлид мешаваду рӯйи замине, ки саропо рангорангист, пой мениҳад ва дар ҳавои орзуҳо талош менамояд, то беҳтарин зиндагиро доро бошад. Аммо ба аҳдофи накӯи худ расидан ҳаргиз кори саҳл набуда, он заҳмати пайвастаро тақозо менамояду иродаву сабуриро. Зеро ҳаёт аз ибтидо бо бурду бохт, печу хам ва шебу фарозҳояш сохта шудаву онҳо ҳамеша инсонро думболагиранд ва бояд дар ҳар маврид соҳибирода буду дурандеш. Бо дучор гардидан ба мушкилоти рӯзгор даст ба амали зишт – худкушӣ задан, ҳеҷ гоҳ роҳи раҳоӣ аз сахтиҳо набуда, балки он амалест, ки ба наздикон зарбаи сахти рӯҳӣ мезанему барояшон андӯҳи бузургро боқӣ мегузорем ва ҳаёти зебои худро, ки боре бароямон муяссар мегардад, барбод медиҳем.
Солҳои охир ҷомеаи ҷаҳониро масъалаи даст ба худкушӣ задани инсонҳо нигарон кардаву мутахассисони соҳа талош бар он доранд, то роҳҳои пешгирии онро дарёбанду нафареро аз даст задан ба ин амали зишт пешгирӣ намоянд. Бо вуҷуди андешидани чораҳои дахлдор имрӯз дар дунё ҳар сол тахминан миллион нафар даст ба ин амал мезанаду худро ҳалок месозад. Ба худкушӣ даст задани одамон аз зуҳуроти нангини ҷаҳони имрӯз буда, ба қавли коршиносони Созмони Умумиҷаҳонии Тандурустӣ агар соли 1998 худкушӣ 1,8 фоизи фавти умумии аҳолии дунёро дар бар мегирифт, он соли 2020 ба 2,4 фоиз хоҳад расид.
Баробари дигар кишварҳо дар Тоҷикистон низ ҳолатҳои худкушӣ мушоҳида гардида, он аҳли ҷомеаро нигарон кардааст. Бино ба иттилои Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Мутаассифона, соли 2019 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳолатҳои худкушӣ нисбати соли гузашта зиёд шудааст. Солҳое ҳастанд, ки ҳолатҳои худкушӣ зиёд ва солҳое ҳастанд, ки кам мешавад. Вобаста ба пешгирии ин ҷиноят тамоми чораҳоро меандешем. Мо ҳамаи корҳои заруриро амалӣ менамоем, то ки ҳолатҳои содир кардани худкушӣ камтар шавад”.
Мусаллам аст, ки ҳар ҳолати худкушӣ сабабу омилҳои худро дораду чизе ва ё касе боис гардидааст, то нафаре даст ба ин амали нохуб занад. Ба таъкиди Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2019 барои ба худкушӣ расонидан нисбати 45 нафар парвандаҳои ҷиноятӣ оғоз гардида, аз ин 39 нафар ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида шуда, бо ҳукмҳои суд маҳкум гардиданд.
Аз нигоҳи олимони дунё худкушӣ рафторест, ки аз натиҷаи номутобиқию иҷтимоии равонии шахс ба ҳолатҳои номусоиди зиндагӣ бармеояд. Яъне инсонро мушкиле пеш меояд, ки барои ҳалли он чорае намебинад ва ба ноумедӣ гирифтор шуда, дар натиҷа даст ба худкушӣ мезанад. Ҷанбаи равонии худкушӣ, пеш аз ҳама маъюсӣ ва ноумедӣ дониста мешавад.
“Худкушӣ яке аз мушкилоти дардноки ҷомеаи имрӯза ба шумор рафта, нозукиҳои зиндагии имрӯза маҷбур месозад, ки одамон ба ин кор даст зананд, - мегӯяд равоншинос Алиаҳмад Ёраҳмадов.
– Махсусан, ин ҳолат бештар дар наврасону ҷавонон рӯй медиҳад. Чанд рӯз пеш ба мо супориш доданд, ки омили даст ба худкушӣ задани се ноболиғро пайгирӣ намоем, то бифаҳмем, ки сабабҳояш чист. Мо вақте ҳар се ҳолатро дар алоҳидагӣ дидем, маълум шуд, ки дар яке аз ҳолатҳо сабабгори асосӣ оилаи нопурра доштан аст. Дар оилае модараш набудааст, дар хонаводаи дигар бошад, модараш майнӯш, дар оилаи дигар падар набудааст. Дар ҳар се ҳолат маълум шуд, ки оилаҳо – оилаҳои нопурраанду дар онҳо муҳити солими оилавӣ вуҷуд надорад. Вақте ки муҳити солими психологӣ вуҷуд надорад, ҳолатҳои бемориҳои психологӣ бештар хатар меофарад”.
Ба назари ҷомеашиносон ҳар амали худкушӣ бо сабабу омили муайян сурат гирифта, яке аз сабабҳои худкушӣ кардани одамон надоштани донишҳои дурусти динӣ мебошад. Зеро вақте инсон имони комил дорад, ҳеҷ гоҳ ба ҷони худ, ки амонат аз Худованд аст, қасд намекунад, яъне амонатро хиёнат намекунад.
Алиаҳмад Ёраҳмадов вобаста ба сабабҳои худкушӣ гуфт: “Яке аз сабабҳои худкушӣ мушкилиҳои иҷтимоиянд, ки имрӯз муҳити ҷомеаи Тоҷикистон, хоҳ оила бошаду хоҳ мактаб ва хоҳ коргоҳ дар он ҷо як шиддатнокии психологӣ вуҷуд дорад. Ба ин шиддатнокии психологӣ ҳар майнаи сар тоқат карда наметавонад ва дарҳол ба ҳаяҷон меоянду ба ҳолатҳои зараррасонӣ даст мезанад. Одитарин чиз инсонро метавонад, ки ба худкушӣ бубарад. Масалан, як сухани бад, ки барои баъзе нафар чизи одӣ намояд, барои нафари дигар он боиси ба ҳолатҳои ногувор расидани шахс мегардад. Ана ҳамин махсусиятҳои ҳолатҳои иҷтимоӣ, ки зиёд шуда истодаанд, боиси худкушӣ мешаванд”.
Маълум аст, ки ҳаёт саросар аз пастию баландиҳо, нокомию комёбиҳо, хушҳолию ғамгиниҳо иборат аст ва инсон дар ин баҳри пурмоҷаро бояд тавассути ақлу заковат ва донишу маърифат шиноварӣ карда, ба соҳил саломат барояд. Ба гуфти мутахассисон дар зиндагӣ ҳадаф доштан муҳим аст, чунки инсони беҳадаф маънии зиндагиро дарк карда наметавонад. Агар аз шахси ба ҷони худ қасдкарда пурсида шавад, ки чаро ба ин кор даст мезанад, ҷавобаш ҳамин мешавад, ки зиндагӣ барои ӯ дигар маъно надорад. Аз ин рӯ, бояд дар зиндагӣ дорои ҳадафи хеш бошем.
Гуфта мешавад, ки худкушии мардон аз занон ва занон аз ноболиғон фарқ дорад. Мардон аксаран бо сабаби таъмин карда натавонистани хонавода аз лиҳози иқтисодӣ ва мушкили нодорӣ, бонувон бошанд, асосан бар асари хушунат ва зӯроварии оилавӣ, ноболиғон бо сабаби фишорҳои равонӣ ва муносибати бадхашмонаи бузургсолон даст ба худкушӣ мезадаанд.
Ба таъкиди равоншинос Алиаҳмад Ёраҳмадов барои пешгирӣ намудани ҳолатҳои худкушӣ мо бояд муҳити солими психологиро чӣ дар оила, чӣ дар мактаб ва чӣ дар ҷомеа ба вуҷуд биёрем. Махсусан, дар мактабҳо бояд машваратҳои психологӣ ташкилу ба онҳо равоншиносони касбӣ ҷалб карда шаванд ва дар он ҷо ба нафароне, ки дорои мушкилоти равонианд, корҳои психологӣ ба роҳ монда шавад. Дар шаҳр низ марказҳои ёрии психологӣ бештар ташкил гардад, барои ором намудани мардум боз хубтар мешавад.
“Имрӯз волидон бояд барои таълиму тарбияи фарзандони худ донишҳои замонавӣ дошта бошанд. Зеро баъзан худи волидайн боис мегардад, то кӯдак даст ба ин амали нохуб занад. Имрӯз донишҳои нави замонавии таълимию тарбиявии психологиро бояд ҳар як нафар аҳли ҷомеа дошта бошад, то ин гуна зуҳурот дар ҷомеа коҳиш ёбанд”, - гуфт А. Ёраҳмадов.
Дар Тоҷикистон аз тарафи Ҳукумати мамлакат бо мақсади пешгирии паҳншавии бештари ин зуҳуроти иҷтимоӣ 1 июли соли 2004 қарор “Дар бораи тадбирҳои пешгирии худкӯшӣ ва сӯиқасд ба ҷони худ” қабул ва дар асоси он чорабиниҳои муайяне амалӣ гардидааст. Дар баробари ҳамаи тадбирҳои андешидашуда, инчунин мо-тамоми аҳли ҷомеа бояд дар коҳиш додан ва пешгириву решакан намудани ин зуҳуроти номатлуб бетараф набошему саҳми худро дар бартараф намудани ин мушкилот гузорем.
Ҳар мушкилоту нофаҳмие, ки дар зиндагӣ бо он рӯ ба рӯ мешавем, ҳатман роҳи ҳалли худро дораду тавассути ақлу хирад онро метавон бартараф сохт. Пас, дар ҳама ҳолат бояд бо андешаи солим роҳи барканор сохтани мушкилоти ҳаётро дарёбему аз ҳама амалҳои зишт, ки оқибаташ пушаймонӣ ва ҳатто марг аст, худдорӣ намоем ва ҳаёти худро барбод надиҳем.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед