Шоҳмот ва ё шатранҷ бозии завқовари рӯимизӣ мебошад. Ин бозӣ аз давраи қадим машҳуру маъмул буда, дар гузашта он бозии шоҳон ва асилзодагон маҳсуб меёфт. Ин бозӣ бо ду бозингар қоидаҳои худро дорад. Ҳар сол дар рӯи замин ҳазорон мусобиқоти шоҳмот гузаронида мешавад. Исбот карда шуд, ки бозии шоҳмот хотираи инсонро сайқал дода, онро орому қавӣ мегардонад. Дар таърихи фарҳанги миллӣ, ки варзиш ҷузъе аз он маҳсуб меёбад, обутоб додани бадан ва муҳимтар аз ҳама, таҳрики фикру андеша ҳадафи асосӣ дониста мешудааст. Варзиш додани тафаккуру зеҳн ба василаи бозии шоҳмот, ки маъмултарини бозиҳои варзиши ақлонӣ ё зеҳнӣ аст, дар тамаддуни ориёӣ мавқеи аввалиндараҷа доштааст.

 Дар замони мо низ нафарони пирӯз дар ин бахш зиёд ҳастанд. Варзишгари муваффақи тоҷик Аъзамҷон Юнусов яке аз онҳост, ки маҳорати волою беҳамтои шоҳмотбозӣ дошта, дар кишварамон ва берун аз он машҳур гаштааст. Рӯзгори ин варзишгари тоҷик рангину зебо ва дастовардҳои варзишиаш боиси ифтихор мебошад. Тасмим гирифтем, ки ҷавонони имрӯзаро ба ҳунари шоҳмотбозии Аъзамҷон Юнусов ошно созем. Бо ҳамин хотир бо ӯ суҳбате доштем, ки муҳтавои онро пешкаши хонандагони рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” мегардонем.

- Аввал мехостем аз таърихи шоҳмот барои хонандаи мо қисса намоед...

- Шоҳмотбозӣ яке аз бозиҳои маъмул дар муҳити фарҳангию тамаддунии мардуми тоҷику форс буда, таърихи тӯлонӣ дорад. Дар луғатҳо дар мавриди калимаи “шоҳмот” таъкид шудааст, ки шоҳмот истилоҳест дар бозии шатранҷ, ҳангоме ки муҳраи шоҳ мот мешавад.

Ҳамчунин, шоҳмотро бозие қаламдод кардаанд, ки ба воситаи муҳраҳое ба шаклҳои гуногун: шоҳ, вазир, асп, рух, фил, пиёда ба рӯи саҳнаи чӯбини дорои хонаҳои бисёр бозӣ кунанд. Ин бозӣ дар доираҳои ҳамкориҳои салтанатҳои Сосониёну ҳиндувон кашф шуда, бозгӯкунандаи ҳамшарикии ду шаҳрнишини бузурги ҷаҳонӣ – тоҷикӣ-форсӣ ва ҳиндӣ мебошанд.

- Ин намуди варзиш чӣ таъсир ба зеҳни ҷавонон мерасонад?

- Имрӯз бозии шоҳмот дар рӯзгори мо бештар аҳамият пайдо кардааст, зеро ҷавонон дар баҳри пурталотуми иттилоот фурӯ рафта, аз андешаронии мантиқӣ, тасмимгирии бомаврид бозмемонанд. Шоҳмот беҳтарин усул дар омода кардани кӯдакон барои андешагаро гаштан дар ҷаҳони имрӯз мебошад.Тоҷикон бозии шоҳмотро қариб ба гӯшаи фаромӯшӣ супорида, онро дубора дар замони шӯравӣ ба ёд овардаанд. Аммо, бо таассуфи зиёд бояд иқрор шуд, ки дар ин муддат аллакай мо мураббиёни варзидаро аз даст дода будем, яъне, варзишгарони беҳтарин аз ҷумҳурӣ рафтанд ва ё мутахассиси дигар соҳа гаштанд.

- Дар кишварамон имрӯз рушди шоҳмот дар кадом сатҳ қарор дорад?

- Аз рӯзи пайдоиш то ба имрӯз бозии шоҳмот дар байни мардуми сайёра чун як бозии ақлу заковат, мантиқу фалсафа ва барои ором кардани асаби инсон маҳбубият пайдо кардааст. Аммо ҳоло ин навъи варзиш дар Тоҷикистон, алалхусус дар вилояти Хатлон то дараҷаи кофӣ тараққӣ накардааст. Сарфи назар аз он ки қариб ҳар моҳ байни ҷавонону наврасони шаҳру ноҳияҳои кишвар мусобиқаҳо оид ба намуди варзиши шоҳмот гузаронида мешаванд. Яъне, ҳоло аз тарафи Федератсияи шоҳмоти Тоҷикистон пешниҳод нашудааст, ки доир ба ин намуди варзиш дар мактабҳо дарс ва ё курсҳои махсуси шоҳмотбозӣ роҳандозӣ шавад. Лекин ин ҷо як муаммои дигаре низ вуҷуд дорад, ки барои ҳалли он масъулин бояд чора андешанд.

- Сабаби камтаваҷҷуҳии ҷавонон нисбати шоҳмот дар чист?

– Сабаби асосие, ки имрӯз мо дорем, ин набудани толор аст. Агар барои онҳо шароити мусоид фароҳам орем, ҷавонони хоҳишманд имрӯз зиёданд ва ба мо муроҷиат мекунанд. Аз набудани ҷо онҳоро қабул намекунем. Барои шоҳмотбози хуб шудан аввал бояд мо ба ҷавонон таърих ва нозукиҳои шоҳмотро омӯзонем. Барои шоҳмотбози хуб тайёр кардан, пеш аз ҳама, шароити хуб фароҳам овардан лозим аст. Бояд онҳоро бо тахтаҳои шоҳмот ва таҷҳизоти ҳозиразамон таъмин кунем, пас шоҳмотбози хубро интизор шавем.

-Тибқи маълумоти дастрасшуда хунукназарии масъулин ба шоҳмот ба чашм мерасад. Назари Шумо дар ин бора чӣ гуна аст?

- Ҳарчанд ҳақиқат талху ин маълумотҳо боиси нигаронист, шумо дуруст мегӯед. Зеро мутахассиси ботаҷриба дар ин намуди варзиш дар вилоят зиёданд, вале суроғашон намекунанд. Мутахассисони шоҳмотро дастгирӣ намекунанд. Пас, кӣ бояд ба ҷавонон ин намуди варзишро омӯзонад? Мутаассифона, имрӯз мутахассисон дар куҷоянд касе намедонад, аз ҳоли онҳо намепурсанд. Имрӯз ҳунари худро боқӣ нагузорам, яъне, ба ҷавонон наомӯзонам, худамро намебахшам. Агар дастгириҳо шавад, шогирдони хуб тайёр мекунам, ки дар арсаи ҷаҳонӣ давлати моро муаррифӣ кунанд. Аз ин хотир, омодаам ҳунари худро ба ҷавонон омӯзонам.

- Ҳоло дар вилоят дастаи яккачини шоҳмотбозони наврас ҳаст?

- Дастаи шоҳмотбозӣ, фикр мекунам, нест. Агар имрӯз дарси шоҳмотро дар макотиби оливу касбии кишвар ҷорӣ кунанд, фикр мекунам, бурди ҷомеа мешавад. Мактаби шоҳмот хело аҷиб мешавад, зеро худи бозии шоҳмот худ аҷиб аст. Ба ин васила мо тарзи фикррониву таҳсили толибилмонро устувор карда метавонем. Бояд имрӯз аз мактабҳо наврасони боистеъдодро ҷалб намоем. Дар айни замон мутахассисон дар вилоят ангуштшумор мондааст, ҳунари онҳоро бояд ба насли наврас омӯзонем, то шоҳмот аз байн наравад.

- Барои амалӣ шудани ниятҳои нек ба Шумо муваффақият хоҳонем!

-Ташаккур.