ВАРЗИШ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 07:27
Иштироки варзишгарону мухлисони аз ҳад зиёд зимни баргузор шудани марҳилаи якум ва дуюми “Фестивали бозиҳои миллии варзишӣ” дар ҷашни Наврӯзи Байналмилалӣ ва 20-солагии Ваҳдати миллӣ боир дигар исбот намуд, ки чун ҳамешагӣ миёни дигар бозиҳои миллӣ таваҷҷуҳи мардум ба гӯштини миллӣ зиёд аст. Мутахассисони соҳа низ таи солҳои охир кӯшиш доранд, ки ин варзиши миллати тоҷикро ба сатҳи ҷаҳонӣ бароранд ва барои ба ин ҳадаф расидан корҳои зиёдеро ба анҷом расониданд. Носир Бозор, сардори Раёсати тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид намуд, ки ин намуди варзиш аз азал миёни мардум маҳбуб буд ва то имрӯз шуҳрати худро аз даст надодааст: “Гӯштини миллӣ миёни варзишҳои миллӣ яке аз намудҳои тараққикарда ва инкишофёта аст, ки аз гузаштагон ба мо мерос мондааст. Мардуми тоҷик аз азал ба ин намуди варзиш шавқу рағбати беандоза доштанд. Маҳз ҳамон шавқу рағбати мардум буд, ки ин намуди гӯштин то ҳол миёни омма дӯстдорони зиёд дорад. Замонҳои пеш мусобиқаҳои Осиёи Марказӣ аз ин намуди гӯштин баргузор мегардид, ки паҳлавонони гузаштаи мо Искандаршоҳ Раҳматуллоев, Афзалшоҳ Олимов, Мирзоавлиё, Эргаш Сараев, Абдуманон Зокиров, Алипаҳлавон, Афғонпаҳлавон ва дигарон шарафи Тоҷикистонро ҳимоя мекарданд. Соли 1964 низомномаи гӯштини миллӣ иваз карда шуд ва то як муддати муайян баъзе тағйиротҳо вориди ин намуди варзиши миллати тоҷик гардид”.
Гӯштини миллӣ яке аз варзишҳои маъмул дар миёни мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад, ки таърихи ин намуди варзишро ба пайдоиши миллати тоҷик рабт медиҳанд. Мардуми тоҷик ин намуди гӯштинро бештар дар тӯю маракаҳояшон барпо мекарданд. Баъдан гӯштини миллии тоҷикӣ ҳамчун анъана ородиҳандаи майдонҳои ҷашни Наврӯз боқӣ монд. Ягона варзиш ё худ анъанае буд, ки махсусан қисми зиёди мардон ба хотири гӯштин ҷашни Наврӯзро бесаброна интизорӣ мекашиданд. Аз ин бармеояд, ки гӯштин ва Наврӯз ба ҳам алоқамандии ногусастанӣ дорад.
Гӯштингирӣ ё худ гӯштин аз калимаи тоҷикии “кӯштӣ” гирифта шудааст, ки маънои камарбандро дорад. Дар замони Зардушт ҳам камарбанди зардуштиёнро кӯштӣ меномиданд. Маънои аслии ин калима дар замонҳои пеш кӯштигирӣ ё камарбандгирӣ буд, ки аз миёни якдигар гирифта қувваозмоӣ кардан аст.
Сайраҳмон Раҳмонов, директори Муассисаи давлатии “Хонаи ҷумҳуриявии методӣ”-и Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш гӯштини миллии тоҷикиро сароғози ҳама намудҳои гӯштин арзёбӣ менамояд: “Гӯштини миллӣ ин варзиши суннатии миллати тоҷик аст. Аз азал ин намуди варзиш миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хосса дошт. Дар замони Шӯравӣ ин намуди гӯштин наонқадар тарғиб мешуд, вале миёни мардум маҳбубияти худро гум накард. Мардум бо хоҳиши худашон дар маракаву ҷашнҳо ва махсусан ҷашни Наврӯз маракаи гӯштингирӣ барпо мекарданд. Бо шарофати Истиқлолияти давлатӣ мо тавонистем, ки гӯштини миллиро дубора дар шаклу услҳои наву муосир эҳё намоем. Дар замонҳои пеш паҳлавонон бо чакман болои сабзаи баҳорӣ қувваозмоӣ мекарданд. Вазни чакмане, ки варзишгарон ба бар мекарданд вазнин буд ва давоми сабқат ба паҳлавонон халал мерасонд. Барои паҳлавонон вақти муайян ҷудо нашуда буд. Варзишгарон то аз пой афтодан рақобат мекарданд, ки аксари ҷувваозмоиҳо мусовӣ анҷом меёфт ва ин барои тамошобин дилгиркунанда буд”.
Паҳлавон ё худ шахсе, ки дар маракаҳои гӯштингирӣ баромада, маҳорати худро ба дигарон пешниҳод мекард, аз азал миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хосро доро буд. Дар замонҳои пеш Наврӯз аз оғози баҳор то даромадани фасли тобистон, аниқтараш давоми се моҳ паҳлавононро бо ҳам ҷамъ меовард. Наврӯзро мардуми тоҷик деҳа ба деҳа, дар алоҳидагӣ ҷашн мегирифтанд ва паҳлавонон ба майдон баромада, ҳар яке деҳаи худро муаррифӣ мекард. Аслан паҳлавонон дар болои сабзаи наврӯида бо пойҳои луч ва чакманҳо қувваозмоӣ мекарданд. Мардум маҳорати паҳлавононро дида, дар васфи онҳо то Наврӯзи оянда шеъру таронаҳо эҷод мекарданд, ки ин аз мартабаи баланди гӯштин миёни дигар намудҳои варзиш дарак медиҳад.
“Замонҳои пеш дар Осиёи Миёна ягона гӯштине, ки ҳама эътирофаш мекарданд, гӯштини миллии тоҷикӣ буд. Дар солҳои 70-ум баробари пайдо шудани гӯштини тарзи озод, самбо, ҷудо мусобиқаҳо аз ин намудҳо гузаронида мешуд ва гӯштини миллии тоҷикӣ дар канор монд. Гӯштини миллӣ танҳо дар дохили Тоҷикистон баргузор мешуд. Вақте аз дигар намудҳои варзиш мусобиқаҳои байналмилалӣ гузаронида мешуд, таваҷҷуҳи ҷавонон ҳам ба ин намудҳо зиёд гардид. Пеш аз ин вақте ки паҳлавонон дар майдон ҳунарнамоӣ мекарданд, онҳо рақс ва ҳаракатҳое нишон медоданд, ки тамошобинонро ба ваҷд меоварданд. Баъди тарғиб шудани дигар намудҳои гӯштин лаззату ҳаракатҳои зебои гӯштини миллии тоҷикӣ аз байн рафт. Баъди ин ҳодисаҳо, имрӯз гӯштини миллиро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданамон хеле мушкил аст. Дар замони ҷанги шаҳрвандӣ, ки мардуми тоҷик дар фикри оромии давлат буданду ба соҳаи варзиш наонқадар эътибор медоданд, тамоми усулҳои гӯштини миллии тоҷикӣ бо номи гӯштини кураш дар ҷаҳон муаррифӣ шуд”,- мегӯяд Бозор Носир.
Мутахассисони соҳаи гӯштини миллӣ бар он назаранд, ки сарчашмаи аксар намудҳои гӯштин гӯштини миллии тоҷикӣ аст ва беҳтарин усулҳои он дар дигар гӯштинҳо истифода мешавад. Миёни ин гӯштинҳо, ки дар заминаи гӯштини тоҷикӣ сохта шудаанд, ҷудо, самбо, кураш, камарбандӣ ном гирифта мешаванд. Асосгузорони ин намудҳои гӯштин аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ истифода бурда, гӯштинҳои худро дар сатҳи мусобиқаҳои байналмилалӣ ва олимпӣ муаррифӣ намуданд. Миёни онҳо аз ҳама наздик гӯштини кураш аст, ки хоси мардуми узбек мебошад.
Дар барномаи “Тартиб ва қоидаҳои баргузории мусобиқаҳои гӯштингирӣ “Гӯштини миллӣ” таъкид гардидааст, ки вақте Анатолий Харлампиев, асосгузори гӯштини само соли 1941 бо Қарори Маркази тадқиқоти илмии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ барои омӯзиши илми гӯштинҳои миллӣ ба давлатҳои Қафқоз ва Осиёи Миёна сафар мекунад, дар тартиб додани гӯштини самбо аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ васеъ истифода мебарад.
Ба паҳлавонони гӯштини тоҷикӣ мутахассисони соҳаи варзиши ҷаҳон таваҷҷуҳи махсус доштанд. А. Адрев, сармураббии тими якачини Иттиҳоди Шӯравӣ паҳлавонини тоҷикро ҷудокорони тайёр ном бурдааст. Дар маҷаллаи “Физкултура и спорт” мақолае зери унвони “Гӯштингирӣ бародари самбо” аз чоп баромада буд, ки паҳлавонони тоҷикро бо услҳои истифодабурдаашон баҳои баланд додаанд. Е. М. Чумаков ва А. Олимов, мутахассисони варзиш паҳлавонони гӯштини тоҷикиро самбочиёну ҷудокорони тайёр унвон кардаанд ва ин намуди гӯштинро василаи хуби омода намудани паҳлавонон дар дигар намудҳори гӯштин арзёбӣ намудаанд.
Бо такия ба андешаҳои мутахассисони соҳа метавон гуфт, ки гӯштини миллии тоҷикӣ сарчашмаи тамоми намудҳои гӯштин ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, моро зарур аст, ки ин намуди варзиши суннатии миллиро дар сатҳи байналмилалӣ муаррифӣ намуда, бо иштироки варзишгарони хориҷ мусобиқаҳои сатҳи ҷаҳонӣ гузаронем, то модари гӯштинҳои ҷаҳон – гӯштини тоҷикӣ дар арсаи байналмилалӣ дубора мавқеи худро мустаҳакам намояд.
Шодихони НАЗАР,”ҶТ”
Гӯштини миллӣ яке аз варзишҳои маъмул дар миёни мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад, ки таърихи ин намуди варзишро ба пайдоиши миллати тоҷик рабт медиҳанд. Мардуми тоҷик ин намуди гӯштинро бештар дар тӯю маракаҳояшон барпо мекарданд. Баъдан гӯштини миллии тоҷикӣ ҳамчун анъана ородиҳандаи майдонҳои ҷашни Наврӯз боқӣ монд. Ягона варзиш ё худ анъанае буд, ки махсусан қисми зиёди мардон ба хотири гӯштин ҷашни Наврӯзро бесаброна интизорӣ мекашиданд. Аз ин бармеояд, ки гӯштин ва Наврӯз ба ҳам алоқамандии ногусастанӣ дорад.
Гӯштингирӣ ё худ гӯштин аз калимаи тоҷикии “кӯштӣ” гирифта шудааст, ки маънои камарбандро дорад. Дар замони Зардушт ҳам камарбанди зардуштиёнро кӯштӣ меномиданд. Маънои аслии ин калима дар замонҳои пеш кӯштигирӣ ё камарбандгирӣ буд, ки аз миёни якдигар гирифта қувваозмоӣ кардан аст.
Сайраҳмон Раҳмонов, директори Муассисаи давлатии “Хонаи ҷумҳуриявии методӣ”-и Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш гӯштини миллии тоҷикиро сароғози ҳама намудҳои гӯштин арзёбӣ менамояд: “Гӯштини миллӣ ин варзиши суннатии миллати тоҷик аст. Аз азал ин намуди варзиш миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хосса дошт. Дар замони Шӯравӣ ин намуди гӯштин наонқадар тарғиб мешуд, вале миёни мардум маҳбубияти худро гум накард. Мардум бо хоҳиши худашон дар маракаву ҷашнҳо ва махсусан ҷашни Наврӯз маракаи гӯштингирӣ барпо мекарданд. Бо шарофати Истиқлолияти давлатӣ мо тавонистем, ки гӯштини миллиро дубора дар шаклу услҳои наву муосир эҳё намоем. Дар замонҳои пеш паҳлавонон бо чакман болои сабзаи баҳорӣ қувваозмоӣ мекарданд. Вазни чакмане, ки варзишгарон ба бар мекарданд вазнин буд ва давоми сабқат ба паҳлавонон халал мерасонд. Барои паҳлавонон вақти муайян ҷудо нашуда буд. Варзишгарон то аз пой афтодан рақобат мекарданд, ки аксари ҷувваозмоиҳо мусовӣ анҷом меёфт ва ин барои тамошобин дилгиркунанда буд”.
Паҳлавон ё худ шахсе, ки дар маракаҳои гӯштингирӣ баромада, маҳорати худро ба дигарон пешниҳод мекард, аз азал миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хосро доро буд. Дар замонҳои пеш Наврӯз аз оғози баҳор то даромадани фасли тобистон, аниқтараш давоми се моҳ паҳлавононро бо ҳам ҷамъ меовард. Наврӯзро мардуми тоҷик деҳа ба деҳа, дар алоҳидагӣ ҷашн мегирифтанд ва паҳлавонон ба майдон баромада, ҳар яке деҳаи худро муаррифӣ мекард. Аслан паҳлавонон дар болои сабзаи наврӯида бо пойҳои луч ва чакманҳо қувваозмоӣ мекарданд. Мардум маҳорати паҳлавононро дида, дар васфи онҳо то Наврӯзи оянда шеъру таронаҳо эҷод мекарданд, ки ин аз мартабаи баланди гӯштин миёни дигар намудҳои варзиш дарак медиҳад.
“Замонҳои пеш дар Осиёи Миёна ягона гӯштине, ки ҳама эътирофаш мекарданд, гӯштини миллии тоҷикӣ буд. Дар солҳои 70-ум баробари пайдо шудани гӯштини тарзи озод, самбо, ҷудо мусобиқаҳо аз ин намудҳо гузаронида мешуд ва гӯштини миллии тоҷикӣ дар канор монд. Гӯштини миллӣ танҳо дар дохили Тоҷикистон баргузор мешуд. Вақте аз дигар намудҳои варзиш мусобиқаҳои байналмилалӣ гузаронида мешуд, таваҷҷуҳи ҷавонон ҳам ба ин намудҳо зиёд гардид. Пеш аз ин вақте ки паҳлавонон дар майдон ҳунарнамоӣ мекарданд, онҳо рақс ва ҳаракатҳое нишон медоданд, ки тамошобинонро ба ваҷд меоварданд. Баъди тарғиб шудани дигар намудҳои гӯштин лаззату ҳаракатҳои зебои гӯштини миллии тоҷикӣ аз байн рафт. Баъди ин ҳодисаҳо, имрӯз гӯштини миллиро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданамон хеле мушкил аст. Дар замони ҷанги шаҳрвандӣ, ки мардуми тоҷик дар фикри оромии давлат буданду ба соҳаи варзиш наонқадар эътибор медоданд, тамоми усулҳои гӯштини миллии тоҷикӣ бо номи гӯштини кураш дар ҷаҳон муаррифӣ шуд”,- мегӯяд Бозор Носир.
Мутахассисони соҳаи гӯштини миллӣ бар он назаранд, ки сарчашмаи аксар намудҳои гӯштин гӯштини миллии тоҷикӣ аст ва беҳтарин усулҳои он дар дигар гӯштинҳо истифода мешавад. Миёни ин гӯштинҳо, ки дар заминаи гӯштини тоҷикӣ сохта шудаанд, ҷудо, самбо, кураш, камарбандӣ ном гирифта мешаванд. Асосгузорони ин намудҳои гӯштин аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ истифода бурда, гӯштинҳои худро дар сатҳи мусобиқаҳои байналмилалӣ ва олимпӣ муаррифӣ намуданд. Миёни онҳо аз ҳама наздик гӯштини кураш аст, ки хоси мардуми узбек мебошад.
Дар барномаи “Тартиб ва қоидаҳои баргузории мусобиқаҳои гӯштингирӣ “Гӯштини миллӣ” таъкид гардидааст, ки вақте Анатолий Харлампиев, асосгузори гӯштини само соли 1941 бо Қарори Маркази тадқиқоти илмии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ барои омӯзиши илми гӯштинҳои миллӣ ба давлатҳои Қафқоз ва Осиёи Миёна сафар мекунад, дар тартиб додани гӯштини самбо аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ васеъ истифода мебарад.
Ба паҳлавонони гӯштини тоҷикӣ мутахассисони соҳаи варзиши ҷаҳон таваҷҷуҳи махсус доштанд. А. Адрев, сармураббии тими якачини Иттиҳоди Шӯравӣ паҳлавонини тоҷикро ҷудокорони тайёр ном бурдааст. Дар маҷаллаи “Физкултура и спорт” мақолае зери унвони “Гӯштингирӣ бародари самбо” аз чоп баромада буд, ки паҳлавонони тоҷикро бо услҳои истифодабурдаашон баҳои баланд додаанд. Е. М. Чумаков ва А. Олимов, мутахассисони варзиш паҳлавонони гӯштини тоҷикиро самбочиёну ҷудокорони тайёр унвон кардаанд ва ин намуди гӯштинро василаи хуби омода намудани паҳлавонон дар дигар намудҳори гӯштин арзёбӣ намудаанд.
Бо такия ба андешаҳои мутахассисони соҳа метавон гуфт, ки гӯштини миллии тоҷикӣ сарчашмаи тамоми намудҳои гӯштин ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, моро зарур аст, ки ин намуди варзиши суннатии миллиро дар сатҳи байналмилалӣ муаррифӣ намуда, бо иштироки варзишгарони хориҷ мусобиқаҳои сатҳи ҷаҳонӣ гузаронем, то модари гӯштинҳои ҷаҳон – гӯштини тоҷикӣ дар арсаи байналмилалӣ дубора мавқеи худро мустаҳакам намояд.
Шодихони НАЗАР,”ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед