Тоҷикистон дар саёҳати ҷаҳонӣ ду “бренд”-и машҳур дорад, ки инҳо Зарафшон ва Бадахшон мебошанд. Ҳамасола садҳо ҳазор сайёҳони хориҷӣ аз ин ду минтақа дидан мекунанд, ки ин ҳоло ҳам кам аст.

Бузургтарин ёдгории на танҳо водии Зарафшон, балки Тоҷикистон ва ҳатто кулли Осиёи Марказӣ ин шаҳркадаи Саразм мебошад, ки дар 15 километраи шаҳри Панҷакент ва дар 45 километраи шаҳри Самарқанд ҷойгир шудааст. Ин шаҳри ниёгон ба асрҳои 4-3-и пеш аз милод мансуб буда, масоҳати 100 гектарро дарбар мегирад.

Ба ақидаи барҷастатарин донандаи забони суғдӣ В. А. Литвитс калимаи Саразм маънои “Сари замин”-ро дорад. Барои илми бостоншиносӣ ва умуман барои кулли инсоният кашфи бошишгоҳи Саразм бозёфти беназир ба ҳисоб меравад ва бояд ёдовар шуд, ки саҳми нахусткашшофи сарзамини Саразм Абдулло Исҳоқӣ дар солҳои 70-уми асри гузашта бениҳоят бузург аст.

Солҳои аввали омӯзиши Саразм ақидае роиҷ буд, ки гӯё Саразм аз теппачаҳои начандон калон ва деҳоти аз ҳам дур мураттаб шудааст. Вале тадқиқотҳо собит кард, ки ин андеша билкул ботил аст. Ба чандин далел метавон Саразмро шаҳри қадима номид. Вижа, биноҳои монументалӣ, кӯчаҳои сангфаршуда, ба табақаҳои иҷтимоӣ ҷудошавии ҷомеъа, савдову тиҷорат, дӯконҳо, кишоварзӣ, чорводорӣ, кулолгарӣ, маъданҷӯиву маъдангудозӣ, санг-тарошӣ ва коркарди чӯб, хуллас ҳама гуна рукнҳои шаҳрсозӣ, ки хоси Осиёст, дар ин ҷо дида мешавад.

Дар минтақаи Зарафшон кӯлу дарёҳо ва шаршараҳои зебоманзар хеле зиёданд, амсоли Ҳафткӯлу Искандаркӯл. Зеботарин кӯли ин минтақа Ҳафткӯл мебошад, ки бо номҳои “Ҳафт мӯъҷизаи кӯҳҳои Фон”,“Ҳафт гулдухтари зебои Фон”, “Ҳафт нозанини Шинг” ва ғайра дар байни мардуми маҳаллӣ ва сайёҳон ташбеҳ дода шудаанд. Ёдовар бояд шуд, ки ҳар як кӯли Ҳафткӯл ба худ ранги хос дорад, ки дар натиҷаи расиши нурҳои офтоб дигаргун мешаванд.

Пас аз Ҳафткӯл агар тавассути ағбаи “Тобасанг” ва деҳаи Қиёғлӣ сафарро идома диҳем ба минтақаҳои зебоманзари Арчамайдон мерасем. Чуноне, ки аз номаш маълум аст, ин минтақа хеле арчаҳои зиёдро дорост ва бо ҳамин сабаб чунин номро гирифтааст. Ва агар боз поёнтар фароем ба кӯли Чуқурак, ки дар деҳаи зебоманзари Артуч ҷойгир аст, мерасем. Кӯли мазкур дар миёни якчанд хатсайрҳои сайёҳӣ ҷойгир аст. Барои мисол аз шарқ сайёҳонро ба самти Кӯли Калон ва Ало(в)уддину Искандаркӯл ва аз ғарб ба Ҳафткӯл мепайвандад. Ва кӯли дигаре, ки аксарияти сайёҳонро ба худ ҷалб кардааст, ин Искандаркӯл мебошад. Мавқеи ҷойгиршавии Искандаркӯл ва оби мусаффои он аз тарафи сайёҳони ҷаҳонӣ хеле ва хеле баҳои баланд гирифтааст ва онон эътироф кардаанд, ки панорама, яъне ҷойгиршавии кӯҳҳои атрофи Искандаркӯл дар минтақа назир надоранд ва дар ҷаҳон камшуморанд. Аз ин кӯл дарёе ҷорӣ мешавад, ки онро Искандардарё (Фондарё) меноманд. Дарёи мазкур аз болои кӯҳ аз ҷараёни қадимаи худ ҷорӣ шуда, дар наздикӣ шаршараи зебоеро ба вуҷуд меорад, ки дар баландии зиёда аз 40 метр сарозер мешавад. Шаршараи Искандарро хориҷиён ба Ниагара ташбеҳ дода, онро “Ниагараи Фон” номидаанд. Инчунин дар як километраи кӯли Искандаркӯл кӯле бо номи Кӯли Морон ҷойгир шудааст, ки он низ манзараи зебо дорад ва атрофи онро дарахтон иҳота кардаанд. Пас аз он метавон ба самти Кӯли Калон равона шуд, ки дар он ҷо низ хеле кӯлҳои зебо, шаффоф ва гуногунранг ҷойгир шудаанд. Ба монанди Кӯли Душоха, Кӯли Бибиҷон ё Бибиҷаннат, Кӯли Говкуш ва ғайраҳо.

Дар деҳаи Артуч пойгоҳи сайёҳии кӯҳнавардии “ARTUCH” дар маркази кӯҳҳои Фон дар баландии 2200м ҷойгир аст. АТВ “Артуч” масоҳати 15 гектарро дар бар мегирад ва 20 дақиқа аз “Артуч” то макони кӯҳнавардӣ роҳ аст, ки дар он кӯҳнавардони тамоми синну соли гуногун таълим дода мешавад. Пойгоҳи мазкур бо тамоми шароитҳо таъмин мебошад. Ва аксарияти сайёҳонро базаи туристии “Артуч” қабул менамояд.

Боиси сарфарозист, ки Сарвари давлат ба ҳифзу нигаҳдории ёдгориҳои таърихии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва муаррифӣ намудани онҳо ба ҷаҳониён таваҷҷуҳи нек доранд ва маҳз бо талошҳои ин шахсияти бузург мавзеъҳои таърихӣ диққати олимон ва сайёҳони хориҷиву ватаниро ба худ ҷалб намудаанд.

Меҳрофарин НАҶЕВУЛЛОЕВ,
донишҷӯи факултаи журналистикаи ДМТ