Дар шароити имрӯза яке аз соҳаҳои афзалиятноки баланд бардоштани сатҳи иқтисодӣ-иҷтимоии минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон рушди самараноки соҳаи туризм ҳисоб меёбад. Соҳаи туризм имрӯзҳо аз ҷумлаи соҳаҳои босуръат инкишофёбандаи иқтисодиёти ҷаҳонӣ ба шумор меравад. Мувофиқи маълумоти мутахассисон дар айни ҳол туризм баъди саноати коркарди нафт ва техникаи компютерӣ дар иқтисодиёти ҷаҳонӣ ҷойи сеюмро ишғол мекунад. Маҳз бо шарофати рушди самараноки соҳаи туризм, бисёр мамолики кӯҳистон, ба монанди Ҳиндустон, Непал, Бутан, Туркия, инчунин як қатор мамолики араб, Аврупо ва Амрико босуръат тараққӣ карда, аз даромади соҳаи туризм ҷиҳати рушди иқтисодӣ – иҷтимоӣ самаранок истифода мебаранд. Дар 40 мамлакати ҷаҳон туризм сарчашмаи асосии буҷа ба ҳисоб рафта, дар 70 мамлакати ҷаҳон бошад, яке аз се манбаи асосии буҷаи давлат ба ҳисоб меравад.

Аз ин рӯ мушкилоти таъсис додани шаклҳо ва усулҳои нави хоҷагидорӣ дар фаъолияти сайёҳӣ, такмил додани системаи фароғату сайёҳӣ – ҳамчун яке аз механизмҳои такрористеҳсолӣ ва таблиғоти арзишҳои табиӣ – экологӣ ва маданӣ-таърихии минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон аз ҷумлаи мушкилоти актуалии рушди иқтисодӣ-иҷтимоӣ маҳсуб мешавад.

Туризми ҳозиразамон дорои соҳаҳои зиёде мебошад ва шумораи онҳо сол аз сол вобаста аз талаботи аҳолӣ афзуда истодааст. Дар байни соҳаҳои сершумори туризм, соҳаи нав ва афзалиятноки он - туризми экологӣ (экотуризм) солҳои охир рӯ ба тараққӣ ниҳодааст.

Бо назардошти аҳамияти хоси ин соҳа солҳои охир дар ҷумҳурӣ марказҳои нави сайёҳӣ сохта шуда, рушд ёфта истодаанд, марказҳои куҳна таҷдиду барқарор шуда, шумораи ҳудудҳои муҳофизатшавандаи табиат аз қабили мамнӯъгоҳҳо, парваришгоҳҳо, паркҳои миллии диданӣ сол аз сол зиёд шуда истодаанд, чунки шумораи сайёҳоне, ки ба тамошои чунин ҷойҳои каснорас ва аҷоиби табиат таваҷҷуҳ доранд, босуръат меафзояд.

Минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон дорои нерӯи бойи сайёҳӣ буда, қисми ҷудонашавандаи раванди ҷаҳонии сайёҳӣ ба шумор мераванд ва нисбат ба дигар минтақаҳои кӯҳии Осиёи Марказӣ ин ҳудуд бо мақсади сайёҳӣ камтар истифода шудааст.

Имрӯз вобаста ба боигарӣ ва гуногунии захираҳои экотуристӣ, минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон, аз ҷумлаи минтақаҳои ояндадори Осиёи Марказӣ ба шумор мераванд. Ҷолиби таваҷҷуҳ қарор гирифтани табиати минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон дар он аст, ки дар ин ҷо кӯҳҳои сарбафалак, пиряхҳои бузург, кӯлҳои баландкӯҳ, намудҳои сершумори набототу ҳайвоноти эндемӣ ва реликтӣ, обҳои минералию нарзании хунук ва гарм, ҳайкалҳои таърихӣ-маданӣ, ландшафтҳои кӯҳӣ ва кӯҳию ҷангалӣ, ҳудудҳои беҳамтои махсус муҳофизатшавандаи табиӣ - кӯҳӣ ва ғайра мавҷуданд.

Худи мафҳуми калимаи туризм мураккаб аст. Аз давраҳои қадим одамон саёҳат мекарданд. Лекин чунин саёҳат ба мақсад, ҳайати иштироккунандагон, вақт ва ҷойи он, мундариҷа, характер, давомияти саёҳат ва ғайра вобастагӣ дорад. Маҳз саёҳат, ҳамчун асос барои таъсис ёфтани чунин намуди фаъолияти инсонӣ, ба мисли туризм гардид.

Туризм ҳамчун феномени иҷтимоӣ – иқтисодӣ ва маданӣ умри на он қадар зиёд дорад. Пайдоиши он ба давраи саноатии ҳаёти инсон вобастагӣ дошта, дар тӯли ин давра бо вуҷуди тараққиёти иқтисодиёт, ҳам аз лиҳози сифатӣ ва ҳам миқдор хело рушд ёфтааст. Дар айни замон саёҳат агарчи элементи муҳими туризм ба шумор равад, ҳам лекин он элементи ягонаи туризм нест.

Дар муддати тӯлонӣ туризм ҳамчун саёҳати кӯтоҳмуддати одамон аз ҷойҳои доимии зисташон бо мақсади азхудкунӣ, касбу кор, тандурустӣ, варзишӣ, динӣ ва дигар мақсадҳо бе фаъолияти аз тарафи мамлакати даъватмекардагӣ маблағгузорӣ кардашуда, фаҳмида мешуд.

Ҳамин тариқ фаҳмиши маънии туризми экологиро чунин номбар кардан мумкин аст: экотуризм намуди махсуси фаъолияти сайёҳӣ мебошад, ки он ба қонеъ намудани талаботи сайёҳӣ оиди азхудкунии табиат ва гузоштани саҳми худ дар ҳифзи системаи экологӣ бо эҳтироми ҳатмии мақсадҳо, риояи қоидаҳою урфу одатҳои халқҳои маҳаллӣ равона шудааст.

Дар байни мушкилоте, ки дар назди экотуризм қарор доранд, яке аз муҳимтаринаш мушкили хизматрасонӣ ва меҳмоннавозӣ ба шумор меравад. Доираи касбу коре, ки барои соҳаи экотуризм хос аст, ниҳоят васеъ мебошад. Аз ин лиҳоз, ҳар касе, ки дар соҳаи экотуризм кор ва фаъолият кардан мехоҳад, бояд ки дорои чунин сифатҳои нозук, ба монанди сабуриву таҳаммулпазирӣ, хушмуомилагӣ, хайрхоҳӣ, боэътимодӣ ва тобоварӣ бошад. Дар аксарияти касбу корҳое, ки бо экотуризм вобастагӣ доранд, донистани забонҳои хориҷӣ ниҳоят муҳим аст.

Дар экотуризми байналхалқӣ амалиёти сифатноки хизматрасонии сайёҳон – яке аз мушкилоти актуалӣ ба шумор меравад. Дар бозори байналхалқии сайёҳӣ сифати хизматрасонӣ ва маданияти хизматрасонӣ аз ҳама аслиҳаи пурқувват дар муборизаи рақобатнок ба шумор меравад. Мақсади асосии ширкатҳои сайёҳӣ, ин қаноатманд намудани талаботи мизоҷон мебошад.

Холиқ ШУКУРОВ, мудири шуъбаи муосири осорхонаи ҷумҳуриявии таърихиву кишваршиносии ба номи А.Рӯдакии ш. Панҷакент