Гулбаст як навъ либоси миллӣ дар минтақаи Кӯлоб мебошад, ки аз серхаридортарин либос дар арафаи иди Наврӯз ба ҳисоб меравад. Ба шаҳодати мардумшиносон гулбаст як гунаи либоси сирф мардумист, ки онро бонувон бештар дар навоҳии ҷануби кишвар истеҳсол ва ба бар мекунанд. Усулан дар ноҳияҳои ин минтақа бештар чакан маъмул аст. Гулбаст бошад, ба ҳайси як матои бо санъати нодир омодашуда дар феҳристи сару либоси ифтихории бонувон ҷо гирифтааст. Сарандозу пероҳани гулбаст, тавре аз номашон ҳам пайдост, ба монанди чакан саропо гулпӯшанд. Вале гулбаст аз чакан бо нозукиҳои хосаи омодашавии касбияш фарқ мекунад. Агар ду-се даҳсола пештар чакандӯзӣ ҳунари хонаводагию ҳатмӣ барои ҳар бонуи рустоӣ маҳсуб меёфт, гулбастбандӣ ин тавр нест. Зеро гулбаст аз бонукосибон он гуна заҳмати сангин ва чолокию зиракӣ металабад, ки на ҳар кас товони омӯхтану аз худ кардани онро дорад.

Тавре ки бонувони кӯҳансол мегӯянд, гулбаст яке аз либосвории сирф ориёӣ буда, суннатҳои ҳирфаии он тақрибан аз байн рафтаанд. Танҳо дар ҷануби кишвар ва шояд дар баъзе аз дигар рустоҳои кӯҳистони мамлакат ҳам, солорбонувоне бошанд, ки ин анъанаи ҳунари бонувони ориёиро то ба имрӯз нигаҳ доранд. Дар гузашта бонувони ориёӣ гулбастро аз катони хеле ва хеле нозук ва маҳин, ки замони ахир ҷои онро дока гирифтааст, истеҳсол мекарданд. Ҷараёни омода намудани гулбаст дар дегҳои бузурги суннатӣ сурат мегирад. Барои омода намудани як сару либоси гулбаст докаро аз се деги ҷӯшон мегузаронанд ва рангрезӣ мекунанд. Шигифтии ин ҳунар ин аст, ки ҳини омодасозии гулбаст аз ягон қолаб кор намегиранд. Вале пас аз 240 соат матои рангину пурҷилои пур аз моҳу ситора пайдо мешавад.

Савринисо Ҳасанова, яке аз чеварони моҳир ва устоди чакандӯзиву гулбасткоре мебошад, ки ҳамарӯза агар нафаре барои дарёфти либоси чакан ва гулбаст ба ӯ муроҷиат кунад, пас дигарон барои омӯхтани ин ҳунар назди ӯ меоянд. Савринисо тарзи омода кардани ин либосро барои мо чунин қисса намуд: “Аввал, мо матои сафед, сони махсус аз бозор харидорӣ мекунем. Онро бо оби гарм як бор мешӯем. Баъдан, бо усулҳои хоси худ бо ресмон баста рангкорӣ мекунем. Пас аз оне, ки аз ранг гирифтем, онро дар офтоб мегузорем. Ин корро бояд дар рӯзи офтобӣ анҷом дод. Пас аз офтоб кардан, боз ранг мезанем ва баъд гулҳоро бо ҳар ранги хос оро медиҳем. Матоъ гулбаст мешавад, ки баъдан ҳар хонум метавонад онро ба таври худ ороиш диҳад. Барои омода кардани гулбаст то 3-4 рӯз кор мекунем. То омодашавии як сару либоси пурра 10 рӯз заҳмат кашидан лозим меояд. Ин як санъати хос аст, ки ҳама гуна матоъҳоро намешавад барои омода кардан истифода кард. Ин ҳунарро ҳар кас наметавонад, ки анҷом диҳад, зеро он сире дорад. Гулбасти мо гулҳои ситораву моҳтоб дорад ва панҷаи одам низ дар он нақш карда шудааст”.

Сафаргул Назарова яке аз занҳое, ки бо ин ҳунар рӯзғори хонаро пеш мебарад, мегӯяд, ки аслан ин ҳунарро занҳои хонанишин бештар аз худ мекунанд: “Ин касб заҳмати зиёд талаб мекунад, аз ин ҷост, ки мо бештар ҷамъ мешавем, сурудхонӣ мекунем, суҳбат мекунем, то хастагии хешро ҳис накунем.

Ба гуфтаи ҳунармандон матои гулбаст на тарроҳӣ мегардад ва на қолабрезӣ. Ҳатто аксҳои моҳу ситора бар асари чолокона бастани кунҷу канори матоъ бо ресмони маҳин ҳосил мешаванд. Гулбаст маъмулан 3 ранг дорад. Онро ҷо ҷое мебанданд ва ба дег меандозанд ва чун як рангро гирифт, мегиранду риштаро хушк мекунанд ва матоъро баста ба деги дигар меандозанд. Рангҳои ситораву моҳтоб гунаи дигар пайдо мекунанд. Аз сӯи дигар, дар гулбаст аз ягон ранги кимиёвии ҷадид истифода намебаранд ва ҳатто ҳамчун сирре ҳаст ки ҳеҷ кас наметавонад, ки онро аз пеши худ омода кунад. Барои аз худ кардани он ҳатман онро аз ҳунарманде бояд омӯхт.