Се сол мешавад, ки дар баробари дигар озмунҳо Озмуни ҷумҳуриявии “Илм-фурӯғи маърифат” бо ташаббус ва ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сатҳи баланд баргузор мегардад. Давоми ду соли баргузории ин озмун ягон нафар соҳиби шоҳҷоизаи он нагардида буд. Имсол бори аввал шоҳҷоизаи озмуни мазкур аз рӯи номинатсияи “Ихтироъкорӣ ва навоварӣ” бо пешниҳоди амалиёти ҷарроҳӣ ба омӯзгори Донишгоҳи давлатии тиббии Хатлон, ҳамзамон ҷарроҳ дар Беморхонаи ҷумҳуриявии клиникии ноҳияи Данғара Ҷаҳонгир Дадаҷонов дода шуд. Дар зимн бо ӯ роҷеъ ба талошҳояш ва саҳми озмуни мазкур дар рушди тафаккури илмӣ-техникии сокинон суҳбате анҷом додем.

- Сараввал шуморо ба муносибати ба даст овардани шоҳҷоизаи Озмуни ҷумҳуриявии "Илм-фурӯғи маърифат" таҳният мегӯем. Дар оғоз оиди баргузории озмуни мазкур ва бардоштҳоятон аз он чанд ҳарфе мегуфтед.

- Ташаккури зиёд. Озмуни ҷумҳуриявии “Илм-фурӯғи маърифат” дар ҳақиқат майдонест, ки ихтироъкорону навоварони кишварро дар сатҳи чашмрас ба мардум муаррифӣ мекунад. Дар озмуни мазкур тамоми донишмандон ва ихтироъкорону навоварон ҷамъ шуда, аз ҳамдигар таҷрибаву дониш мегирифтанд, ки ҳамаи он барои камолоти илмии ҳар як иштирокчӣ новобаста аз ишғоли ҷой метавонад саҳмгузор бошад. Дар соҳаи тиб ҳам бошад фақат кори назариявӣ ё ягон амали ҷарроҳӣ дар замони имрӯз басанда нест, бояд истифодаи техникаву технологияи муосир низ дар ин соҳа вуҷуд дошта бошад.

Бинобар ин, дар озмуни мазкур бо намояндагони баъзе аз дигар соҳаҳо низ суҳбатҳои илмӣ намудем ва аз фаъолияти онҳо низ огоҳ шудему барои дар оянда татбиқ намудани ихтирову навовариҳо байни ҳам машваратҳо анҷом додем. Инчунин аз кимиёдонҳои ҷавон фаҳмидем, ки баъзе маҳлулҳои ихтироъкардаашон оянда дар соҳаи тиб ҳамчун маводи доруворӣ истифода бурда мешавад. Ин ҳама барои мо на танҳо хотираи нек, балки таконе дар рушди илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ ба ҳисоб меравад.

- Бисёре аз иштирокчиёни озмунҳо чанд сол дар озмун ширкат намуда, ба бохт рӯ ба рӯ мешаванд ва баъди шикастҳо натиҷа ба даст меоранд. То ҷое, ки маълум аст, шумо дар озмуни мазкур бори аввал ширкат варзидед ва шоҳҷоизаро соҳиб гаштед. Қадами нахуст ва он ҳам бо ба даст овардани шоҳҷоиза чӣ гуна бароятон муяссар шуд?

- Муддати ду сол барои иштирок дар ин озмун тайёрӣ дида, бо низомнома ва пешниҳод намудани ихтироот дар он шинос шудам. Зеро дар номинатсияи “Ихтироъкорӣ ва навоварӣ” тибқи низомномаи озмун пешниҳод намудани навоварӣ ва фаҳмондани дар амал татбиқи он яке аз шартҳои асосӣ ба ҳисоб меравад. Зеро аз онҳое, ки қаблан мағлуб шудаанд, мешунидам, ки онҳо навоварии худро дар сатҳи зарурӣ пешниҳоду муаррифӣ карда натавонистаанд. Ман бошам ин ҳамаро ба инобат гирифта, кӯшиш кардам, ки навгонии худро дар илми тиб ба қадри кофӣ муаррифӣ намоям. Ҳамин буд, ки барандаи нахустин шоҳҷоизаи озмуни мазкур гардидам.

- Дар ин озмун аз рӯи номинатсияи “Ихтироъкорӣ ва навоварӣ” бо чӣ навгонии худ ширкат намудед?

- Ихтирооти пешниҳоднамудаи ман дар самти микроҷарроҳии реконструктивии пластикии масъалаи муҳим буда, он оид ба тарзи реконструксияи сегменти болоии суфраи гуш дар беморони дорои дефекти постравматикии сегменти болоии суфраи гуш таҳия шудааст.

Бартарии ихтироот дар он аст, ки ҳангоми бартарафсозии нуқсони сегменти болоии суфраи гуш трансплантати аутокартилач, ки худи суфраи гуш истифода шуда, ҷудокунии фатсияи чакка дар шохчаи сатҳ, ки шараёни чакка бо пушонидани ҳамин трансплантат ба роҳ монда шудааст ва нуқсони сегменти болоии суфраи гуш дар як марҳилаи ҷарроҳӣ бартараф карда шудааст. Барқарор кардани норасоии сегменти гуш аз соли 2018 сар шуда буд, аммо дар маркази патенту иттилоотӣ худи ҳамин сол пешниҳод кардаву соҳиби патент шуда буд. Бояд қайд намоям, ки чунин ҷарроҳиҳо қариб, ки дар Осиёи Миёна нест ва Тоҷикистон яке аз давлатҳоест, ки дар он чунин тарзи ҷарроҳӣ гузаронида мешавад.

- Чун навовар оид ба вазъи ихтироъкорӣ дар соҳаи тиб чӣ назар доред?

- Дар баробари дигар соҳаҳо имрӯз дар соҳаи тиб низ ихтироъкорӣ ва навоварӣ ба таври назаррас мушоҳида мешавад. Лекин аз сабабе ки ба соҳа дахл доранд, аксарияти он фановариҳо дар доираи тиб боқӣ мемонанд ва намояндагони соҳаи тиб аз онҳо огоҳӣ пайдо мекунанд. Барои ҳамин аксарияти чунин навовариҳо дар байни омма паҳн намешаванд ва ҳамон хел муаррифӣ ношуда мемонанд.

- Имрӯз мебинем, ки ихтироъкорӣ дар кишвар зиёд аст, аммо 90 фоизи навовариҳо дар амал татбиқ намешаванд. Ба назаратон сабаби татбиқ нашудани навовариҳо дар чист?

- Аксар ҳолат ба навовариҳо донишмандони мо дар вақти таҳияи корҳои илмияшон даст меёбанд, вале баъди оне ки олимони ҷавони мо номзадияшонро ҳимоя мекунанд, бо ҳамон идеяву навоварияшонро канор мегузоранд. Навоварии онҳо танҳо болои қоғаз мемонаду халос, онҳо то ба истеҳсолот рафта намерасанд. Шояд баъзан маврид ҳолатҳое ҳаст, ки аз маблағ низ вобастагӣ дорад, аммо ин ҷо бештар аз ҳама масъулияти минбаъдаи худи ихтироъкор ва олимони ҷавони мо нақши калидӣ дорад.

- Ба назари шумо сабаби то ба имрӯз шоҳҷоизаи озмунро соҳиб нагардидани нафаре аз мушкилии таваҷҷуҳ нисбат ба илмҳои дақиқ буд ё омилҳои дигар?

- Баъди ҷамъбасти озмун гуфтанд, ки мувофиқи низомномаи он нафаре, ки аз 90 хол зиёд ба даст овардааст, барои шоҳҷоиза пешниҳод мешавад. Барои ҳамин шояд солҳои гузашта ихтирооти онҳо дар озмун вақти омодагирии иштирокашон мумкин аз рӯи холгузории ҳакамон аз 90 хол боло нашуда бошад. Лекин фикр мекунам, ки сабабаш аз камтаваҷҷуҳи нисбат ба илмҳои дақиқ нест, теъдоди дахлдор ба илмҳои дақиқ рӯ меоранд. Шояд аз рӯи талаботи озмун холе, ки барои гирифтани шоҳҷоиза пешниҳод мешуд, гирифта наметавонистанд ва бо ҳамин сабаб то ин дам шоҳҷоиза насиби касе нагардида буд.

- Дар озмуни ҷумҳуриявии "Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст" аллакай маълум гардид, ки мардум китобхону китобдӯст гардидаанд. Ба назари шумо нуқтаи баланди дастовард дар озмуни ҷумҳуриявии "Илм-фурӯғи маърифат" чӣ хоҳад буд?

- Нуқтаи баланди озмуни мазкур рӯ овардани ҷавонон ба илмҳои табиатшиносӣ, риёзию дақиқ, рушди босуръати ихтироъкориву навоварӣ дар кишвар ба ҳисоб рафта, он оянда метавонад, дар ҳама самтҳо навовариву ихтироъкориро таъмин намояд.

- Барои боз ҳам бештар рӯ овардани ҷавонон ба илмҳои дақиқ чӣ пешниҳод доред?

- Барои бештар рӯ овардани ҷавонон бояд сафи чунин озмунҳои ҷумҳуриявию минтақавӣ боз ҳам зиёд карда шавад. Дар ин баробар, дар синфхонаҳои мактабҳои миёна ва донишгоҳу донишкадаҳои кишвар лабараторияҳои таълимӣ ҳарчи бештар зиёд карда шавад, то хонандагон ва донишҷӯён тавонанд, ки дар баробари назариявӣ ба тарзи таҷрибавӣ дар амал илмҳои дақиқро омӯзанд.