Агар дар зиндагӣ танҳо инсондӯстӣ арзиши хос медошт, чӣ хуб буд. Агар одамон нигоҳ накарда ба ҷою мақом, дину мазҳаб ва забону фарҳанг бо ҳам қарин мебуданд, чӣ хуш буд. Агар ин Сайёра оилаеро мемонду мардумаш аъзои он. Агар қалби кашандагони нафас аз ин ҳаво якранг мебуду диди онҳо чун ҳамин фазо беғаш. Агар дороӣ танҳо сарват набуду зебогӣ давлат. Агар ҳасодат сокини қалб набуду ралозат маҳсули ақл. Чӣ олӣ буд, рӯзгор.

Ин “агар”-ҳоеанд, ки ҳамеша чарх мезананд дар андешаҳоямон, аммо ҳосил ноаён хоҳад буд. Чун ин гуна набуду нашуду нахоҳад гардид. На ба он хотир ки мушкил аст шуданаш, барои он ки талоше несту буданаш орзу менамояд. Шояд барои дар фикри одамон пайдо шудани ин “агар”-ҳои зиндагии воқеисоз касею ҳолате боис мегардад. Мисли ман, ки дидани ду ҷавони аз дарки зиндагӣ дури “зиндагисоз” тавлидгари “агар”-ҳою “кошкӣ”-ҳоям буданд.

Дохили автобуси хатсайри 18 серодаму камҳаво буд. Марде ғарқи хайёлҳои худ фазои нақлиёт барояш бетаъсир сӯи берун менигарист. Зани нороҳат аз гармию безобита аз мағал ба шамол додани худ машғул буд. Донишҷӯе хайёли худро ба телефонаш банд карда буду фикри дигареро зебоиҳои шаҳр бурда буд. Барои донишҷӯи хастагашта бошад, майли дидани чизеву касе намонда буду сар ба замин меистод. Ҳамин гуна нақлиёт бо мусофирони гуногунҳолат равона буд ба роҳи худ. Аммо миёни онҳо суҳбати ду ҷавони нишастае маро ба гӯш додан водор сохт. Ҷолиб набуд. Шуниданӣ ҳам. Шояд бигӯем дардовар буд. Нигоҳашон ҷониби ҳамагон дӯхта мешуду натиҷаи он муҳокима. Диди баду пур аз кине доштанд.

Ҳадафи аввалини мулоҳиза духтари кушодачеҳраи либоси аврупоипӯш интихоб гардид. Албатта, таъриф аз зан ва зебо буданаш на танқид аз сари урёну тарзи пушишаш оғоз шуд. Яке аз паст гардидани иффати занона мегуфту дигарӣ аз кам шудани ҳисси мусалмонӣ шиква мекард: “Ин духтарони ҳозира чӣ қадар бемаънӣ шудиян... Аз Худо наметарсида бошанд? Ино падару модар дошта бошан?...”. Баъди чанд дақиқа баррасӣ кардани ин “гуноҳҳо” гузаштанд ба мавзӯи дигари ба гуфтаашон “доғи рӯз”. Танқиди равиши нақлиётҳои мусофиркаш буд “масъала”-и навбатӣ. Автобусҳо ва шакли мусофир гирифтани ронандагони мо бо дигар кишварҳо муқоиса мешуд аз ҷониби ин “ҷаҳондида”-ҳо. Шояд ҳамин гуна дар давоми роҳ чандин мавзӯъҳои дигар матраҳ гардид, аммо хушбахтона бо расидан ба ҷойи лозимӣ пиёда шудам.

Ростӣ, дарк накардам, ки онҳо бо чӣ худро чунин мӯъмин мешумориданд. Бо як кам риши парешони чеҳраашон? Бо нишастан дар назди занону модарони ростбуда? Ё бо назари бад дӯхтан ҷониби духтарон? Албатта, дар бораи аз оини мусулмонӣ дур будани ин ҳама ҷойи сухан нест. Чун каси огоҳбуда аз ҳама ҷанбаҳои дину мазҳаб наметавонад чунин баёни ақида кунад. Аммо ҷой доштани чунин дид дар инсонҳо, хусусан ҷавонон боиси таассуф аст. Эҳтиром надоштан ба ҳаммеҳан, таҳқиру танқиди онҳо, дӯст надоштани Ватан хоси ҷавонони ин замон набояд бошад. Баъзан ҳамин гуна аз доштаҳоямон шукр намекунем, худро муқоиса мекунем ба чизҳое ки муқоисанашавандаанд. Ҳамешаву ҳамаҷо барои бунёду обод кардан такя мекунанд ба неруи ҷавонон. Аммо агар аксари ҷавононамон танҳо назар медиҳанд, танҳо “бошанд” мегӯянду “бошем” на, пас куҷост иродаи шикастнопазир? Агар мавзӯи афкори ҷавононро ҳам ки як сӯ гузорем, дар умум қадр нагардидани инсон аз сӯи инсон шеваи нохубест дар зиндагӣ. Вақте аз хостаҳои дину мазҳабамон ноогоҳему бо равиши худ дигаронро ҷазо медиҳем. Вақте аз ботини худ бехабарему аз симову сирати дигарон айб меҷӯем. Вақте рафтори худи мо пур аз суол асту аз дигарон интизори посухем. Вақте зиндагии худро сохта наметавонему барои бунёди рӯзгори дигарон маслиҳатчӣ мешавем, пас куҷост инсонию инсонгарӣ? Аксаран ҳар яки мо ноогоҳона барои худ чунин рафторро иҷоза медиҳем. Дар ин ҳолат гунаҳгор кист? Албатта, худи мо. Пас, чӣ хуб буд, тағйири чунин диди зишт кунем. Чӣ хуб буд, ҷойи ҳукм баровардан ба дигарон худро қазоват кунем. Чӣ хуб буд, ҷойи ҷӯстани нуқси касе бинандаи айби хеш бошем. Чӣ хуб буд, ҷойи гунаҳгор донистани касе қаблан дар роҳи ислоҳи худ кӯшем. Чӣ хуб буд, барои чароғистон шудани кӯчаи зиндагӣ қаблан рӯшангари гирди хеш бошем. Ва чӣ хуб буд, агар “агарҳо”-ҳоро амалӣ мекардем. Боқӣ қазоват аз шумост барои чӣ гуна зистан.

Сайёра ШУКУРЗОДА,
“ҶТ”