Маҳмудҷон Усмонов, ки эҷоди бадеияшро бо тахаллуси Башир Усмон рӯи коғаз менигорад, парвардаи мактаби “Ҷавонони Тоҷикистон” аст. Бо тарзи хушбаёнӣ ва сабки сода, чи дар рӯзноманигорӣ ва чи дар ҷодаи эҷоди бадеъ комёбиҳоро ноил шудааст. Ин аст, ки хонандагони бешумор дорад. Навиштаҳояш дар маҷмуаҳои “Дидор”, “Ҳадяи зиндагӣ” ва “Агар ҷавонӣ медонист” ба дасти хонанда расидааст.

Ҳикояи “Дидор”, ки ҳоло пешкаши хонандагони рӯзнома мегардад, хеле самимӣ ва содабаён аст.

ДИДОР

“Ин номумкин аст! Худоё, наход ӯ зинда бошад?!”, − мегуфт худ ба худ капитани навбатдор Набӣ Холиқов.
Ӯ дар даҳлези шуъбаи корҳои дохила андешаманд қадам мезаду бовараш намеомад. Миёни занони сабукпо, ки дар натиҷаи амалиёти шабонаи кормандони милиса боздошт шуданд, нафаре ба хоҳари ғӯрамаргаш сахт монанд аст. Духтараки гандумгуни нозукандомро, ки чашмони сурху варамида дошт, бо чанд тан хонуми зиштнамо ба ҳуҷрае ворид карданд. Ба капитан чунин намуд, ки хоҳараш Насибаро пушти панҷара мебинад. Аз дидани ӯ лаҳзае шах шуд. Сару калобаашро гум кард. Духтарак баробари ба ҳуҷра даромадан ба кунҷе нишасту зонувони кӯчакашро оғӯш гирифта, ба гиря даромад. Занҳои дигар ба ҳаде бепарво буданд, ки суҳбаташон байни ҳам гарм ва аз боздошт шудан заррае бим надоштанд. Шояд борҳо чунин боздошту пурсупос шудаанд.
Капитан дигар тоқат накард. Ба ҳуҷраи кориаш ворид шуда, ба фикр фурӯ рафт. Ҳамкоронаш, аллакай, қисми зиёди боздоштшудагонро пурсупос намуданд. Чанде аз ин тоифаи бадахлоқ бо дастури “соҳибон”−ашон аз мақомоти боло раҳо шуданд.
Шаб аз нисф гузаштааст. Капитан Холиқов аз утоқи корӣ берун шуда, назди ҳамкоронаш омад. Чанд нафари дигар монда буд, то охири пурсупос.
− Шумо монда шудед, ҳуҷраи охиринро монед, ман мепурсам, − гуфт вай ба лейтенант Наврӯзов.
− Майлаш, − кӯтоҳ розигӣ дод ӯ.
Капитан боз назди он ҳуҷраи оҳанин, ки духтараки ҷавон нигоҳ дошта мешуд, омад. Вай ҳамоно зонувонашро ба оғӯш гирифта, бесадо ашк мерехт. Ашк рухсораи ӯро тар карда, аз манаҳаш поён метаровид. Ҳолати духтарак капитанро ба риққат овард. Ҳар бор нигоҳ мекард, дилаш вайрон мешуд.
Тақрибан баъди ним соат лейтенант Наврӯзов вориди утоқ шуда, арз кард, ки агар омода бошад, занҳоро барои пурсупос биёрад. Холиқов ба ҳуҷраи пурсупос гузашт. Ҳамоно сараш гарангу хаёлӣ буд. Ӯ нахуст пурсиши чор зани ҳамҳуҷраи духтаракро анҷом дод. Пурсиш ба зудӣ анҷом ёфт.
− Чанд каси дигар монд? − пурсид Холиқов аз ҳамкораш.
− Як нафар.
− Ҳамон духтараки майда? − боз пурсид капитан.
− Бале.
− Ӯро ба кабинетам бар.
− Хуб.
Лейтенант духтаракро ба утоқи капитан овард. Духтарак сархам дар як тараф рост меистод. Шояд аз тарс буд, ки дир-дир меларзид. Капитан курсиро пеш кашида, гуфт:
− Бишин, хоҳар!
Ӯ аз ғояти раҳму дилсӯзӣ ва ба хотири хоҳари раҳматиаш ба духтарак “хоҳар” гӯён хитоб кард.
Духтарак нанишаст, сараш ҳамоно ба пеш хамида буду ашк мерехт.
− Натарс, ин ҷо касе ба ту зарар намерасонад, − дилбардорӣ кард капитан, ки назди тиреза рост меистод.
Тугмаи чойҷӯши барқиро пахш кард. Оби он ки пештар гарм буд, зуд ҷӯш омад. Капитан дар ду финҷон қаҳва омода намуд. Ӯ бо қошуқча қаҳваро каме омехта кард ва пеши духтарак гузошт. Финҷони дигарро ба дасташ гирифта, дар курсии рӯ ба рӯи духтарак нишаст.
− Бинӯш, гарм аст, таскин меёбӣ.
Духтар, ки зоҳиран бори аввал ба милисахона афтида буд, ларзидаву тарсида даст ба финҷони қаҳва бурд. Нӯшид. Шояд талх буд, ки бо қошуқча онро омехта кард ва рӯи миз гузошт. Аммо сараш ҳамоно хам. Чанд дақиқа дар утоқи кории капитан хомӯшӣ ҳукмрон шуд. Вақте ки ҳар ду финҷон холӣ шуданд, Холиқов пурсид:
− Боз мехоҳӣ?
Духтар бо аломати инкор сар ҷунбонд. Аммо акнун гиря намекард, вале рӯю чашмонаш аз гиряи бисёр сурх шуда буданд. Ваӣ аз “хоҳар” гуфта, хитоб кардани Холиқов худро каме ором ҳис мекард.
− Акнун, биё шинос мешавем. Номи ман Набӣ, – худро муаррифӣ кард капитан ва интизор нашуда пурсид: – Ту чӣ ном дорӣ?
− Гулноз, − ҷавоб дод духтарак.
− Чандсолаӣ?
− Нуздаҳсола.
− Оё медонӣ, ки роҳи интихобкардаат бад аст?
− Медонам.
− Падару модарат ҳам медонанд?
− Онҳо сабаб шуданд...
Духтар сукут кард. Капитанро ҷумлаи охири вай ба фикр бурд. Вале духтарак ба ҳикояти саргузашти хеш пардохт.
Синфи панҷ мехонд, ки модараш аз дунё гузашт. Худро хеле танҳо ҳис кард. Гумон кард, дар атрофаш дигар касе намондааст. Падар баъд аз шаш моҳи даргузашти ҳамсари аввал дубора зан гирифт. Базӯр то синфи нуҳ таҳсилро идома дод. Ҳарчанд мудири мактаб борҳо модарандари Гулнозро мактаб даъват карда фаҳмонд, суд набахшид. Он замон падари Гулноз дар муҳоҷирати меҳнатӣ қарор дошт. Модарандар бисёр азияташ медод. “Махлуқи ношуд, зуд шавҳар карда, аз ин хона дафъ мешавӣ!”, − ҷониби духтар дӯғ мезад вай.
Ба шавҳар зуд-зуд телефон карда, мегуфт, хостгорҳои духтар зиёд омаду рафт доранд. Боре ногаҳон суҳбати телефонии модарандарро бо падараш шунид, ки мегуфт:
− Хостгорҳои ин духтар ба ҷон расонданд. Зудтар биё, ҷавобашонро деҳ. Ҳар рӯз ду-сетояшро гусел мекунам. Чӣ кор кунам? Дили Гулноз ҳам ба яке кашол.
Аз шунидани ин сухан, ки “дили Гулноз ҳам ба яке кашол” ба ҳайрат афтод. Зеро модарандар дурӯғ мегуфт. Ба хона, умуман, хостгор намеомад. Он вақт падар аз тариқи телефон ба занаш чӣ гуфт, номаълум, аммо худ наомад. Модарандар чанд дафъаи дигар бо шавҳар дар хусуси “хостгорҳо” телефонӣ хабар дода, маслиҳат пурсид. Ниҳоят, бо таҳдиду азобҳои зиёди модарандар ӯро бо марди шастсолае никоҳ карданд. Дар вақти никоҳ модарандар гуфт:
− Падарат розигӣ дод, ки туро бо ҳамин хостгори охир омадагӣ хонадор кунем. Марди бадавлату коргари калон аст, ба падарат ҳам маъқул шуд.
Аслан, ин мардро модарандар ба воситаи кадом дугонаи мисли худаш дунёпараст пайдо карда буд. Падар гумон дошт духтарашро бо кадом ҷавоне ҷуфт мекунанд. Ҳамагӣ ду сол бо ин марди калонсол зисту халос. Ва ба манзили падар омад. Гумон дошт ӯро хуш пешвоз мегиранд. Аммо акси ҳол рӯй дод. Падар гуфт:
− Духтари бетоқат, каме дигар сабр накардӣ, ки аз Русия омада, бообрӯ гуселат кунам. Ду поро дар як мӯза дохта гуфтӣ, маро ба ҳамин марди пулдор диҳед. Ана, оқибати пулдӯстдориат!
Аз ин суханони падар дар ҳайрат афтод. Ба модарандар нигарист. Ӯ, ки тираш ба ҳадаф расида буд, бо афти безеб табассумкунон ба Гулноз менигарист. Зеро масъаларо ба падар тавре фаҳмондааст, ки гунаҳкори асосӣ духтар бошад. Гулноз гирён шуд.
− Падар, − гӯён пойҳои ӯро ба оғӯш кашид. − Ман ба хости худам хонадор нашудам.
Вале падар сахт асабӣ буд. Ба гуфтаҳояш чандон эътибор надод. Бо даст сӯи дар ишора кард ва гуфт:
− Куҷое хоҳӣ бирав, аммо дигар поятро ба ин ҷо намон!
Ҳеҷ гумон надошт, ки падар то ин андоза сангдил бошад. Танҳо ба гуфтаҳои зани маккораш бовар дошту ба духтар не. Барояш басо сахт ва аламовар буд, дар як рӯз ҳам аз хонаи шавҳар ва ҳам аз хонаи падар беруни дар шудан. Аз хонаи падар бо чашмони тар баромад. Чанде аз ҳамсоягон ҳолашро дида, раҳмашон омад. Бисёр гирист. Қарор дод, ки ба шаҳр меравад. Заҳмат кашида, рӯзашро пеш мебарад. Шаҳр омад. Ба чанд ошхона муроҷиат кард, то барои табақу коса шӯстан ба кор гиранду бар ивазаш музд бидиҳанд. Як шахси хайрхоҳ қабулаш кард. Заҳмат мекашид, аммо дар шаҳр ҷои зист надошт.
Роҳбари ошхонаро бисёр зорӣ кард, ки то иҷора ёфтан иҷозат диҳад, шабҳо дар ошхона бимонад. Роҳбар танҳо барои як−ду бегоҳ монданаш розӣ шуд. Як рӯз дар масъалаи иҷора бо як зани фурӯшанда суҳбат кард. Зан гуфт:
− Биё, хонаву дари ман холист. Ҳар қадар хоҳӣ, истодан гир. Ба ман ҳам кӯмакат мерасад. Дар рӯбу чин ёрӣ мерасонӣ...
Зан Гулнозро ба хонааш бурд. Рӯзи чоршанбе буд. Ду рӯз ба кори ошхона рафт. Ду рӯзи баъдӣ истироҳат ки буд, дар хона монд. Бегоҳи истироҳат соҳибхоназан бо марди миёнасоле вориди ҳавлӣ шуд. Гумон кард меҳмон аст. Ҳамроҳ хӯроки шом хӯрданд. Пасон, соҳибхона фармуд, то ҳуҷраро барои ду нафар омода созад. Баъд наздаш омада, гуфт:
− Тайёр шав, ӯро барои ту овардам. Имшаб ҳамроҳ мехобед.
Аз ин гуфтаҳои соҳибхона ба ҳайрат афтод. Илтиҷо дошт, ки ин корро накунад, аммо зан розӣ нашуд. Пасон барояш аён гардид, ки аз “меҳмон” пул гирифтааст. Ин кори зишт чор шаб идома ёфт. Зан “мизоҷ” меоварду пул мегирифт. Духтари бечора назди ҳамаашон мегирист. Илтиҷо дошт ба ӯ даст нарасонанд, аммо бефоида. Нафаре, ки шаби чорум омад, нисбатан раҳмдил намуд. Гуфт:
− Биё, ту ба ин корҳо дигар даст назан. Ман туро никоҳ карда, ба занӣ мегирам.
Зану фарзанд дошт, лек шояд ба хотири аз кори бад раҳонидан бошад, ки бо ӯ издивоҷ кард. Дар яке аз маҳаллаҳо барояш хонаи иҷора низ гирифт. Дақиқтараш, зане ҳуҷраеро дар ҳавлиаш нисбатан арзон барояш иҷора дод. Қариб якуним сол дар ин иҷорахона монд. Дар ин миён бо он мард, ки Ҳафиз ном дошт, соҳиби писар шуд. Боре то пардохти иҷора як ҳафта монд. Ҳафиз барои аёдати модараш деҳа рафт. Ба зудӣ омада натавонист, чунки модараш фавтид ва баъди дафни ӯ ҳам як муддат он ҷо монд. Соҳибхона барои ҳаққи пардохти иҷора ба ҷонаш расонд. Таҳдид мекард, ки писарашро кашида мегирад. Маҷбур назди фурӯшандаи мағозаи маҳалла барои пул қарз гирифтан рафт. То омадани Ҳафиз. Бегоҳ буд, Ҳафиз ба телефони дастии соҳибхона занг зада, Гулнозро пурсид. Дар посух соҳибхона гуфт:
− Тарки одат маҳол аст, бачам. Дар ин муддате, ки ту набудӣ, ӯ ҳар бегоҳ кӯдакро назди ман гузошта, танфурӯшӣ мебарояд. Чанд бор аз роҳ гардонданӣ шудам. Гуфт, ту кордор нашав, Ҳафиз нест ман пули иҷораи ту ва хӯроки писарамро аз куҷо ёбам? Ана, ҳоло ҳам рафтааст ва ман бо бачаи хурдсолат танҳоем.
Баъди ин занги телефонӣ дигар Ҳафиз ӯву писарашро суроғ накард. Дар он хонаи иҷора як моҳи дигар зиндагӣ кард. Соҳибхона гуфт:
− Духтарам, ман писаратро нигоҳубин мекунам. Ту рав кор кун, ҳақи иҷораро ёбӣ, шуд.
Ба соҳибхона фаҳмонд, то роҳрав шудани писараш хубаш кор накунад. Аммо зан ба ҷону ҳолаш намонд. Ӯро ба корҳои ифлос маҷбур мекард. Ҳатто ба кадом нуқтаи шаҳр рафтанашро гуфт. Бисёр ночор монд, ин бегоҳ аз хона берун баромада, дар сари роҳ қарор гирифт, ки милисаҳо ба мошин савор карданд.
Капитан Набӣ Холиқов ҳикояти духтаракро шунида, хеле мушавваш гардид. Ӯ аз ҷой бархосту назди тиреза рафт. Онро кушод, то ҳавои утоқ салқин шавад. Намедонист чӣ бигӯяд. Ниҳоят, худро ба даст гирифта, сухан оғоз кард:
− Дар оила мо панҷ писар будем, як хоҳар ҳам доштем. Номаш Насиба буд. Вай як ҳамсабақашро дӯст дошт. Аммо аҳли оила ҳама ба интихоби хоҳарамон зид будем. Чун нахостем, домоди мо ятимбачаи камбағал бошад... Мактабро ки тамом кард, хостгорҳо омадан гирифтанд. Яке аз онҳо оилаи бообрӯ буданд. Бисёриҳо орзу мекарданд бо ин оила хешу табор бошанд, аммо ин бахт ба дари мо омада буд ва мо ҳам нахостем, онро рад кунем. Розӣ шудем, ки хоҳарамон ба ин оила келин шавад. Хоҳарам ба ин қарори мо чизе нагуфт. Фотиҳа кардем. Рӯзҳои башумор монда буд то маъракаи тӯй. Модарамон ҳамроҳ бо ду додарам барои хариди ашёи барои маърака зарур бозор рафта буд. Насиба дар хона худаш танҳо монд.
Капитанро буғз гулӯгир мешуд. Ӯ нақлашро идома дода наметавонист. Духтарак беихтиёр аз ҷой бархост ва ба финҷон аз чойҷӯш каме об рехта, ба капитан дароз кард.
− Ташаккур, − гуфт вай баъди обро нӯшидан. Сипас, ба нақлаш давом дод.
− Вақте ки модару бародаронам аз бозор меоянд, дарро баста меёбанд. Ҳар қадар мекӯшанд, кушода намешавад. Пасон дарро мешикананд. Ин тарафу он тарафро мебинанд, Насибаро намеёбанд. Вақте таги кати хобашро менигаранд, ӯро ҳамон ҷо хобида меёбанд. Насиба ба қарори гирифтаи мо дар хусуси издивоҷаш норозӣ будааст... Вақте ӯро ёфтанд, аллакай баданаш сард буд. Модарам “оҳ” гуфта, аз ҳуш меравад. Чанд муддат дар беморхона бистарӣ шуд, ҳоло бемор аст. Хаёлӣ шудааст. Мегӯяд: “Насибаам меояд. Ӯ ба аёдати холааш рафтааст, ҳамин ҳоло аз дар медарояд...”
Капитан сукут кард. Дар утоқ хомӯшӣ ҳукмрон шуд. Зери чашмони капитан донаҳои ашк ҳалқа зад. Гулноз низ мутаассир шуд...
− Вай ба ту сахт монанд буд, − афзуд капитан, ки акнун овозаш меларзид. − Вақте туро дидам, боварам наомад. Гуфтам, наход Насиба зинда бошад?..

Субҳ медамид. Паррандаҳо ба хониш медаромаданд. Капитан баъди ворид шудан ба ҳуҷраи модар гуфт:
− Очаҷон, ана, Насибаро овардам!
Баъди ду соли раҳпоӣ чашмони камнури модар рӯшан шуданд. Дар чеҳраи пайваста маҳзунаш осори шодӣ падидор гашт...