ҶАВОНОН
Ҷумъа 29 Март 2024 09:04
Мо қариб ҳамарӯза ҷумлаҳои “Боинсоф будааст!”, “Аз рӯи инсоф кор мекардааст!”, “Ҳалолаш бод, ҷавон асту баинсоф аст”-ро хоҳ дар роҳ бошад, хоҳ дар бозор ё дохили нақлиёти ҷамъиятӣ ва ё дар суҳбату гуфтугӯҳои алоҳида мешунавем. Ё ин ки ҷумлаҳои баракси он – “Шахси беинсоф будааст!”, “Ҳаҷ рафта омаду ҳоло ҳам баинсоф нашуд!”, “Инсофата Худо гирад!”, “Инсоф дорӣ ё надорӣ?”, “Аҷаб одами беинсофе ҳастӣ!” ва ғ. ба гӯшамон мерасад. Ба гӯшамон мерасад ва мо мефаҳмем, ки инсоф чизи хубе, хислати ҳамида ва дӯстдоштаниест, беинсоф бошад, шахси бад, нафарест, ки ба дигарон судаш намерасад, балки зарар меорад. Воқеан чи аст инсоф ва чаро бояд боинсоф буд? Инсоф пеш аз ҳама ҳақу ҳақиқат аст, рафтори аз рӯи адолат аст. Аз ҷониби ҳар касе, ки ба роҳ монда шавад, инсоф ҳақу ҳақиқатро қабул ва эътироф кардан, нисбат ба ҳар як нафар аз рӯи адолату марҳамат муомила намудан, дар баробари ҳақи худ ҳуқуқи дигаронро ҳам шинохтан, на аз рӯи нафсу ҳавову ҳавас, балки аз рӯи мантиқу виҷдон ва риояи арзишҳои инсонӣ муносибат намуда, камтарини ҳақро ҳам риоят кардан аст.
Яъне инсоф аз принсипҳои адолату росткорӣ асло берун амал накарда, ҳамеша дар паҳлӯи ҳақ ҷой гирифтан мебошад. Гоҳо мо барои ёфтани ҳақиқати як масъала байни якдигарамон мубоҳиса мекунем, дар чунин вазъият ҳам таъкид карда шудааст, ки набояд аз доираи инсоф берун пой гузошт. Зеро дар баҳсу мунозира ҳатман миёни ҷонибҳо рақобату зиддият пайдо мешавад. Дар чунин ҳолат ҳам ба ғурур дода нашуда, чунонки ба нафси худамон хуш меояд, ки нисбаташ муносибати нағз кунем, ба ифрот дода нашуда, ҷониби ноҳақро (онеро, ки дар баҳси суроғи ҳақиқат мағлуб гашт) ҳам эҳтиром намоем. Чаро ки ин ҳам аз инсоф аст. Гузашта аз ин, дар чунин ҳолат мақсад аз баҳс ҳам бояд пайдо кардани ҳақиқат бошад, на ин ки ҳақ будани худро нишон додан.
Кас вақте як масъаларо дар доираи мантиқу муҳокимаи хеш баррасӣ мекунад, баъзан надониста дар маркази он ғаразу хостаҳои шахсияшро нишонда, ба мавзуъ аз даричаи нафсу ҷисмоният менигарад. Ва, бегуфтугӯ, бештари маврид дар ин хел ҳолатҳо ба иштибоҳ роҳ дода, ҳукми ғалат бароварда, худро ҳақи мутлақ гумон мекунад. Вале дар ин хел ҳолат шахс ҳамин ки ноҳақ будани худашро фаҳмид, алорағми ғурур ва нафсаш бояд дар ҳол дар паҳлӯи ҳақу ҳақиқат ҷой бигирад, ки ин ҳам як навъи дигари ифодаи инсоф аст. Шарти боинсоф будан ҳам ин аст, ки ахлоқро бо хислати ҳақшиносӣ ва ҳақпарастӣ тарбия кунем, мудом аз пайи дурустӣ ва росткорӣ бошем, бо вуҷуди таҳдиди ҳавасҳои нафсонӣ ба виҷдони худ гӯш кунем...
Дар зимни ин одами беинсоф ғаддору бераҳм аст ва барои бадгумонӣ кардан нисбати дигарон ва ҳодисаҳо ҳар як фурсатро ба кор мебарад. Беинсоф аз барои як саҳви дигарон даҳҳо хубиашонро нодида мегирад ва ҳамин тавр доим аз хушгумонӣ барин як хислати накӯи дигар маҳрум мегардад. Ин дар ҳолест ки ахлоқи ислом низ инсофу хушгумониро тавсия кардааст, вале беинсоф мудом ҳақношиносӣ ва бадгумониро асоси зиндагии худаш қарор медиҳад. Ин аст, ки ба танаи дарахт як меваи пӯсида ё вайронро бинад, тамоми меваҳои боғро вайрону пӯсида ҳукм мекунад. Ба ин монанд як пули дарида ё рангаш рафта дар хазина қиммати он хазинаро кам намекунад. Вале дар назари беинсоф, бинобар хислати баде, ки ба манзалати ҳамон пули дарида мебошад, инсон ки ба ҳукми хазина ва ганҷи ноёфт аст, ба як матоъи беқадру арзиш бадал мешавад.
Ҳамин тавр, ҳар як инсони боинсоф бояд кӯшиш кунад, ки ҳама вақт зебобин бошад ва андешаи зебо дошта бошад, яъне тарзи нигоҳаш ва фикру андешаашро низ ҳамеша бо зебоӣ орояд. Хусусан, инсоф ба ахлоқи ҷавонон зиннати дигар мебахшад. Боинсофро ҳама дар ҷамъият дӯст медоранд, бар иловаи ин вақте як ҷавон инсофро хислати худ қарор медиҳад ва дар ҳама ҳолат мунсифона рафтор мекунад, таваҷҷуҳу таҳсин ба вай бештар аст. Бинобар ин ҳар як ҷавонро месазад, ки аз беинсофӣ барин як хислати бад дар канор ва бо инсоф барин як хислати писандида ва накӯ ҳамеша ёру ҳамроҳ бошад!
Башир УСМОН, “ҶТ”
Яъне инсоф аз принсипҳои адолату росткорӣ асло берун амал накарда, ҳамеша дар паҳлӯи ҳақ ҷой гирифтан мебошад. Гоҳо мо барои ёфтани ҳақиқати як масъала байни якдигарамон мубоҳиса мекунем, дар чунин вазъият ҳам таъкид карда шудааст, ки набояд аз доираи инсоф берун пой гузошт. Зеро дар баҳсу мунозира ҳатман миёни ҷонибҳо рақобату зиддият пайдо мешавад. Дар чунин ҳолат ҳам ба ғурур дода нашуда, чунонки ба нафси худамон хуш меояд, ки нисбаташ муносибати нағз кунем, ба ифрот дода нашуда, ҷониби ноҳақро (онеро, ки дар баҳси суроғи ҳақиқат мағлуб гашт) ҳам эҳтиром намоем. Чаро ки ин ҳам аз инсоф аст. Гузашта аз ин, дар чунин ҳолат мақсад аз баҳс ҳам бояд пайдо кардани ҳақиқат бошад, на ин ки ҳақ будани худро нишон додан.
Кас вақте як масъаларо дар доираи мантиқу муҳокимаи хеш баррасӣ мекунад, баъзан надониста дар маркази он ғаразу хостаҳои шахсияшро нишонда, ба мавзуъ аз даричаи нафсу ҷисмоният менигарад. Ва, бегуфтугӯ, бештари маврид дар ин хел ҳолатҳо ба иштибоҳ роҳ дода, ҳукми ғалат бароварда, худро ҳақи мутлақ гумон мекунад. Вале дар ин хел ҳолат шахс ҳамин ки ноҳақ будани худашро фаҳмид, алорағми ғурур ва нафсаш бояд дар ҳол дар паҳлӯи ҳақу ҳақиқат ҷой бигирад, ки ин ҳам як навъи дигари ифодаи инсоф аст. Шарти боинсоф будан ҳам ин аст, ки ахлоқро бо хислати ҳақшиносӣ ва ҳақпарастӣ тарбия кунем, мудом аз пайи дурустӣ ва росткорӣ бошем, бо вуҷуди таҳдиди ҳавасҳои нафсонӣ ба виҷдони худ гӯш кунем...
Дар зимни ин одами беинсоф ғаддору бераҳм аст ва барои бадгумонӣ кардан нисбати дигарон ва ҳодисаҳо ҳар як фурсатро ба кор мебарад. Беинсоф аз барои як саҳви дигарон даҳҳо хубиашонро нодида мегирад ва ҳамин тавр доим аз хушгумонӣ барин як хислати накӯи дигар маҳрум мегардад. Ин дар ҳолест ки ахлоқи ислом низ инсофу хушгумониро тавсия кардааст, вале беинсоф мудом ҳақношиносӣ ва бадгумониро асоси зиндагии худаш қарор медиҳад. Ин аст, ки ба танаи дарахт як меваи пӯсида ё вайронро бинад, тамоми меваҳои боғро вайрону пӯсида ҳукм мекунад. Ба ин монанд як пули дарида ё рангаш рафта дар хазина қиммати он хазинаро кам намекунад. Вале дар назари беинсоф, бинобар хислати баде, ки ба манзалати ҳамон пули дарида мебошад, инсон ки ба ҳукми хазина ва ганҷи ноёфт аст, ба як матоъи беқадру арзиш бадал мешавад.
Ҳамин тавр, ҳар як инсони боинсоф бояд кӯшиш кунад, ки ҳама вақт зебобин бошад ва андешаи зебо дошта бошад, яъне тарзи нигоҳаш ва фикру андешаашро низ ҳамеша бо зебоӣ орояд. Хусусан, инсоф ба ахлоқи ҷавонон зиннати дигар мебахшад. Боинсофро ҳама дар ҷамъият дӯст медоранд, бар иловаи ин вақте як ҷавон инсофро хислати худ қарор медиҳад ва дар ҳама ҳолат мунсифона рафтор мекунад, таваҷҷуҳу таҳсин ба вай бештар аст. Бинобар ин ҳар як ҷавонро месазад, ки аз беинсофӣ барин як хислати бад дар канор ва бо инсоф барин як хислати писандида ва накӯ ҳамеша ёру ҳамроҳ бошад!
Башир УСМОН, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед