Калон шавӣ, кӣ мешавӣ? Ин суолро тақрибан ҳар як падару модар замони хурдӣ аз фарзанди худ мепурсад. Одатан, кӯдакони хурдсол ба ин суол ба осонӣ посух медиҳанд, аммо наврасону ҷавонон аксаран дар интихоби касби ояндаи худ душворӣ мекашанд ва то лаҳзаи ба даст гирифтани номаи камол мавқеъ ва сатҳи минбаъдаи фаъолияташонро муайян карда наметавонанд.

Аксар маврид волидон кӯшиш мекунанд, то дар ин самт ба фарзандонашон кӯмак расонанд ва барояшон роҳнамову машваратчӣ бошанд. Вале на ҳама инро тавре дуруст анҷом дода метавонад, то ба фарзанд муфид бошад, барояш фишор наорад ва худ низ хато накунад.

ИНТИХОБ БОЯД ЧӢ ГУНА БОШАД?

Айни ҳол ҳатто барои калонсолон машғул шудан ба коре, ки тавонад баъди ақаллан 5 ё 10 сол фоидаи хуб ба даст оварад, мушкил шудааст. Чӣ расад ба насли наврасу ҷавон, ки таҷрибае надорад.

Чӣ бояд кард, то интихоби касбу кори ояндаи кӯдаконамон дурусту самаранок бошад?

Аксари волидонро ҳамин ба ташвиш меорад, ки фарзандашон ақаллан интихоби тахминӣ надорад барои масири ояндаи худ. Бо вуҷуди машғулиятҳои иловагӣ, иштирок дар олимпиадаву ҳар гуна озмунҳо боз ҳам ӯ чизе намехоҳад. Албатта, ба ҷойи ӯ пурра қазоват кардан нашояд, вале волидон метавонанд бе фишор овардану ба чизе водор карданаш ӯро ба касбу коре дилгарм созанд.

Ба андешаи мутахассисон, наврасон қазоват карда наметавонанд, ки чӣ хуб асту чӣ бад, олами касбият аз чӣ иборат аст ва чаро одамон бояд ҳатман касбу коре дошта бошанду дар рӯзгори оянда чӣ гуна табаддулоте онҳоро интизор хоҳад буд. Маҳз бо ҳамин далел дар интихоби касб дахолату кумаки водидон ҳатмист. Чун дар ин синну сол тасаввуроти онҳо дар бораи одаму олам, дар бораи он ки дунё чӣ гуна сохта шудаасту оянда онҳоро чӣ интизор хоҳад буд, хеле маҳдуд аст. Аммо волидонро мебояд, ин ҳамаро ба фарзанд тавре фаҳмонанд, ки мувофиқ ба дарку фаҳм ва завқу салиқаашон бошад. Чун баъзан миёни назару андешаи насли наврасу ҷавон ва насли калонсол тафовутҳоест, ки метавонад боиси нофаҳмиву озурдагиҳо гардад.

Масалан, аксари волидон аз он изҳори нигаронӣ мекунанд, ки фарзандонашон муддатҳои тӯлониро паси компютеру телефонҳои мобилӣ ва дар шабакаҳои иҷтимоӣ сипарӣ мекунанд, кулли ҳаёташонро бахшидаанд ба дӯстону муоширатҳои маҷозӣ. Ва онҳо ба осонӣ пешниҳоду тавсияҳои волидонро дар интихоби роҳи ояндаашон рад мекунанд.

ЧӢ МУҲИМ АСТ: МАШВАРАТ Ё РОҲНАМОӢ?

Оре, кӯдакони имрӯз он кӯдакони 10-15 соли пеш нестанд. Ба онҳо бештар на таъкиду водоркунӣ ва маслиҳат, балки танҳо роҳнамоӣ лозим аст. Аслан интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ, ки асосан вақти одамон он ҷо сипарӣ мешавад, метавонанд дар интихоби касб кумакрасони беминнате бошанд. Чӣ гуна? Зиёданд сомона ва намоишномаҳои интернетӣ, ки аз таблиғу ташвиқи ихтисосу касбҳои ҷадиди мутобиқ ба бозори меҳнати муосир иборат мебошанд. Моро лозим аст, онҳоро ҷустуҷӯ ва пайдо карда, ба кӯдакон тавсия диҳем. Касе наметавонад бештар аз волидон ёрдамчии беҳтарин барои насли наврасу ҷавон бошад. Вақте дар ҷустуҷӯи чизи судманде якҷоя сар мезанем ба шабакаҳои интернетӣ, огаҳ мешавем аз вазъи имрӯзи бозори меҳнат, пас ин ҳам барои кӯдак хушу гуворо аст, ҳам барои волидон. Ҳамзамон ҳарду маълумоти зиёд ба даст меорем, кашфиёте мекунем, чун бозори меҳнат тағйирёбанда асту на ҳамеша ба моҳияти он сарфаҳм рафта метавонем.

Дар ҳама иқдомот бардоштани қадами нахустин каме душвор аст. Баъзан ҳатто калонсолон, бо вуҷуди таҷрибаи кофии ҳаётӣ доштанашон, намедонанд ба кадом самт рафтан дуруст асту ба кадоме нодуруст. Дар ин маврид равоншиносон аз чанд усул кор гирифтанро тавсия медиҳанд. Онҳо мегӯянд, вақте ба назар чунин мерасад, ки дар бунбасте қарор гирифтаед ва роҳи баромаде вуҷуд надорад, бояд дарк кунед, ки чунин роҳҳо хеле зиёданд. Ва он бунбаст танҳо дар майнаи сари мост. Яке аз роҳҳои осону маъмул ин анҷом додани суҳбату мукотибот бо устодон, мураббиён ва машваратчиён аст. Гуфтугӯ ва суолуҷавоб бо мутахассисони касбу кори гуногун метавонад интихоби моро осон намояд.

Ҳаргиз аз суол додан ба калонсолон доир ба интихоби касб набояд шарм дошт ва ё истиҳола кард. Масалан, ҳатман бояд пурсид, ки дар хурдӣ кадом машғулиятро бештар дӯст медошт? Ва ё агар барои хӯрондану пӯшондани аъзои оилааш уҳдадор намебуд, кадом касбро интихоб мекард? Агар бори дигар имкони интихоби касби нав пеш ояд, кадом кас-бро интихоб хоҳад кард?

НАБОЯД ТАРСИД!

Аз ҷониби дигар, наврасонро мебояд барои аз байн бурдани тарсу ҳарос ва пайдо кардани ҷуръат, аз интернет саргузашти одамони муваффақро дарёфт карда хонанд. Саргузашти онҳоеро, ки нахуст намедонистанд кадом масиреро интихоб кунанду чӣ гуна шуруъ кунанд ба иқдоме. Онҳое, ки бо вуҷуди мушкилоти зиёд, монеаи зиёд, тарсу ҳаросу ихтилофоти зиёд, боз ҳам тасмим гирифтанду чизе иродаашонро шикаста натавонист. Онҳое, ки бо вуҷуди талабаҳои сустхону камҷуръат будан, нобиға ва ё шахсиятҳои маъруфу шинохтаи олам гаштанд. Ва оқибат хоҳанд донист, ки на ҳама ашхоси муваффақи дунё, на ҳама мутахассисони варзида дар хурдсолӣ масири ояндаи худро ба хубӣ медонис-танду интихоб карда метавонистанд. Онҳо бояд ҳаминро донанд, ки аз имтиҳон кардани ҳеҷ чизе набояд тарсид, аз хато кардан набояд ҳаросид, аз афтидану бархостан низ.

“КИТОБХОНАИ ЗИНДА”

Илова ба ин, ба кӯдакон имкон фароҳам бояд сохт, то бо ашхоси маъруфу шинохта робита барқарор кунанд, робитаи зинда ва рӯ ба рӯ. Ин усул ба қавле барояшон “китобхонаи зинда” хоҳад буд, чун ҳангоми чунин муоширатҳо наврасон ба ҳама саволҳои худ посух ёфта, ҳама нофаҳмиҳо аз байн бардошта хоҳад шуд.

Хушбахтона, миёни одамон ҳоло меҳру шафқат пойбарҷо асту насли калонсолу таҷрибадор бо майли том ба ҳама гуна саволи наврасон посух гуфта, аз рӯзгору таҷрибаи шахсиаш қисса мекунад. Танҳо вақту макони муносиб барои суҳбат бояд пайдо кард ва доираи муоширати зиндаро васеъ бояд сохт.

Чаро шумо маҳз ҳамин касбро интихоб кардед? Аз касбу коратон чӣ ба шумо беш аз ҳама писанд аст ва чӣ писанд нест? Барои шуруи суҳбат ҳамин саволҳо кифоя аст. Баъдан ба наврасон кумак мебояд, то онҳо суҳбатро идома диҳанду ҳама чизро дарк ва ҳазм намоянд. Аммо агар дар доираи ашхоси наздик чунин ҳамсуҳбатҳо пайдо нашавад, пас аз шабакаҳои иҷтимоӣ истифода кардан маслиҳат дода мешавад. Масалан, ибора ва ё ҷумлаеро бо чунин шакл метавон дар шабакаҳои иҷтимоӣ нашр кард: “Фарзанди ман мехоҳад, дар оянда ҳуқуқшиноси муваффақ шавад. Ба ӯ чӣ тавсия медиҳед?”. Яқин аст, ки ба истиснои якчанд ашхоси бефаҳму беидрок, хеле зиёданд нафароне, ки ҳатман маслиҳату машварати судманди худро дареғ намедоранд ва ҳатто аз таҷрибаашон, бо овардани мисолҳои воқеӣ, қисса мекунанд. Баъдан худи наврасонро ворид созед ба чунин муоширатҳо, то худ мустақилона ибрози ақида ва афкор дошта бошанд.

Ғайр аз ин, дар шабакаҳое ба мисли Телеграмму Инс-таграм саҳифаҳои шахсони муваффақеро ҷустуҷӯ ва дарёфт карда метавонед, ки доир ба касбу кори худ блог ё торномаҳо доранд ва он пур аст аз иттилооти муфид. Он ҷо ҳар гуна чорабиниҳои аҷиб ва захираҳои иттилоотӣ ташвиқу тарғиб мешаванд, ки болотар аз ҳар гуна машварат буда, роҳнамое хубе буда метавонанд. Обуна шудани наврасону ҷавонон ба чунин саҳифаҳои мутахассисони ҳирфаӣ аз манфиат холӣ нахоҳад буд.

ТАҶРИБА

Ба таъкиди мутахассисон интихоби касб танҳо тавассути иттилоот ба даст овардан доир ба он касб, яъне бе таҷриба ғайриимкон аст. Масалан, табиб ҳаёти одамонро наҷот медиҳад, аммо дар баробари ин бедорхобиҳо, таҳсили тулонӣ, беморони гуногунхислату ҷанҷолӣ, талаботи ҷиддии идораҳои болоӣ ва монанди инҳо низ ҳаст. Пас, суол ба миён меояд, ки кӯдаки шумо, вақте худро бо хилъати сафед тасаввур мекунад, ба ин ҳама омода ҳаст? Нозукиҳои ин касбро танҳо ҳамон наврас ё ҷавоне каму беш мефаҳмад, ки қаблан бо беморон рӯ ба рӯ шудаасту ба онҳо кумак расондааст, ҳолати онҳоро дарк кардааст. Барои ҳамин, илова ба иттилооти назариявӣ, ширкат дар чорабиниҳо, суҳбат бо ашхоси касбу кори гуногун ва амсоли ин ворид шудан ба олами он касбу кор ва воқиф будан аз нозукиҳои он низ аз манфиат холӣ нест.

Хуллас, агар дар интихоби касби оянда душворӣ мекашед, ҳеҷ боке нест, чун имрӯз доираи имконот хеле фароху густурда аст. Танҳо истифодаи дурусту бамавқеъ аз ин имконот метавонад шуморо беосеб ба қуллаҳои мурод расонад.

Набояд фаромӯш кард, ки дар замони муосир, дар замоне, ки касбу кори нав ба нав босуръат ҷой иваз мекунанду робитаҳои иҷтимоӣ ба назар мураккабу печида мешаванд, гумон мекунем, истифодаи усулҳои болозикр нисбат ба ҳар гуна намоишномаву пурсишномаҳои дигар судмандтар хоҳад буд.