Аз ҳусну ҷамол боло истода, ҷавҳари ақлу хирадро ташкил медиҳад!

Барҳақ, инсон аз дигар махлуқот маҳз бо ақлу хирадаш фарқ мекунад. Ҳар инсоне, ки аз ақлу хирад маҳрум бошад, зоҳиран инсон асту ботинан аз ин сифат маҳрум. Албатта, ақлу хирад модарзод буда, он ба хилқати инсон вобастааст. Аммо дигар хосиятҳои муҳимро инсон барои ташаккули дуруст дар рафти ҳаёт ба даст меорад. Ба мисли тарбияи комил, донишу заковат, муоширату муомила ва ғайра. Дар ҷомеа зиёд ба назар мерасад, ки бисёр нафарон дорои ақли солим ҳастанд, аммо аз он ки тарбияи дуруст надидаанду аз илму фарҳанг бебаҳра мондаанд, он чиро ки ҳаёти имрӯза аз онҳо талаб мекунад, дар худ надоранд.

Одоб, рафтору гуфтори нек, аз ҷумлаи асоситарин хислатҳое мебошанд, ки дар ҳама давру замон барои инсонҳо муҳиму аввалиндараҷа ба шумор мерафтанду мераванд. Одоб ҷамъи калимаи адаб аст. Он ба маънии хулқу атвор ва рафтору гуфтори нек низ ба кор меравад. Ҳамчунин, одоб ин рафтори одамон дар ҷомеа нисбати якдигар мебошад. Одобу ахлоқ омили муҳими танзимгари рафтору кирдори фард ба шумор меравад. Ҳамаи он хислатҳое, ки дар инсон дида мешавад, маҳз аз одоб сарчашма мегирад: ростқавлӣ, хушгуфторӣ, вафодорӣ, поктинатӣ, нексириштӣ ва монанди ин. Муошират яке хислатҳоест, ки маншааш одоб аст. Чунин ҳам ҳаст, ки муоширати хуб аз ҳусну ҷамол боло меистад ва зебоиву ҳусну ҷамоли инсон аз ахлоқ ва одоби муошират вобаста аст. Муошират бошад, аз муносибати байни одамон ба миён меояд ва ин муносибатро маҳз тариқи сухан ба роҳ мемонанд.

Костагӣ дар муоширати ҷавонон маҳз зимни суханронии онҳо дар ҷойҳои ҷамъиятӣ ба назар мерасад. Муҳаққиқи ҷавон Хушдил Раҳимҷонов мегӯяд, мутаассифона, ҷавонон байни якдигар бо овози баланд, алфози қабеҳ ва бидуни андешаи он ки дар ҷойи ҷамъиятӣ ҳастанд, суҳбат мекунанд, ки касро дилгир месозад. “Бо ҳам баланду қабеҳ ҳарф мезананд. Дар муоширати ҷавонони имрӯз ифодаҳое, чун эҳтиром, самимият, меҳрубонӣ ниҳоят камёфт гардидааст, ки ин ҳолат нигаронкунанда аст. Парваридани чунин эҳсосот аз муҳити оила сарчашма мегирад. Зеро ҳар нафаре, ки чунин муносибатро дар оила мебинад, бо тамоми ҳастӣ барои худ қабул менамояд, ки муоширати инсонӣ маҳз ҳамин аст. Гузашта аз ин, муносибати бидуни илтифот ва дағалона, ҳатто дар баъзе ҳолат, берун аз доираи одоби ҳамсинфон – писарон ва духтарони синфҳои болоии мактабҳои миёна касро ба шигифт меорад. Як ҳолати дигари аҷибу хилоф ба назар мерасад, ки ҷавонони имрӯз савод доранд, аз навгониҳои техникаи муосир огоҳанд, вале сатҳи одобу маданияти бисёрашон паст аст. Ҳол он ки дар ҷомеаи суннатии мо одоб мақомаш болотар аз саводу дороист”. - мегӯяд Х. Раҳимҷонов.

Амрохон Дӯстов, мудири кафедраи забони адабии муосири тоҷики ДМТ бар он назар аст, ки чи гуна муошират кардани ҷавонон омилҳои зиёд дорад. Агар яке аз онҳо оила бошад, дигар муҳити берун аз оила - ҷомеа аст, ки ҷавонон барои худ интихоб мекунанд: “Аз тариқи ВАО мешунавему мехонем ва худ дар ҷойҳои ҷамъиятӣ шоҳидем, ки ҷавонон бо алфози бисёр қабеҳ, ба монанди “ҳайвонай”, “девонашай” ва ғайра муошират мекунанд. Баъди таҳлилҳо ба чунин хулоса омадем, ки ягона ислоҳгар ва тарбияткунандаи чунин ҷавонон, ки бо чунин лафз суҳбат карда, салосату нафосати забони адабии тоҷикиро коста мегардонанд, пеш аз ҳама муҳит мебошад - муҳите, ки ҷавонон дар он ба воя мерасанд. Мо наметавонем, онро ба сари ҷавонон таҳмил диҳем. Гуфта ҳам наметавонем, ки “Фалонӣ, ту бояд ин тарз сухан ронӣ!” Муҳит ки солим набошад, албатта, ҷавон ҳам носолим ба воя мерасаду дурушт муошират мекунад. Мо дар донишгоҳ, дар ҳама дарсҳо аз тозагии забон ёдовар шуда таъкид мекунем, ки бояд донишҷӯ бо кадом лафзу забон сухан кунад, аммо ҳамаи ҷавонон дар донишгоҳ нестанд, ки инро омӯзанд. Муҳит солим шуд, бо боварӣ метавон гуфт, ки муоширати ҷавонон низ хуб мешавад”,- мегӯяд Амрохон Дӯстов.

А. Дӯстов ҳамчунин афзуд, ки вақтҳои охир сару садоҳо дар мавриди ҳусну қубҳи муоширати ҷавонон зиёд ба назар мерасад ва хуб ҳам ҳаст, ки онро мавриди омӯзиш қарор дода, аз паи ислоҳи он ҳастанд. Ӯ мегӯяд, розӣ шуда наметавонам вақте баъзеҳо ба ин назаранд, ки гӯё муоширати ҷавонони мо имрӯз бисёр дар сатҳи паст қарор дошта бошад. Агар назар андозем, дар воқеъ, солҳои аввали истиқлолияти давлатӣ муоширати ҷавонон бисёр дар сатҳи паст буд. Ҳоло ҳам ҳастанд ҷавононе, ки аз доираи одоби инсонӣ дуранд. Бо суханҳои қабеҳ ва гӯшхароши худ дар ҷойҳои ҷамъиятӣ моро озурда месозанд. Аммо дар муқоиса бо чанд соли пеш, имрӯз донишҷӯёни мо ҷавонони хеле ҷаҳондидаву пешрафтаанд ва тафаккури созанда доранд: “Мо - омӯзгорон дар навбати худ ҳамарӯза бо ҷавонони зиёд кор мекунем ва нисбати ҳаллу фасли ин масъала бетараф нестем. Муоширати ҷавонон, ки мо ҳамарӯза дар ҷараёни дарсҳо шоҳид мешавем, нисбат ба солҳои пешин хеле хуб шудааст. Бовар дорам, ки баъди чанд сол мо ба сари ин мавзуъ дигар барнамегардем. Яъне муҳите, ки имрӯз давлату Ҳукумат барои ҷавонон муҳайё кардааст ва ҷавононе, ки дар оғӯши ин муҳит умр ба сар мебаранд, худ аз худ барои ислоҳи камбудиҳояшон мепардозанд – афзуд, мудири кафедраи забони адабии муосири тоҷики ДМТ.

Хушдил Раҳимҷонов низ андеша дорад: “Сатҳи муоширати ҷавононро ба он дараҷае, ки қобили қабул нест ворид намудан, шояд дуруст набошад. Зеро мо шоҳиди муносибати хуби онҳо нисбат ба калонсолон дар нақлиёти ҷамъиятӣ ҳастем. Онҳо боодобона ҷойи худро ба калонсолон медиҳанд, ки ин ҳол хушбинкунанда аст”.
Бузургонамон дар китобҳои пурарзиши худ моро ҳамеша барои муоширати дуруст иршод месозанд. Аз ҷумла Имоми Аъзам дар пандномаҳои хеш, Муҳаммад Ғазолӣ дар «Кимиёи саодат», Насриддини Тӯсӣ дар «Ахлоқи носирӣ”, Ҳусайн Воизи Кошифӣ дар «Футувватномаи султонӣ», Унсурулмаолии Кайковус дар «Қобуснома» роҷеъ ба ахлоқ ва оину шатрҳои одоби муошират моро таълим медиҳанд. Ҷавонони моро месазад, ки бо истифода аз панднома ва гуфтаҳои пурҳикмати бузургонамон костагиҳои муоширати худро бартараф кунанд.

Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”