ҶАВОНОН
Ҷумъа 29 Март 2024 05:18
Ҳисиёте, ки аксари нафаронро аз талош кардан барои оянда боз медорад ва бархеро ба азоби рӯҳию равонӣ гирифтор мекунад, ин нобоварӣ ба худ мебошад. Мувофиқи сарчашмаҳои оморӣ ин омил миёни насли ҷавон зиёд ба назар мерасад. Зиёданд ҷавононе, ки қувваю иқтидорашон дар бисёр корҳо басандагӣ мекунад, аммо аз сабаби бовар надоштан ба худ аз орзуҳои хеш даст мекашанд. Ҳатто ба назар чунин мерасад, ки солҳои охир бархе аз ҷавонон аз сабаби ба худ бовар надоштан даст ба худкӯшӣ мезананд.
Дар ҷомеаи мо зиёданд нафароне, ки мафҳуми “худбоварӣ” ё “худбаҳодиҳӣ”-ро барои худ бегона мешуморанд. Масалан, нафароне ҳастанд, ки дониши хуб, фаҳмиши баланд ва нутқи бурро доранд, аммо аз сабаби ба худ бовар надоштан боре барои таҳсил кардан кӯшиш намекунанд. Ромиш аз доираи ҳамин нафаронест, ки бо вуҷуди дониши хуб доштанаш ҷое таҳсил накардаааст. Ба гуфтаи Ромиш баъзе омилҳои оилавӣ сабаб шуданду ӯ баъд аз хатми мактаби миёна аз идомаи таҳсил даст кашидааст: “Дар оилаи мо касе дар донишгоҳ таҳсил накардааст. Касе ҳам дар идора ва ё ягон муассиса кору фаъолият надорад. Якум сабабе, ки ба донишгоҳ барои таҳсил нарафтам ин буд, ки фикр мекардам, дониши ман барои шомил шудан ба донишгоҳ намерасад. Дуюм ин ки фарз кардем донишгоҳро хатм мекардам, баъдан ҷои кор меёбам ё ҳамаи талошҳои ман бефоида мемонад? Ба худ ки бовар надоштам, кӯшиш накардам”.
Имрӯзҳо агар аз як ҷониб дар худи ҷавонон нобоварии фитрӣ бошад, аз ҷониби дигар, бархе аз волидон онро дар ниҳоди онҳо аланга мезанонанд. Ба монанди ин ки “мо хондем, кӣ шудем?”, “ҳама мехондагиҳо дар муҳоҷиратанд”, “дипломро барои зери болишт мегиред” ва ба монанди ҳамин гуна суханҳо тухми нобовариро дар замири ҷавонон мекоранд. Равоншинсон низ ба ҳамин ақидаанд, ки сабаби аслии нобоварии ҷавонон ба худ аз оила пайдо мешавад. Аз ҷумла ба гуфтаи равоншинос Нафиса Юнусова бовар кардан ё накардан ба худ дар шахс аз кӯдакӣ пайдо мешавад: “Одатан мо волидон ба давраи аввали ҳайёти фарзандонамон чандон эътибор намедиҳем. Ҳамин тавр мешуморем, ки “калон шуд, худаш меомӯзад”, “ҳоло намедонад, бузургтар шуд, ақлаш ки даромад, аз худ мекунаду хубро аз бад фарқ мекунад”. Дар ин ҳолат мо бештар ба олами маърифатӣ такя мекунему аз ҳолати эҳсосот кор намегирем”.
Нобоварӣ аз оила сарчашма мегирад. Аммо он замоне зуҳур мекунад, ки инсон берун аз оила дар ҷамъият худро дар баъзе корҳо месанҷад. Масалан, як мактабхон замоне ба худ беэътимод мешавад, ки дар баробари дигар ҳамсабақонаш рақобат карда наметовнад. Дар ин ҳолат қавӣ набудани ӯ зоҳир мешаваду аз тарбияи сусташ дар оила дарак медиҳад. Дар илми равоншиносӣ се намуди худбаҳодиҳиро муайян кардаанд: худбаҳодиҳии баланд, муътадил ва паст. Равоншиносон мегӯянд, ки бо вуҷуди он ки шахс донишҳои хуб дошта бошаду мутахассиси соҳаи худ бошад, аммо агар ба худ бовар надошта бошад, ҳеҷ гоҳ муваффақ шуда наметавонад. Бояд розӣ шуд, ки бо пайдо шудани монеаҳои на он қадар душвори ҳаётӣ ин гуна одамон дигар мубориза намебаранд. Ба гуфтаи равоншинос Нафиса Юнусова “ин қабил одамон зуд ба суханҳои дигарон дода мешаванд. Онҳо фикри шахсии худашонро надоранд. Ҳарчанд мутахассиси соҳаи худ бошанд ҳам, аммо ҳеҷ гоҳ аз онҳо роҳбари хуб намебарояд. Ҳамин ки монеа пайдо шуд, онҳо зуд ба қафо бармегарданд”.
Мегӯянд, ҳар ки ба дигарон ғолиб аст, зуру тавоност. Он ки ба худ ғолиб аст, бузург аст. Бузургтарин муваффақият бар худ ғолиб гаштан аст. Дар замоне, ки ҷамъият пур аз хатарҳосту ҳар лаҳза моро зуҳуроте таҳдид мекунад, боварӣ ба худ яке аз шартҳои асосии муқовимат ба ҳисоб меравад. Месазад, ки имрӯзҳо ҳар як ҷавон дар ҷомеа мавқеи худро дошта бошад. Роҳу равиш ва самти фаъолияташро худаш муайян кунад. Ба беэътинои ба худ роҳ надиҳаду ҳамеша аз қувваи бузурги худ кор гирад. Дастнигар ва ё хостгори моли муфт шудан низ аз ҳавсала ва бовар надоштан ба қувваи худ мебошад. Мебояд, ҳар яки мо ба он шуғле, ки бовар дорем, дар он муваффақ мешавем, сари кор гирем. Бовариро дар худ тақият дода, нобовариро дур кунем, зеро нобоварӣ ба нокомӣ мебарад.
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”
Дар ҷомеаи мо зиёданд нафароне, ки мафҳуми “худбоварӣ” ё “худбаҳодиҳӣ”-ро барои худ бегона мешуморанд. Масалан, нафароне ҳастанд, ки дониши хуб, фаҳмиши баланд ва нутқи бурро доранд, аммо аз сабаби ба худ бовар надоштан боре барои таҳсил кардан кӯшиш намекунанд. Ромиш аз доираи ҳамин нафаронест, ки бо вуҷуди дониши хуб доштанаш ҷое таҳсил накардаааст. Ба гуфтаи Ромиш баъзе омилҳои оилавӣ сабаб шуданду ӯ баъд аз хатми мактаби миёна аз идомаи таҳсил даст кашидааст: “Дар оилаи мо касе дар донишгоҳ таҳсил накардааст. Касе ҳам дар идора ва ё ягон муассиса кору фаъолият надорад. Якум сабабе, ки ба донишгоҳ барои таҳсил нарафтам ин буд, ки фикр мекардам, дониши ман барои шомил шудан ба донишгоҳ намерасад. Дуюм ин ки фарз кардем донишгоҳро хатм мекардам, баъдан ҷои кор меёбам ё ҳамаи талошҳои ман бефоида мемонад? Ба худ ки бовар надоштам, кӯшиш накардам”.
Имрӯзҳо агар аз як ҷониб дар худи ҷавонон нобоварии фитрӣ бошад, аз ҷониби дигар, бархе аз волидон онро дар ниҳоди онҳо аланга мезанонанд. Ба монанди ин ки “мо хондем, кӣ шудем?”, “ҳама мехондагиҳо дар муҳоҷиратанд”, “дипломро барои зери болишт мегиред” ва ба монанди ҳамин гуна суханҳо тухми нобовариро дар замири ҷавонон мекоранд. Равоншинсон низ ба ҳамин ақидаанд, ки сабаби аслии нобоварии ҷавонон ба худ аз оила пайдо мешавад. Аз ҷумла ба гуфтаи равоншинос Нафиса Юнусова бовар кардан ё накардан ба худ дар шахс аз кӯдакӣ пайдо мешавад: “Одатан мо волидон ба давраи аввали ҳайёти фарзандонамон чандон эътибор намедиҳем. Ҳамин тавр мешуморем, ки “калон шуд, худаш меомӯзад”, “ҳоло намедонад, бузургтар шуд, ақлаш ки даромад, аз худ мекунаду хубро аз бад фарқ мекунад”. Дар ин ҳолат мо бештар ба олами маърифатӣ такя мекунему аз ҳолати эҳсосот кор намегирем”.
Нобоварӣ аз оила сарчашма мегирад. Аммо он замоне зуҳур мекунад, ки инсон берун аз оила дар ҷамъият худро дар баъзе корҳо месанҷад. Масалан, як мактабхон замоне ба худ беэътимод мешавад, ки дар баробари дигар ҳамсабақонаш рақобат карда наметовнад. Дар ин ҳолат қавӣ набудани ӯ зоҳир мешаваду аз тарбияи сусташ дар оила дарак медиҳад. Дар илми равоншиносӣ се намуди худбаҳодиҳиро муайян кардаанд: худбаҳодиҳии баланд, муътадил ва паст. Равоншиносон мегӯянд, ки бо вуҷуди он ки шахс донишҳои хуб дошта бошаду мутахассиси соҳаи худ бошад, аммо агар ба худ бовар надошта бошад, ҳеҷ гоҳ муваффақ шуда наметавонад. Бояд розӣ шуд, ки бо пайдо шудани монеаҳои на он қадар душвори ҳаётӣ ин гуна одамон дигар мубориза намебаранд. Ба гуфтаи равоншинос Нафиса Юнусова “ин қабил одамон зуд ба суханҳои дигарон дода мешаванд. Онҳо фикри шахсии худашонро надоранд. Ҳарчанд мутахассиси соҳаи худ бошанд ҳам, аммо ҳеҷ гоҳ аз онҳо роҳбари хуб намебарояд. Ҳамин ки монеа пайдо шуд, онҳо зуд ба қафо бармегарданд”.
Мегӯянд, ҳар ки ба дигарон ғолиб аст, зуру тавоност. Он ки ба худ ғолиб аст, бузург аст. Бузургтарин муваффақият бар худ ғолиб гаштан аст. Дар замоне, ки ҷамъият пур аз хатарҳосту ҳар лаҳза моро зуҳуроте таҳдид мекунад, боварӣ ба худ яке аз шартҳои асосии муқовимат ба ҳисоб меравад. Месазад, ки имрӯзҳо ҳар як ҷавон дар ҷомеа мавқеи худро дошта бошад. Роҳу равиш ва самти фаъолияташро худаш муайян кунад. Ба беэътинои ба худ роҳ надиҳаду ҳамеша аз қувваи бузурги худ кор гирад. Дастнигар ва ё хостгори моли муфт шудан низ аз ҳавсала ва бовар надоштан ба қувваи худ мебошад. Мебояд, ҳар яки мо ба он шуғле, ки бовар дорем, дар он муваффақ мешавем, сари кор гирем. Бовариро дар худ тақият дода, нобовариро дур кунем, зеро нобоварӣ ба нокомӣ мебарад.
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед