Таззодҳои зиндагӣ дар аксар вақт инсонро маҷбур менамоянд, ки ҷое нишинаду аз бархостану ҳаракат кардан бозистад. Аммо бар хилофи ин ҳама танҳо нафаре метавонад, бар муқобили ҳама таззодҳо ҳаракат кунад, ки иродаи қавию устувор дорад. Яке аз чунин афрод Ҷаъфар Ҷумҳури Самарқандӣ, набераи адиб, публитсист, тарҷумон ва аввалин муаллифи адабиёти таълимӣ бо забони тоҷикӣ Саидризо Ализода мебошад. Ӯ номзади илмҳои иқтисодӣ буда, собиқаи кории зиёда аз панҷоҳсолаи омӯзгорӣ дорад. Барои хизматҳояш дар соҳаи таълим ва тарбияи насли наврас унвонҳои Муаллими шоистаи Тоҷикистон, Аълочии матбуоти Тоҷикистон, ифтихорномаҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, “Ҷамъияти дониш”-и ИҶШС ва дар маҷмуъ, 150 ифтихорномаи вазорату кумитаҳои кишвар ва хориҷ сазовор донистаанд.

Айёми тифлӣ ва наврасиҳои ӯ ба даврони қаҳтиву гуруснагии солҳои Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ рост омада буд. Аз ин рӯ, тифлиаш пур аз машаққату даҳшат паси сар шудааст. Чунки дар он вақт ҳатто нони сериро кам касон медиданд. Зиндагии ҳамешагии мардум баҳри он буд, ки намуранду ба рӯзгори осудае расанд. Даврони тифлӣ даврони беғамист, вале қаҳтиву гуруснагӣ сабаб шуду бошандагони ин даврро гӯё зуд солор карда буд. Ба монанди бузургсолон онҳо низ ташвиши рӯзгорро ба сар доштанд. Ҳоло Ҷаъфар Ҷумҳури Самарқандӣ дар арафаи 90-солагӣ қарор доранд. Доир ба рӯзгор, бурду бохт, таҷриба ва дигар масъалаҳои ҳаёташон ба эшон чанд савол пешниҳод намудем.

- Аз нобасомониҳои давр (айёми тифлии эшон дар назар аст) чиро ба хотир доред?

- Нобасомониҳо аз ҷанг сарчашма мегиранд. Ва албатта, маънии ҷанг худ ин бесарусадоиву қаҳтиву гуруснагӣ ва дарбадариву бенавоист. Тифлону наврасони даврони мо на меҳри модарро пурра дидаанду на аз навозиши падар бархурдор гардидаанд. Аз кӯдакони хӯрдсол сар карда то пирони барҷомонда, ҳама дар паи кор будем. Хуб ёд дорам, ки дар даврони таҳсили мактабиам тамоми талабагону омӯзгоронро қариб ҳар рӯз барои оҳанпораҷамъкуниву саракҷамъкунӣ ҷалб менамуданд. Дар даврони ҷанг бошад, маҷбур мекарданд, ки барои аскарон либосу матоъ ва дигар лавозимоти лозимаро аз миёни аҳолӣ ҷамъоварӣ намоем. Маҷбур будем, ки таҳсилро канор гузошта, дар паи дигар корҳо бошем.

- Бештари мардум ширинии ҳаётро ба ду давра тақсим мекунанд: тифлӣ ва ҷавонӣ. Агар якеро бо ранҷ сипарӣ кардед, дигареро бо шодӣ, ки ин ҳам бурди Шумост. Ҷавониро чӣ тавр истиқбол намудед?

- Агар дар воқеъ ба даврони ҷавониям нигарам, ҳаминро дармеёбам, ки он то андозае идома ва хотимаи машаққатҳои тифливу наврасӣ буд. Дар ҳамин давра буд, ки аз паи таҳсилу фаро гирифтани дониш гардидам ва ҳама он адабиёту донишҳоеро, ки бояд дар овони наврасӣ аз бар мекардам, дар давраи ҷавонӣ омӯхтам ва ҷуброн кардам. Гарчанде шароит басандагӣ намекард, аммо ба қадри имкон ҳамин овон тавонистам, ки то андозае бо донишҳои соҳавӣ муҷаҳҳаз гардам. Бояд қайд намоям, ки аслан ҷавоние ба маънои фароғату истироҳат надоштам ва ин мафҳум барои натанҳо ман, балки ҳамсолону рафиқонам низ бегона буд.

- Ҷавонони имрӯзаро дар қиёс бо даврони худ чӣ гуна баҳо медиҳед?

- Чӣ тавре ки қайд кардам, ҷавонони даврони мо ҷавониро умуман ҳамчун як давраи тиллоӣ ва давраи амалӣ кардани орзуҳо дарнаёфтаанд. Ҷавониҳои мо қурбони ҷангу пархошҳо ва қаҳтиву гуруснагиҳо гардида буд. Аммо имрӯз вақте ки ба ҷавонон ва шароите, ки давлату Ҳукумати кишвар ба онон муҳайё кардааст менигарам, ҳавасам меояд, ки кош дар ин давра ҷавониҳоям иттифоқ меафтод. Дар ҳақиқат ҳам, агар ҷавонӣ давраи тиллоии умр бошад, онро танҳо ҷавонони даврони соҳибистиқлолӣ дарёфтаанд ва месазад, ки аз он бо самар истифода баранд ва тавонанд, барои ояндаи худу миллати хеш кори арзишноке карда бошанд.

- То ҷое медонем, Шумо дар соҳаи илм низ қадам ниҳодаед ва унвони номзади илмро соҳибед. Аммо дар он давроне, ки адабиёти илмӣ хеле кам буд, чӣ гуна тавонистед, ки дар паи тадқиқ бошеду рисолаи илмӣ нависед?

- Дар воқеъ, дар он даврон паи таҳқиқ будан нисбатан душвор буд ва ҳар нафар ҷуръат намекард, ки аз паи таҳқиқи илмӣ бошад. Аммо ман дар назди худ мақсад гузошта будам, ки бояд рисолаи номзадӣ ҳимоя кунам ва бо гумони ғолиб ягона чизе, ки маро то дараҷаи номзадӣ расонд, ин ҳадаф доштану дар паи он қадамҳои устувор гузоштан буд. Бидуни ҳадаф ва мақсад ба ҳеҷ ҷое наметавон расид.

- Бо собиқаи омӯзгории 50-сола сатҳи омӯзиши ҷавононро дар умум, чӣ гуна баҳо медиҳед?

- Ҷавонон давра ба давра аз омӯзиши осори бадеӣ канор рафта истодаанд ва то ҷое мушоҳида мешавад, майли эшон ба техникаву технологияи навин нисбатан бештар аст. Агарчи баъзе афрод эрод мегиранд, ки наомӯхтани адабиёт моро аз фарҳангу маданиятамон канор мебарад, аммо бояд инро қайд намоям, ки наомӯхтани илмҳои навину замонавӣ моро аз ҷомеаи ҷаҳонӣ ақибмонда мегардонад ва ин чизҳо таҳдидҳои зиёде дар пай хоҳанд дошт. Аз як ҷониб рӯ овардани ҷавонон ба илмҳои муосир ба нафъи кор аст. Агар ба раванди илмомӯзии ҷавонон диққат диҳем, ҳамин чиз дарк мегардад, ки давра ба давра сатҳи дониши хонандагону донишҷӯён беҳтар мегардад. Зеро илм низ давра ба давра такмил меёбад ва мусаллам аст, ки дар пешрафти илм пеш аз ҳама, нақши ҷавонон бештар дида мешавад.

- Саидризо Ализода, рӯзноманигор, публитсист, мутарҷим, забоншинос, омӯзгор, ки бобои Шумост, шояд, нафаре набошад, ки ӯро нашиносад. Ва дақиқан, ба хонандаи мо ин ҷолиб аст, ки шояд Шумо дар бораи эшон чизҳое мегӯед, ки мо то ҳол намедонистем?

- Англисҳо барои сари Саидризо Ализода 50 000 фунт стерлинг муқаррар намуда буданд. Амири Бухоро низ ӯро куштан мехост. Саидризо Ализода соли 1936 бо ҷурми забондониаш (гӯё гумоштаи империализми ҷаҳонӣ будан) гирифтори таъқиб ва шиканҷаи НКВД–и Иттиҳоди Шӯравӣ мегардад, ки дар натиҷаи он соли 1945, баъд аз маҳрумияти 8–сола дар зиндонҳои Самарқанду Тошканду Тоболск, риштаи умраш дар зиндони шаҳри Владимири Русия канда мешавад. Дар давоми 8–соли зиндонияш 400 нома ба роҳбарони давлат менависад, ки ҳамааш бе ҷавоб мондааст. Яке аз хислатҳои накӯи эшон будааст, ки бо сардори зиндон ошноӣ пайдо мекунад ва ба ӯ забони яҳудиро меомӯзонад. Сардори зиндон, бо сабаби он ки дар ҳуҷҷатҳояш аломати хитоб гузошта шуда буд, раҳояш намекунад ва пас аз марг ӯро на ба тариқи маъмулӣ дар ҳандақҳо, балки алоҳида мегуронад. Соли 1975 ману Фарҳод Ализода (набераи дигари Саидризо Ализода) аз Русия ҷасади марҳум бобоямонро ба Самарқанд оварда гӯрондем.

- Ҳамчун нафаре, ки дар давоми зиндагӣ машаққатҳои зиёдро дидаву имрӯз бо хушиву осудагӣ даврони пирӣ меронед, ба насли ҷавони кишвар чӣ маслиҳат доданиед?

- Таманниёти банда ба насли наврасу ҷавони кишвар ҳамин аст, ки ҳамеша аз паи мутолиа бошанду як лаҳзаи фароғатро бидуни мутолиаву омӯзиш бар ҳадар надиҳанд, зеро ягона роҳе, ки метавонад инсонро ба соҳили мурод расонад, омӯзишу баҳрабардорӣ аз китоб аст.