Хабарҳои кӯтоҳ
Шанбе 27 Апрел 2024 06:45
Ҳаводиси таърихӣ ва таҷрибаи зиндагӣ собит сохт, ки созмони террористии наҳзатӣ зоҳиран ҳадафи ба исломи ноб баргардонидани ҷомеаро дунбол мекард, вале ботинан мақсади дигар дошт. Роҳбарияти наҳзат аз ибтидо мехост, ки ҷойгоҳи низоми зиндагии дунявиро тадриҷан танг карда, ба ҷойи он меъёрҳои шариати исломӣ ҷорӣ намуда, эътибору нуфузи исломи сиёсиро миёни табақаҳои гуногуни иҷтимоӣ афзояд ва дар ниҳоят ба қудрати сиёсӣ бирасад.
Наҳзат бо кӯмаку дастгирии пуштибонони хориҷиаш дар ҳодисаҳои февралии соли 1990 фаъолона ширкат варзида, қувваи фикрӣ, ҷисмонӣ ва сиёсии худро, ки дар натиҷаи таҷриботи қаблӣ андӯхта буд, мавриди санҷиш қарор дод, вале муваффақ нагардид. Ба ҳар сурат, фоҷиаро дар сатҳи мардумӣ тарҳрезӣ намуд. Мутаассифона, интеллигенсияи миллии вақт натавонист дасисаҳои наҳзатро сари вақт бишносад ва ба амалкардҳои он баҳои воқеӣ бидиҳад. Ҳарчанд ки мақомоти дахлдори вақти ҷумҳурӣ масъаларо мавриди санҷиш қарор дод ва то андозае муҷриёни воқеаҳои февралиро бозшиносӣ намуд, вале бо сабабҳои объективӣ ва субъективӣ имкони пушти панҷара қарор додани омилони асосии ҳаводиси февралӣ даст надод. Чун наҳзат мушоҳида кард, ки ҷиноёташ бепосух мемонанд, фаъолтар ва бебоктар гардид.
Наҳзат баъди ноком шудан ба марҳилаи дуюми даргириҳо бо Ҳукумат омодагӣ гирифт ва тавассути “тасмимот”-у “ташаббусот”-и худ сабабгори сар задани ҷанги шаҳрвандӣ ва фоҷиаи хашини миллӣ дар ҷумҳурӣ шуд. Албатта, ҷаҳолату таассуб ва хурофот, ки аз нимаи дуюми солҳои ҳаштодуми садаи бист, аввал дар шакли тарғиботу таблиғоти пинҳонӣ ва минбаъд ошкорои муҷриёни барномаи наҳзатӣ сурат баста, баъдан ва бофтҳои иҷтимоӣ ва маърифатиро заиф сохт ва табақаҳои гуногуни иҷтимоиро ба доми вопасгаройӣ ва суннатписандӣ тела дод. Ин буд, ки бо як шуъла алангаи оташи низоъу бадбиниҳо баланд гардид ва мамлакат якбора мувоҷеҳи ҷанги шаҳрвандӣ шуд. Дар натиҷа, аз 5,5 миллион аҳолии кишвар, тибқи маълумотҳои гуногун, зиёда аз 150 ҳазор нафар ҳалок гардид. Ин ҳақиқатест, ки дар адёни характери муташаккилдошта, минҷумла исломи сиёсӣ ба мушоҳида мерасад. Бинобар ин, нозидани наҳзатиҳо аз як чунин созмони динӣ, ки ботинан бар мабнои қавонини шахшудаи исломӣ сохта шудааст, хандадор аст. Набояд аз ёд баровард, ки дар ҳаводиси даҳшатбори ибтидои солҳои навадум нақши наҳзат ва сардамдорони он “калидӣ” аст. Маҳз он гурӯҳи ҷаҳолатписанд ҷомеаи тоҷикро ба бозии маргбор кашид ва бо сӯиистифода аз дин ва эҳсосоти мазҳабии мардум балои ҷонгудозеро сари ҷомеа овард, ки онро ба ҷуз фоҷиаи миллию мардумӣ чизи дигар гуфта намешавад. Бо мақсади “маорифпарварӣ” ва сӯиистифода аз зеҳниёти соддаи ҷомеаи суннатӣ ходимони наҳзатӣ рӯйи мардум таъсир гузоштанд. Саранҷом “маорифпарварӣ”-и наҳзатӣ дар охири асри бист ҷомеаи тоҷикро ба дарди беҳувиятӣ мубтало карда, боиси сардаргумӣ ва бесуботӣ дар кишвар гардид ва барои сад соли дигар мамлакати моро ба қафо бурд.
Мо медонем, ки наҳзат ҳамеша аз фош шудани гуноҳҳои худ дар қазияи ҷанги шаҳрвандӣ, чи дар гузашта ва чи имрӯз сахт ҳарос дорад, чаро ки ҳар нафар аз насли миёнсол ва солманди солимфикр ва огоҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон манзараи замони бебандубори ибтидои соли 90-уми садаи бистро, ки бо “ибтикор”-и муллоҳои наҳзатманиш рӯйи кор омада буд, хуб дар хотир дорад: даъвиҳои ба истилоҳ, муллоҳо, мазҳабиёни хурофотӣ, мутаассиб ва демократмаобони вақт, ки дар масҷидҳо алайҳи режими коммунистӣ (ва дар асл, алайҳи низоми дунявӣ, ки меъёри усулии системаи давлатдории имрӯзаи миллӣ маҳсуб меёбад) муборизаи ҳадафмандонаи сиёсӣ мебурданд, ба ҳама маълум буду ҳаст ва ҳар кӣ имрӯз дар бораи рабт надоштани наҳзат ва субъектҳои он - муллою эшон, шайху охунд ва махсумҳои ҷоҳилу мутаассиб ба ҷанги шаҳрвандӣ даъвӣ пеш меоварад, рӯйирост дурӯғ мегӯяд ва умри найранги низоми рӯҳониятсолории наҳзатиро дароз мекунад. То имрӯз аз забони роҳбарони наҳзатӣ ягон маротиба ҳарфи дар ҳаводиси солҳои навадум муқассир будан ва ба бадбахтӣ расондани мардуми тоҷик садо надодааст. Баръакс, аксарияти онҳо бар ин назаранд, ки дар ҷанги шаҳрвандӣ, аслан наҳзат гунаҳкор набуд ва неруҳои беруна миллат ва ҷомеаро ба ҷангу даргирӣ таҳрик додаанд.
Дар тафовут аз дигар созмонҳои террористии динӣ-мазҳабӣ, ки ҳадафи тамомиятхоҳиро рӯйирост дунбол мекунанд, наҳзат роҳи дигари муборизаро пайгирӣ менамояд. Ин роҳ бар асоси рӯпӯш намудани аҳдофи пуштипардагии наҳзатӣ паймуда мешавад ва наҳзатиёни фирорӣ, ки бар тан либоси урупоӣ доранд, андаке забони англисиро баладанд, истилоҳоти маъмулу гулзанандаи либерализм, демократия ва амсоли инҳоро дар нутқу суханрониҳояшон васеъ истифода мебаранд, миёни баъзе созмонҳои байналхалқӣ чеҳранамоӣ карда, ба ин васила дар ҷомеаи маданӣ ва сиёсии ғарбӣ барои худ ва ҳизбашон имиҷи сиёсӣ дуруст мекунанд. Муколимот, гуфтугӯ, мусоҳибот, музокирот ва суханрониҳои саркардагони фирории наҳзатӣ дар Урупо ба ҳукми анъана даромадааст ва аз тариқи ин приёми сиёсӣ онҳо мавқеияти худро устувор мекунанд, вале рӯзе мерасад, ки найрангҳои тими наҳзатӣ барои ҷомеаи урупоӣ ошкор мегардад ва парда аз рӯйи фиреби наҳзатӣ бардошта мешавад. Пай дар пай амалӣ нашудани нақша ва барномаҳои наҳзатӣ гувоҳи он аст, ки наҳзат дар арсаи минтақавӣ обрӯ ва нуфуз надорад ва мардуми тоҷик аз барномарезиҳои фиребои наҳзатӣ огоҳ шуда, дигар роҳ намедиҳад, ки гурӯҳе зиддимиллӣ сари қудрат биояд ва ормонҳои миллӣ ба боди фано бираванд. Муҳимтар аз ҳама, миллати тоҷик воқеиятро дуруст дарк мекунад ва барои расидан ба ҳадафҳои бузурги миллӣ ва сохтани давлати миллии дунявӣ аз тамоми имконот истифода мебарад.
Хайрулло РАҶАБАЛИЕВ,
ходими илмии АМИТ
Наҳзат бо кӯмаку дастгирии пуштибонони хориҷиаш дар ҳодисаҳои февралии соли 1990 фаъолона ширкат варзида, қувваи фикрӣ, ҷисмонӣ ва сиёсии худро, ки дар натиҷаи таҷриботи қаблӣ андӯхта буд, мавриди санҷиш қарор дод, вале муваффақ нагардид. Ба ҳар сурат, фоҷиаро дар сатҳи мардумӣ тарҳрезӣ намуд. Мутаассифона, интеллигенсияи миллии вақт натавонист дасисаҳои наҳзатро сари вақт бишносад ва ба амалкардҳои он баҳои воқеӣ бидиҳад. Ҳарчанд ки мақомоти дахлдори вақти ҷумҳурӣ масъаларо мавриди санҷиш қарор дод ва то андозае муҷриёни воқеаҳои февралиро бозшиносӣ намуд, вале бо сабабҳои объективӣ ва субъективӣ имкони пушти панҷара қарор додани омилони асосии ҳаводиси февралӣ даст надод. Чун наҳзат мушоҳида кард, ки ҷиноёташ бепосух мемонанд, фаъолтар ва бебоктар гардид.
Наҳзат баъди ноком шудан ба марҳилаи дуюми даргириҳо бо Ҳукумат омодагӣ гирифт ва тавассути “тасмимот”-у “ташаббусот”-и худ сабабгори сар задани ҷанги шаҳрвандӣ ва фоҷиаи хашини миллӣ дар ҷумҳурӣ шуд. Албатта, ҷаҳолату таассуб ва хурофот, ки аз нимаи дуюми солҳои ҳаштодуми садаи бист, аввал дар шакли тарғиботу таблиғоти пинҳонӣ ва минбаъд ошкорои муҷриёни барномаи наҳзатӣ сурат баста, баъдан ва бофтҳои иҷтимоӣ ва маърифатиро заиф сохт ва табақаҳои гуногуни иҷтимоиро ба доми вопасгаройӣ ва суннатписандӣ тела дод. Ин буд, ки бо як шуъла алангаи оташи низоъу бадбиниҳо баланд гардид ва мамлакат якбора мувоҷеҳи ҷанги шаҳрвандӣ шуд. Дар натиҷа, аз 5,5 миллион аҳолии кишвар, тибқи маълумотҳои гуногун, зиёда аз 150 ҳазор нафар ҳалок гардид. Ин ҳақиқатест, ки дар адёни характери муташаккилдошта, минҷумла исломи сиёсӣ ба мушоҳида мерасад. Бинобар ин, нозидани наҳзатиҳо аз як чунин созмони динӣ, ки ботинан бар мабнои қавонини шахшудаи исломӣ сохта шудааст, хандадор аст. Набояд аз ёд баровард, ки дар ҳаводиси даҳшатбори ибтидои солҳои навадум нақши наҳзат ва сардамдорони он “калидӣ” аст. Маҳз он гурӯҳи ҷаҳолатписанд ҷомеаи тоҷикро ба бозии маргбор кашид ва бо сӯиистифода аз дин ва эҳсосоти мазҳабии мардум балои ҷонгудозеро сари ҷомеа овард, ки онро ба ҷуз фоҷиаи миллию мардумӣ чизи дигар гуфта намешавад. Бо мақсади “маорифпарварӣ” ва сӯиистифода аз зеҳниёти соддаи ҷомеаи суннатӣ ходимони наҳзатӣ рӯйи мардум таъсир гузоштанд. Саранҷом “маорифпарварӣ”-и наҳзатӣ дар охири асри бист ҷомеаи тоҷикро ба дарди беҳувиятӣ мубтало карда, боиси сардаргумӣ ва бесуботӣ дар кишвар гардид ва барои сад соли дигар мамлакати моро ба қафо бурд.
Мо медонем, ки наҳзат ҳамеша аз фош шудани гуноҳҳои худ дар қазияи ҷанги шаҳрвандӣ, чи дар гузашта ва чи имрӯз сахт ҳарос дорад, чаро ки ҳар нафар аз насли миёнсол ва солманди солимфикр ва огоҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон манзараи замони бебандубори ибтидои соли 90-уми садаи бистро, ки бо “ибтикор”-и муллоҳои наҳзатманиш рӯйи кор омада буд, хуб дар хотир дорад: даъвиҳои ба истилоҳ, муллоҳо, мазҳабиёни хурофотӣ, мутаассиб ва демократмаобони вақт, ки дар масҷидҳо алайҳи режими коммунистӣ (ва дар асл, алайҳи низоми дунявӣ, ки меъёри усулии системаи давлатдории имрӯзаи миллӣ маҳсуб меёбад) муборизаи ҳадафмандонаи сиёсӣ мебурданд, ба ҳама маълум буду ҳаст ва ҳар кӣ имрӯз дар бораи рабт надоштани наҳзат ва субъектҳои он - муллою эшон, шайху охунд ва махсумҳои ҷоҳилу мутаассиб ба ҷанги шаҳрвандӣ даъвӣ пеш меоварад, рӯйирост дурӯғ мегӯяд ва умри найранги низоми рӯҳониятсолории наҳзатиро дароз мекунад. То имрӯз аз забони роҳбарони наҳзатӣ ягон маротиба ҳарфи дар ҳаводиси солҳои навадум муқассир будан ва ба бадбахтӣ расондани мардуми тоҷик садо надодааст. Баръакс, аксарияти онҳо бар ин назаранд, ки дар ҷанги шаҳрвандӣ, аслан наҳзат гунаҳкор набуд ва неруҳои беруна миллат ва ҷомеаро ба ҷангу даргирӣ таҳрик додаанд.
Дар тафовут аз дигар созмонҳои террористии динӣ-мазҳабӣ, ки ҳадафи тамомиятхоҳиро рӯйирост дунбол мекунанд, наҳзат роҳи дигари муборизаро пайгирӣ менамояд. Ин роҳ бар асоси рӯпӯш намудани аҳдофи пуштипардагии наҳзатӣ паймуда мешавад ва наҳзатиёни фирорӣ, ки бар тан либоси урупоӣ доранд, андаке забони англисиро баладанд, истилоҳоти маъмулу гулзанандаи либерализм, демократия ва амсоли инҳоро дар нутқу суханрониҳояшон васеъ истифода мебаранд, миёни баъзе созмонҳои байналхалқӣ чеҳранамоӣ карда, ба ин васила дар ҷомеаи маданӣ ва сиёсии ғарбӣ барои худ ва ҳизбашон имиҷи сиёсӣ дуруст мекунанд. Муколимот, гуфтугӯ, мусоҳибот, музокирот ва суханрониҳои саркардагони фирории наҳзатӣ дар Урупо ба ҳукми анъана даромадааст ва аз тариқи ин приёми сиёсӣ онҳо мавқеияти худро устувор мекунанд, вале рӯзе мерасад, ки найрангҳои тими наҳзатӣ барои ҷомеаи урупоӣ ошкор мегардад ва парда аз рӯйи фиреби наҳзатӣ бардошта мешавад. Пай дар пай амалӣ нашудани нақша ва барномаҳои наҳзатӣ гувоҳи он аст, ки наҳзат дар арсаи минтақавӣ обрӯ ва нуфуз надорад ва мардуми тоҷик аз барномарезиҳои фиребои наҳзатӣ огоҳ шуда, дигар роҳ намедиҳад, ки гурӯҳе зиддимиллӣ сари қудрат биояд ва ормонҳои миллӣ ба боди фано бираванд. Муҳимтар аз ҳама, миллати тоҷик воқеиятро дуруст дарк мекунад ва барои расидан ба ҳадафҳои бузурги миллӣ ва сохтани давлати миллии дунявӣ аз тамоми имконот истифода мебарад.
Хайрулло РАҶАБАЛИЕВ,
ходими илмии АМИТ
Рӯзнома
