Пас аз он ки охирҳои соли гузашта дар ҷанги начандон тӯлонӣ Озарбойҷон рақиби деринаи худ Арманистонро аз боиси минтақаи баҳсии Қарабоғи кӯҳӣ шикаст дода, маҷбур кард ба шартҳои барояш хеле ногувор розӣ ва аз як қатор навоҳии дар ихтиёр дошта, аз ҷумла шаҳри бағоят муҳими стратегии Шуша даст кашад, гӯё дар минтақа бозигари нав ворид шуд. Ин ҳам бошад Туркия аст. Ба он нигоҳ накарда, ки гӯё минтақаи Қафқоз зери нуфузи Русия қарор дорад, Туркия саъй мекунад, мавқеи русҳоро ин ҷо торафт танг ва худ бештар таъсиррасон бошад.

Умуман ҳоло дар минтақа мавқеи Русияро чандон устувор наметавон шумурд. Арманиҳо дар муноқишаҳои солҳои навадуми асри пешин аз болои озариҳо маҳз дар натиҷаи дастгирии бевоситаи русҳо дастболо шуда буданд. Кунун аз русҳо сахт гиламанданд. Чунки ин дафъа ба таври бояду шояд дастгирӣ наёфтанд. Русия ҳам имкони дастгирии ҳарҷонибаро надошт.

Роҳбари озариҳо Илҳом Алиев ва туркҳо Раҷаб Эрдуғон маҳз дар шаҳри муҳими Шуша созишномаро ба имзо расонданд, ки ҳамкориҳои ҳар ду ҷонибро боз ҳам афзоиш мебахшад. Бар асоси ин созишнома, ҳоло Туркия нақшаи дар Озарбойҷон таъсиси пойгоҳи низомии худро ба сар гирифтааст. Муддати се соли охир ҳар ду кишвар якҷоя беш аз бист машқи ҳарбӣ гузаронданд.

Ҳамчунин, туркҳо саъй доранд, дар кори таълим ва тайёр намудани низомиёни озарӣ, бо техника ва таҷҳизоти ҳарбӣ таъмин намудани артиши Озарбойҷон ҳар чи бештар саҳмгузор бошанд. Қариб бист ҳазор афсарони озар дар макотиби гуногуни ҳарбии Туркия таълим гирифтаанд. Ин гувоҳ аз он аст, ки Озарбойҷон мехоҳад аз “зери қаноти Русия раҳо ёфта, худро зери қаноти Туркия” гирад. Бархе коршиносон аз вазифа сабукдӯш шудани сардори ситоди артиши озар Наҷмиддин Содиқовро маҳз ба ин омил рабт медиҳанд. Содиқов ҷонибдори русҳо ва мунаққиди таъсири туркҳо буд.

Сиёсати имрӯзаи роҳбарияти Туркия натанҳо ҳамкориҳои низомӣ, ҳамчунин ҳадафҳои сиёсии худро дорост. Соли пешин рӯзномаи туркии “Turkiye” мақолае чоп кард. Муаллифон даъвои таъсиси артиши ягонаи пантуркистӣ дар ҳайати Туркия, Озарбойҷон ва кишварҳои туркзабони Осиёи Марказиро доштанд.

Пас аз он ки Туркия озариҳоро дастгирӣ ва дуввумиҳо дар муноқишаҳои Қарабоғи кӯҳӣ дастболо шуданд, руҳияи ҷомеаи Озарбойҷон ҳар чи бештар ҷониби туркҳо майл дорад. Аз ин хусус пурсише, ки дар ин кишвар сурат гирифт, гувоҳ аст. Беш аз навад фоизи мардум Туркияро иттифоқчии асосии кишвари худ шумурдаанд.
Ғояи наздикшавии ин ду кишвари туркзабон нав нест. Нахустин президенти Озарбойҷон Абулфазл Элчибой худро “сарбози Отатурк” номида, тарафдори ба ҳам наздикшавии ҳар ду кишвар буд. Сарвазири онвақтаи Туркия Сулаймон Демирел изҳор дошта буд, ки барои кишвараш имкони бағоят аҷиб муҳайё шудааст, то сиёсати ояндаи кишварҳои мусулмоннишини собиқ шӯравиро муайян созад.

Кунун муноқишаҳои Қарабоғи кӯҳӣ боис шуда, Туркия чун бозигари нав дар минтақаи Қафқоз ворид шуда, Озарбойҷонро ба худ наздик созад. Акнун навбати кадом кишвар, вақт нишон медиҳад.


Т. ДАВЛАТ,
“ҶТ”