Суханаш дарднома аст. Ҳарфаш ҳақталаб. Шеъраш дар гардиш лаб ба лаб. Дидаш шодихоҳ. Худшинос асту худогоҳ. Муҳаббаташ ба маслакаш бефарҷому маконаш аксаран коргоҳ. Абдувоҳиди Зевар аст ӯ. Равандаи масири эҷод. Дар баён нуқтасанҷ асту озод. Ӯро ин пойиз мерасонад ба баҳори 55-ум. Ба ин хотир ҳамсуҳбат шудем ҳамроҳаш оиди кору дунёю эҷодаш.

МАНУ “ЧАШМА”

- Абдувоҳиди Зевар кист шоир ё рӯзноманигор?

- Ман адибам. Адиб ҳам шоир аст, ҳам рӯзноманигор, ҳам ҳамоне, ки ба дилхоҳ эҷод сару кор дорад.

- Шумо 32 сол аст корманд ҳастед дар маҷаллаи кӯдаконаи “Чашма”. Чӣ шуморо ин ҳама сол инҷо нигоҳ дошта?

- “Чашма” муҳити озоди корӣ дорад. Инҷо метавон новобастагӣ ва ворастагиро эҳсос кард. Инҷо сиёсат нест. Фикр мекунам ман одами оромтабиат ҳастам ва сиёсат як кори дурушт аст. Ману сиёсат бо ҳам дуруст гирифта наметавонем.

- Яъне аз сиёсат фирор мекунед?

- На. Аз сиёсат фирор карда намешавад. Агар ту ба сиёсат нагаравӣ пас ӯ ба ту мегаравад. Мисли он ки дар ҷамъият зиндагӣ кардану аз ҷамъият берун будан имкон надорад. Ҳарчики муқаддасоти миллӣ аст он сиёсат аст ва мо хоҳем нахоҳем бояд онҳоро қадр кунему муқаддас дорем. Ё роҳи пешгирифтаи Ҳукумату давлатамонро тарафдорӣ намоем. Дар ин ҳолат мо аллакай дар дохили сиёсатем. Аммо на ҳамчун сиёсатмадор, балки ҳамчун адиб.

- Чӣ шуд, ки корро аз матбуоти бачагона оғоз кардед?

- Ман дар рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” (“Ҷавонони Тоҷикистон”) як эълон хондам, ки тариқи озмун довталабонро ба вазифаи мусаҳҳеҳӣ қабул мекунанд. Ман ҳам иштирок кардам. “Ҷавонони Тоҷикистон” ва “Чашма” дар як бино дар паҳлуи ҳам буданд. Аз иштиркчиён ду кас мондем. Натиҷаи озмун соати ду бояд эълон мешуду яке аз моро интихоб мекарданд. Ман ҳоло донишҷӯ будам. Аммо рақиби ман аллакай донишгоҳро хатм карда буд. Аз ин тарс доштам, ки эҳтимоли интихоб шудани дипломдор зиёдтар аст. Як рафиқам маро ҳамроҳӣ мекард. Вақти хӯроки нисфирӯзӣ шуду устодон ба хӯрокхӯрӣ баромаданд. Дар миёнашон устод Камол Насрулло ҳам буданд. Рафиқам ба ман гуфт, ки ту медонӣ устод Камол ҳамдеҳаи худамон?. Гуфтам не. Гуфт ин кас сармуҳаррири “Чашма” аст ва сармуҳаррири “Ҷавонони Тоҷикистон”-ро хуб мешиносад ту гап зан, ки тарафдорӣ карда, туро ба кор гиранд. Бо пешниҳоди рафиқам рафтаму бо устод салом карда, мақсадамро гуфтам. Устод гуфтанд, ки майлаш шумо пагоҳ биёед ман гап мезанам. Гуфтам охир натиҷа соати ду аллакай маълум мешавад. Гуфтанд пагоҳ ман худам шуморо ба кор мегирам. Фардояш устод ба сармуҳосибашон гуфтанд, ки фармони ин касро нависед. Ин кас аз ин пас хаткашони мо.

 - Яъне ҳамшаҳрӣ буданҳо кумак кард?

- Не инҷо ҷасорати ман кумак кард. Ман бо як ҷуръат рафтаму гуфтам, ки мехоҳам кор кунам. Вақте ман гуфтам озмунро гузаштам устод ба ман бовар карданд, ки ин ҷавон тайёр аст. Мисле ки маро аз “Ҷавонон...” дуздиданд.

- Имрӯз мушоҳида мешавад, ки барои аксари ҷавонони таҳсилкарда дар риштаи рӯзноманигорӣ кор дар нашрияҳои бачагона чандон хушоянд нест...

- Чун назари онҳо намегирад ин гуна нашрияҳоро. Бештари онҳо ба ин фикранд, ки дар матбуоти бачагона кор кардан обрӯю эътибори зиёд надорад. Инҷо имидж сохта намешавад. Ин аст, ки ба газетаҳои кӯдакона касе таҷрибаомӯзӣ намеояд.

- Будани як нашрияи кӯдакона дар ин замон чӣ муҳимият дорад?

- Хеле зиёд. Пеш аз он ки як нафар газетхон шавад ӯ кӯдак аст. Кӯдак дар кӯдакӣ агар газетаи худро нахонаду одат накунад аз куҷо фардо рӯзномахон мешавад? Иттифоқи журналистони мо имрӯз нисбат ба нашрияҳои кӯдакона бояд бештар таваҷҷуҳ кунад. Дар ин нашрияҳо бояд кадрҳои беҳтарин оварда шаванд. Кӯдакро бояд аз хурдӣ ба мутолиа одат кунонд то фардо нашрияҳои барои калонсолонро ҳам хонад.

МАНУ ШЕЪР

- Чаро шеър мегӯед?

- Намедонам. Шеър худаш меояд, маро маҷбур мекунад, ки нависам.

- Одатан кадом вақтҳо меояд?

- Хеле дер меояд. Баъзан моҳҳо мешавад ки ман чизе наменависам. Фаромӯш мекунам, ки шоирам. Баъдан як саҳар мехезам, ки дар забонам шеър аст. Маълум нест чӣ гуна шеър. Аммо пайдо шудани калимаҳои зебо аз он дарак медиҳад, ки шеъре дар роҳ аст. Ва як чизаки хурдакаке ҳатто сабаб мешавад, ки мешинаму онро менависам. Баъзеҳо мегӯянд шаб лозим то ман шеър гӯям. Барои баъзеи дигар субҳ ё табиат шеърофар аст. Аммо шеъри ман лаҳзаю макони хоси худро надорад. Метавонад дар миёни мардум биёяд. Ё дар кӯчаву роҳу дигар ҷойҳо.

 - Дар ин ҳолат чӣ гуна ҳифз мекунед он шеъри омадаро?

- Шояд ман ягона шоире бошам, ки шеърамро аз ёд намедонам. Аз дигарон ба ёдам мемонад, аммо аз худам не. Зиёде аз байтҳои зебо ҳамин гуна қурбони фаромӯшиҳо шудаанд. Ҳамон шеърҳое мемонад, ки имкони куҷое сабт кардану навиштанаш ҳаст. Ҳар шеър фақат як бор тавлид мешавад ва наметавон навиштани онро ба маротибаи дигар гузошт.

 - Бо устод Камол Насрулло солҳои зиёд ҳамкор будед. Аммо чаро шеърҳоятон аз назари ӯ намегузаштанд?

- Ман шарм медоштам ба устод нишон диҳам. Агар рафту шеърамро шеъри хуб мегуфтанд, мардум гумон мекарданд, ки аз рӯи ҳамшаҳрӣ буданҳо чунин баҳо медиҳанд. Ман мехос-там агар чизе дар вуҷудам дош-та бошам, пас худам бароям.

- Шеърро чӣ унвон додаед дар рӯзгор?

- Гумон мекунам ваҳй аст. Шояд дигарон гӯянд, ки хеле баланд гуфтам, аммо ба фикри ман шеър аз ҷониби Худо дода мешавад.

- Эҷоди шумо оҳанги иҷтимоӣ дорад ва мо дар он набзи ҷомеаро эҳсос мекунем...

- Аслан он дард дарди худи ман аст. Ҳар куҷое ҳар касу ҳар ҳолатеро бинам ба худам чизе мегирам ва шояд ҳамонҳо шеър мешаванд. Дарди онҳо ба ман мегузарад ва онро тавассути шеър мегӯям.

- Соли 2007 узви Иттифоқи журналистон ва соли 2014 узви Иттифоқи нависандагон шудед. Соҳиб шудани узвияти кадоме бароятон муҳимтар буд?

- Ба узвияти Иттифоқи журналистон аз рӯи таҷрибаи зиёди корӣ пазируфта шудам. Бо китоби “Зулфи бед” ва бо талошҳои зиёди як дӯстам узвияти Иттифоқи нависандагонро соҳиб шудам. Худам шарм медоштам. Чунки бо боварӣ гуфта наметавонам, ки ман як шоири баландам. Ҳоло дар шеър ягон чизи баланд нагуфтаам. Вақте рафиқам хабари аъзо шуданамро ба ин Иттифоқ бароям расонд хеле хушнуд шудам. Ҳатто дар нашри китобҳоям ҳамин андоза хушҳолӣ надоштам. Имрӯз аъзо будан ба Иттифоқи нависандагон нисбати аъзогии Иттифоқи журналистон як сару гардан зиёдтар обрӯю эътибор дорад.

- Худатонро хеле кам мегиред. Ин хоксориҳо барои як эҷодкор лозим аст?

- Гуфтаҳои ман хоксорӣ нес-танд. Дидан ва пазируфтани воқеият аст. Аммо ман умед дорам, ки рӯзе менависам ҳамон шеъре, ки зарур аст. Ҳамон китоберо, ки шеърҳои беҳтарин доранд.

МАНУ ПАДАРАМ

- Дар васфи падар зиёд гуфтаед. Пас, дар рӯзгоратон мақоми хос дорад падар?

- Фикр мекунам ҳеҷ касе то андозаи ман падари худро дӯст надоштааст. Модар моро барвақт тарк кард ва мо бештар бо падар будем. Падар дар аввал зиёд сахтгир буданд. Аммо баъдан муносибати мо мисли ду рафиқ буд. Ӯ ҳамагӣ як бор маро “бачем” гуфтаанд. Он ҳам пеш аз марг. Дигар ҳамеша маро “ҷӯра” гуфта садо мекарданд.

 - Соли 2014 шеъри “Аз мулки ғарибӣ даст шуед додо” яке аз шеърҳои пурхонандатарин шуд. Ин шеър аз забони як кӯдаки аз падар зиндаҷудогашта басо пурдард гуфта шудааст. Мояи эҷодаш аз куҷо омад?

- Ман рӯзадор будам ва ба бозор рафтам. Чун дар ин моҳ бештар вақтамро дар бозор мегузаронам. Як кулвори хурд дар дастам доштам. Як кӯдак омаду хоҳиш кард, ки кулворамро барад. Ҳарчанд хеле сабук буд, аммо ба хотири наранҷидани ӯ розӣ шудам. Вақте пушти мошинро кушодам то кулворамро онҷо гузорам чашми ӯ ба маҷалаҳои “Чашма” афтод ва пурсид, ки якто гирам мумкин? Ман гуфтам, албатта ту агар хонӣ чӣ қадаре лозим аст гир. Баъдан ҳамин гуна ҳамсуҳбат шудем. Ӯ мактабхон будаасту баъди дарсҳо кор мекардааст то пуле ба даст ораду ба хона нон барад. Падар дар муҳоҷират будаасту модар бемор дар хона. Баъди ин суҳбат худамро вазнин ҳис мекардам. Хона омадам ва ба духтарчаам чизе гуфтам, ки ӯ гуфт: “Додо, дилатон ба ман намесӯзад, чӣ?” Аз ҳамин ҷумлаи духтарам шеър тавлид шуд.

- Дар адабиёти имрӯзаи тоҷик аввалин “Падарнома”-ро навиштед. Чӣ гуна қабул шуд аз ҷониби ҳамкасбон, ҳамқаламон, хонандагон?

- Ҳеҷ гуна. Ягон кас чизе нагуфт. Ҳарчанд, ки дар бораи ҳар навоварие, ки дар адабиёт мешавад бояд чизе гӯянд масъулини ҳамон соҳа. Танҳо ёру рафиқон табрик карданду халос. Аммо ин муҳим нест. Муҳим, ки ман рисолатамро анҷом додам.

- Падари хуб чӣ гуна падар аст?

- Ҳамоне, ки вазифаи падариро хуб иҷро мекунад. Фарзандро то ҳафт - солагӣ бояд ғуломаш буд, то 14 - солагӣ бояд ғуломаш кард ва баъдан бояд дӯсташ буд. Ман фикр мекунам падари хубам. Чунки ҳарчизе ки аз ман вобаста аст барои фарзандон бе ягон камбудӣ иҷро мекунам. Ҳар чизе, ки вазифаи онҳо ҳаст талаб мекунам. Барои талаб кардани ҳар чизе аввалан бояд чизе дод.

МАНУ ХУРШЕД

- Чанд сол аст бо Хуршед Атовулло номанависӣ мекунед. Бо онҳо дарди ҷомеаро мегӯед. Аз куҷо шуруъ шуд ин номанигорӣ?

- Як рӯз бозорча рафтам. Онҷо як пиразани рус китоб мефурӯхт. Аз миёни китобҳояш китобчаи хурдеро гирифтам. Дар он мукотибаи устод Айнӣ бо устод Лоҳутӣ буд. Оварда хондам. Бисёр ҷолиб буд. Баъдан ба Хуршед додам барои хондан. Ҳамин гуна суол пайдо шуд, ки чаро имрӯз номанависӣ нест дигар? Ба Хуршед пешниҳод кардам, ки биёед мо шуруъ мекунем шояд дигарон пайравӣ кунанд ва ҳамин чиз дубора эҳё шавад. Аввал Хуршед навишт ман ҷавоб додам. Баъдан ман навиштам ӯ ҷавоб дод ва ҳамин гуна идома додем.

- Хуршед Атовулло ҷое мегӯяд, ки мо ба шакли дигар ин номанависиро давом доданӣ ҳастем. Яъне бо кадом шакл?

- Ман ба Хуршед пешниҳод кардам, ки номанависиро бо дигарон ҳам оғоз кунед. Гуфтам ба шогирдонатон гӯед, ки ба шумо нома нависанд, ба ҳамдигар нома нависанд то ҳамин чиз дар журналистика пайдо шавад. Ба наздикӣ Ардашер Пайванд ҳамин гуна номанависиро шуруъ кард ва умедворем дигарон низ пайравӣ кунанд.

- Чаро талош доред, ки номанависӣ рушд кунад?

- Вақте мукотибаи устод Айнию Лоҳутиро хондам бароям бисёр ҷолиб буд. Онҳо чӣ қадар масъалаҳоро миёни ҳам баррасӣ карда, роҳҳалҳои аҷибро пешниҳод кардаанд. Имрӯзҳо матлабҳои таҳлилӣ хеле зиёданд, аммо агар ба тарзи нав мушкилиро баён кунем шояд барои хонанда ҷолибтар мешавад.

МАНУ ДУНЁЯМ

- Танҳоӣ барои шумо чӣ аст?

- Танҳоӣ ин вақте ки ҷонатон танҳост. Бо вуҷуде, ки атрофатон пур аст аз одамон. Танҳоӣ вақте туро намефаҳманд, ишқатро намефаҳманд бо дунёи ту бегонаанд. Танҳоӣ вақте ҳузури ҷисмонии одамон эҳсос мешавад, аммо руҳияшон на. Ман мехоҳам ҳамҷону ҳамдард дошта бошам. Оне, ки бо як нишаст бо ӯ комилан сабук шавам, диламро холӣ кунам. Аммо то имрӯз чунин одамро вонахӯрдаам.

- Пас, шумо танҳоед?

- Шояд.

- Шумо дар боло рафиқу дӯстро аз ҳамдигар ҷудо кардед. Пас рафиқ кисту дӯст кӣ?

- Ҳаркасеро, ки ду бор вохӯрдаам метавонам рафиқ гӯям. Аммо дӯст онест, ки бо ӯ равуои зиёд доред, дардҳои муштарак доред, ҳамдигарро дарк мекунед.

- Онҳое, ки шуморо мешиносанд мегӯянд аз касе дар бораатон сухани баде нашунидаанд. Ин ҳама хуб буданҳо мушкил нест?

- Ман кӯшиш накардаам, ки хуб бошам ва кӯшиш ҳам накардаам, ки бад бошам. Ман ҳаминам, ки ҳастам.

- Посухатон бо бадон чӣ гуна аст?

- Мебахшам. Бисёр бахшидаам онҳоеро, ки бадиҳо нисбатам раво дидаанд. Ҳамон замон шояд сари эҳсос чизе гуфтам, аммо баъдан бахшидамашон.

- Ҳатто хиёнатро ҳам?

- Бале. Онро ҳам бахшидаам.

- Пас, чӣ аст нобахшиданӣ бароятон?

- Он чизеро, ки бо номус латма мезанад. Он хиёнатҳое, ки нисбатам шудаанд сари ҳолатҳои пулию молию чизҳои моддӣ буд.

- Шумо шикорчӣ ҳам ҳастед. Бо ин ҳама шафқат чӣ гуна дилатон меояд ҳайвонеро бикушед?

- Ман ҳеҷ гоҳ аз паррондани ҳайвонот лаззат намебарам. Барои ман табиат лаззатбахш аст. Ҳамон омаданҳои ҳайвонҳо ҷолиб аст, ки шабона гӯш ба садояшон медиҳӣ ва онҳо бо овозҳои ҳар гуна аз омаданҳояшон дарак медиҳанд. Баъзан як сангчае ҷонибашон мепартоям, ки гурезанд ва қурбонӣ нашаванд.

- Ишқ чӣ маъно дорад бароятон?

- Маънои зиндагии ман ишқ аст.

- Пас, Абдувоҳиди Зевар ҳанӯз ошиқ аст?

- Аз таваллуд ошиқ буд ва то охир ошиқ хоҳад монд.

Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”