Шоири ҷӯяндаи маънии воло ва офарандаи сухани мондагор Давлати Раҳмониён 15 апрел ҷашни мелод доштанд. Ба ин муносибат рафтем суроғашон ва суҳбате анҷом додем оиди кору рӯзгорашон.

“... Дар ният буд, ки ба ин мусофири кишвари сухан ду-се ҷумла, тибқи расми маъмул, табрикнома нависаму ба қавле “ҷонро халос кунам”... Аммо мешавад, ки нисбат ба шоире чун Давлати Раҳмониён, ки метавонад “Хайма дар офтоб” бизанад, “Қиёми рӯҳ” биҷӯяд ва ҳатто “дар пари парвона бинависад”, бо ду-се ҷумлаи хушки “зодрӯзат муборак, шуморо табрик мегӯям...” ва монанди инҳо иктифо кард? Не, намешавад!”

Аз саҳифаи фейсбукии Ҳафиз Раҳмон. 15.04.2022

-Баъди зодрӯз шеъре навиштед ва гуфтед:
Аз гуфтаи худ, кош насибе бубаранд
Ёрон, ки ба ман хушӣ таманно карданд!
Пас, хелеҳо шодбошатон гуфтаанд?

-Ниҳоят зиёд. Ҳар чизе навишта буданд, хондам. Чунки эҷодкор мехоҳад, фикри мухлису мардумро донад. Бо аксари онҳое, ки дар фазои маҷозӣ табрик карданд, ошно нестам. Танҳо дӯсти маҷозиему халос. Ҳар сол барои поси эҳтироми онҳо шеъре ҳамин гуна мегӯям ва изҳори ташаккурӣ мекунам.

-Дар арафаи зодрӯз бо шеъри ҳасбиҳолие натиҷагирӣ мекунед як соли гузаштаи умри худро?

-Аслан, шеъри ман ҳамагӣ ҳасбиҳолиянд. Ман ҳарчӣ мегӯям аз худам мегӯям ва кӯшиш мекунам ҳамон мани шоириям он ҷо таҷассум ёбад. Ман гумон мекунам шоире, ки аз касе мегӯяд на ҳамеша рост мегӯяд. Тамоми ашъори ман мансуб ба худи ман аст. Чанд сол аст, ки ман дигар дар гуфтани ғазал заҳмати зиёд намекашам. Мисли хиштчине шудаам, ки ба ӯ хиштҳоро медиҳанд ва ӯ онҳоро дар як сақф мегузорад. Шояд ин таҷриба бошад. Ё шояд шакл гирифтани ҳамон “ман”. Агар шоир мани худро надошта бошад, фардияташ зери суол меравад.

-Азм накардед, ки як маҳфили шеърие доир кунед ба ин муносибат?

-Ин вобаста аз ман нест. Он касоне, ки худашон барои баргузории маҳфилҳо талош мекунанд аслан шоир нестанд. Маро агар ҷое барои суҳбате даъват карданд, ҳатман иштирок мекунам, ё агар нафаре бигӯяд ман мухлиси шеъри шумоям ва мехоҳам бо шумо ҳамсӯҳбат бошам, ман ҳеҷ гоҳе рад намекунам ва инро ҳамчун хушбахтӣ қабул медорам. Чунки агар ҳатто дар қалби як нафар шеъри шоир аксандоз бошад, ин бахти бузург аст. Шоири воқеиро мардум бояд худашон хоҳанд ва дастандаркорон даст ба кор шаванд маҳфилро муайян кунанд ва шоир бираваду шеър бихонад.

-Пас, бо ин ҳама беталошиҳо то ин муддат чанд маҳфили эҷодӣ доштед?

-Дар сатҳи Иттифоқи нависандагон ин чиз рух надодааст. Азбаски мушовири адабӣ дар шаҳри Ваҳдат ҳастам, он ҷо як бор ду бор баргузор кардаанд.

-Дар шеъре мегӯед, ки “Шеъре, ки бадард нест, аз ман набувад”. Яъне шоир бояд фақат аз дард гӯяд?

-Зиндагиро асосаш дард аст. Аммо дард ҳаргиз ба маънии манфӣ нест. Аз дард гуфтани шоир маънии онро надорад, ки ӯ ҳама чиро сиёҳ мебинад. Дард зоянда аст. Тамоми шикасту рехти зиндагӣ дар дард зоҳир мешавад. Шиорпартоию хушнудиҳои сохта хоси адабиёт нест.

- Ба фикратон зиёд аз дард гуфтанҳо шуморо чун як шоири дар зиндагӣ хеле шикастаю дардкашида ҷилвагар намекунад?

-Бисёр хурсанд мешудам агар чунин дарк мекарданд мардум. Чунки дарки зиндагӣ дардро тавлид мекунад. Шоире, ки дарди зиндагӣ мекашад ва воқеияти зиндагиро дарк мекунад, аз дард месарояд. Ман гумон намекунам дарде, ки ман дар шеър мерезам, аслан як дарди кушанда бошад. Аз нигоҳи ман аксаран дарди созандаанд. Аксари дардҳое, ки ман мегӯям дардҳои муштараканд. Фардиятҳо низ ин дардро доранд ва инсонҳои алоҳида низ ин дард-ро дар худ эҳос мекунанд. Аммо на ҳама забону имкони баёни муназзами онро доранд. Аз ин рӯ, мо бозгӯкунандаи дардем ва дарди имрӯзи ҷомеа аз дирӯз бештар шудаасту камтар не.

-Шуда гоҳе, ки шиквае шунида бошед аз касе барои аз дард гуфтанҳо?

-Бале. Боре таъна ҳам карданд, ки ин қадар гуфтаҳои ту пур аз дарду ғаманд. Гуфтанд ин навиштаҳои ту ба суратат ҳеҷ мутобиқат намекунад. Ман гуфтам ин гуфтаҳо ба сирати ман мутобиқ аст. Адиби маъруф Рилке мегӯяд, ки шеър он аст, ки ба як воқеа бо чашм шоҳид мешавӣ ва он аз роҳи нигоҳ мераваду дар дил менишинад. Дар он ҷо вай коркард мешаваду ба хун мегузарад ва аз хун ба мағз меравад ва аз мағз як рӯз меҷӯшаду мерезад. Яъне воқеият маърифат мешавад ва аз ботини шоир меҷӯшад.

-Нахустшеърҳо аз чӣ дарде мегуфтанд?

-Ибтидояш дарди ишқ буд. Чунки ҳар дафъа ишқи мо ноком буд. Шоирро аслан ҳамин чизҳо месозад. Агар ту шоир зода шуда бошӣ, дарди ишқро бисёр нозук дарк мекунӣ ва онро бо ҳазор орзую ормону умедҳо мепечонӣ. Ин чизҳое ҳастанд, ки воқеан бо ботини ҳар шоир бегона нестанд. Ҳамин гуна пай дар пай ишқҳое буданд, ки маро бештар ба олами шеър ворид месохтанд.

-Пас, он танҳоии дар шеърҳо тасвиршуда натиҷаи ноком буданҳост?

-На. Ин танҳоии ман танҳоии шоирона аст. Ин танҳоӣ рафта-рафта як сурати зиндагии ман шуд. Ман миёни оммаам, аммо бо дунёи ботинии худ. Рӯзе, ки шоир аз танҳоӣ меканад ва ба ҷомеа меравад, шояд шоири ҷомае шавад, аммо он ҳама воқеиятҳое, ки дар ботини ӯ тобиш пайдо мекунанд, аз даст меравад ва маҷбур мешавад дурӯғ гӯяд.

САДҲО ШЕЪРАМ ШАҲИД ШУДААНД...

“Агар чаҳор ишкели шеъри шоире дуруст аст, аммо эҳсосаш кунд, маълум аст, ки дар шоирӣ ба худ нарасидааст. Шоири воқеӣ худро дар матни эҷод мезанад, то ҳарфаш корагар афтад”.
Аз дафтари “Хотираҳо ва муҳокимаҳо”

-Шумо баъди гузашти панҷ сол аз хатми донишгоҳ соли 1995 аввалин китоби худро нашр кардед бо номи "Растохези рӯҳ". Айёми донишҷӯӣ замина гузошт ба ҷамъи шеърҳо дар ҳаҷми китоб ё дур шудан аз ташвишҳои таҳсилот?

-Ман аз синни чордаҳсолагӣ ибтидо кардам ба шеъргӯӣ ва то ин дам лаҳзае аз фикри шеър дур набудам. Аммо як одат дош-там, ки як шеърро то бист вариант мекардам, баъд онҳоро дарронида мепартофтам. Аз миёнашон як ё ду шеъре, ки қисман мақбул буд ҳифз кардам, аммо онҳоро ҳам дар ин китоб ҷо накардам. Камтар чизе ҳаст, ки дар он китоб ман аз рӯзгори ҷавонӣ ҷой дода бошам. Вақте ки мо солҳои ҷанг маҷбур шуда, ба кӯҳистон кӯч бастем, он ҷо як фазои танҳоиро ёфтам, ки фазои мусоид буд барои корҳои эҷодӣ. Он ҷо азобҳои зиёд кашидем, аммо ҳамаи он ранҷҳо кӯчиданд ба шеър. Дар маҷмӯаи аввалин сесола заҳматам, яъне шеърҳои аз соли 1992 инҷониб гуфта шуда, ҷо дода шудаанд. То он замон ҳарчӣ, ки гуфта будам аз баҳраш гузаштам.

-Аз ин амал пушаймонӣ надоред имрӯзҳо?

-Бародарам раҳматӣ Аброри Зоҳир як ҳикояе навишт ва ба ма нишон доду гуфт, ки эпиграфаш як чаҳорпора аст. Пурсид, ки ин чаҳорпора чӣ гуна аст аз назари ту? Ман хондаму гуфтам бисёр чизи баланд аст ва пурсидам, ки аз кӣ аст ин чаҳорпораи барҷаста. Ӯ хандиду гуфт аз ту. Ман ҳайрон шудам гуфтам чӣ хел? Гуфт ту як замон ин шеърро мехостӣ дарронӣ ман гуфтам ба ман деҳ ва як рӯз онро хондам ва мавзӯи як ҳикояро аз он дарёфтам. Ҳарчанд Аброр боре гуфта буд, ки шояд имрӯз ҳунари ту дар он поя набошад, ки хоҳиши туро қонеъ кунад, аммо мавзуъ оригинал аст, ту онро пос дор ва вақте ба пояи баланди ҳунарӣ меравӣ, ин мавзуъро шеър мекунӣ. Аммо аз он ҳама даррондаҳо чандон пушаймон ҳам нестам. Садҳо шеъри ман чунин шаҳид шудаанд.

- “Найистон” ҳамагӣ баъд аз як соли нашри аввалинкитоб чоп шуд. Агар заҳмати сесоларо ҷамъ овардед дар “Растохези рӯҳ” пас, “Найистон”-ро бо чӣ пур кардед?

-Дар “Найистон” қисме аз шеърҳои “Растохези рӯҳ” кӯчидаанд. Аммо баъди оне, ки маҷмӯаи аввал чоп шуд, дигар шабҳоро бо гуфтани шеър гузаронидам.

-Китобе доред бо номи “Хотираҳо ва муҳокимаҳо”. Он ҷо аз кадом хотираҳо мегӯеду киро муҳокима мекунед?

-Муҳокимаҳо аслан андешаҳоянд. Онҳо баҳсноканд. Яъне, ҳар андешаи ман метавонад, дар муқобилаш муҳокимаро зода кунад. Ман кӯшиш мекунам мисли дигарон ва чизи дигаронро нагӯям. Барои ҳамин андешаҳои ман аксар муқобили андешаҳои омманд. Дар ин китоб боз ёддоштҳои баҳсбарангез ҳам ҷой дорад. Яъне ҳарчӣ ҳаст дар ин китоб аз худи ман аст. Зиндагии худаму падару модарам аст.

-Охирин китоби шумо “Дар сояи қалам” соли 2021 чоп шуд. Баъди ин маҷмӯа китоби дигаре ҳаст дар роҳ?

-Ман гуфтам агар шеърҳои дар фазои маҷозӣ коштаамро ҷамъ оварам, шояд 70-80 саҳифа шаванд ва онҳоро як маҷмӯа мекунам. Вақте Бузургмеҳри Ҳаким онҳоро гирдоварӣ кард, 230 саҳифа шеър омода шуд, ки ҳеҷ якеашон дар китобҳои пешин нестанд. Ҳоло ин китобро барои нашр омода карда истодаем. Номаш “Мурғи тӯфон” хоҳад буд, ки аз як ғазалам гирифтаам. Ин китобро ба миқдори 100 нусха чоп мекунам ва як миқдорашро дар китобхонаҳо тақсим мекунам, қисми дигарро ба касоне тақдим мекунам, ки медонам онҳо шеър мехонанд ва 20 адади дигарро худам ҳифз мекунам.

-Аз ин китобҳо кадоме шуморо то соҳиб шудан ба ҷоизаи ба номи Мирзо Турсунзода бурд?

-Ростӣ, ҳеҷ як аз ин китобҳо маро то ба ин ҷоиза набурд, чунки ман тайёр набудам ва азбаски чанд маротиба гашта будам, дилам хунук буд ва пешниҳод ҳам накарда будам. Як рӯз устод Парда Ҳабиб омаданд ва гуфтанд, ки аз китобҳоят якеро ба ман дастрас намо, ман кор дорам. Ман китоби “Хайма дар офтоб”-ро ба устод додам. Баъди чанд рӯз аз миёни китоб чанд шеъре дар ҳаҷми як саҳифа гулчин шудаю дар “Адабиёт ва санъат” чоп шуд ва бо ҳамин пешниҳод шудам ба ин ҷоиза.

САЙДАФКАНИ “САЙДИ МАЪНӢ”

“...Мазмуну муҳтавои ин барномаҳо хеле рангину ҷаззоб ва диданию шуниданӣ буд. Таровату назокат ва шукӯҳу шаҳомат ва пеш аз ҳама ҳикмати суханро аҳли завқу маърифат аз гуфтору андешаи эшон хеле хуб дар ёд дорад. Ҳар яке аз ин намоишномаҳо ғановати маънавии мардумро меафзуд”
Мирзоҳусайни Бадалипур, номзади илмҳои фалсафа.

-Шумо муаллифи барномаи фарҳангии “Сайди маънӣ” будед ва ин барнома хеле машҳуру маҳбуб гардида буд. Асроре дошт ин муваффақият?

-Муваффақияти “Сайди маънӣ” чанд сабаби бисёр сода дорад. Бояд аввал руҳи телевизионро ва баъдан талаби мардумро донист, ки чӣ дидан мехоҳанд. Ман ҳис кардам, ки таваҷҷуҳи мардум ба осори классикӣ зиёд аст, аммо на ҳама кас имкони хондану дарки онҳоро дорад. Аз ҳамин тавлид шуд идеяи пешниҳоди чунин як барнома. Чунки ҳар гуфтаи бузургон дарди ом аст ва он ба муаррифӣ ниёз дорад. Ҳамин тавр, мо дар ҳар нашри барнома як байтеро интихоб карда, ҳадди дарёфти бинандаро ба инобат гирифта, онро таҳлил мекардем. Баъдан пешниҳод карданд, ки шакли барномаро дигар кунам, аммо ман гуфтам, ки тамоми бохти телевизион дар умумигӯӣ аст. Ман ҳам агар мавзуи ғазалро гирифтаму чанд касеро давъат кардаму чанд каси дигар дар рӯ ба рӯяшон нишаста каф кӯбанд, ин мавзуъ ба бинанда чӣ дода метавонад? Дигар гуфтанд ҳар шакле, ки худат мехоҳӣ, пеш бурдан гир.

Мо суҳбатҳоро чунин ба роҳ мондем, ки ҳар қишри ҷомеа чизе аз он бубарад. Боре бо кӯдаки аробакаше вохӯрдам, ки бо ман салом карду гуфт, ки ман барномаи “Сайди маънӣ”-ро тамошо мекунам устод. Ман эҳсос кардам, ки бароям як кӯҳи Бадахшон тилло дода бошанд. Бовар кардам, ки барномаи мо фақат ба дарди аҳли зиё намехӯрдааст. Балки ба ҳар қишр таъсиргузор будааст.

- Дар “Сайди маънӣ” бештар бо шодравон Сайидалӣ Саид ҳамсуҳбат мешудед. Чаро маҳз эшонро интихоб мекардед?

-Мо як ҳафта бо устод Сайидалӣ Саид суҳбат мекардем, ҳафтаи дигар бо устод Муҳтарам Ҳотам. Як рӯз устод Муҳтарам занг заданду гуфтанд, ки мо дар як зиёфат ҳастему ин ҷо тамоми мардум хӯрданро гузошта барномаи “Сайди маънӣ”-ро тамошо доранд, барои чӣ вақте бо Сайидалӣ суҳбат мекунӣ, ин қадар гарм истиқбол мешаваду бо ман не. Ман гуфтам агар росташро гӯям намеранҷед. Гуфтанд не. Гуфтам 70 фоизи барномасозӣ дар телевизион ин актёрӣ аст. Дар ин ҳунар устод Сайидалӣ мумтозтаранд. Ман дар давоми 14 соли барномасозӣ чунин суҳбаторои беназирро надидам. Ҳатто мардум худашон талаб карданд, ки бо устод Сайидалӣ суҳбат кунам.

-Дар як матлаби дар бораи Давлат Сафар нигоштаи Абдураҳмони Абдуманон гуфта мешавад, ки боре Давлат Сафар бароятон байтеро пешниҳод намудааст, то дар ин барнома таҳлил шавад. Ӯ нагуфта, ки байт моли худаш аст ва ҳазл карда, ки моли кадом шоири мактаби Бедил аст. Шумо низ инро ҷиддӣ гирифта, сари он байт хеле таҳлилҳо анҷом додед...

-Воқеияти ин ҳолат ин ҷост, ки он замон Давлат Сафар муовини директори телевизион буданд. Устод Сайидалӣ Саид пеш аз шуруи барнома ба зиёрати Давлат рафтанду баъди баргаштан гуфтанд, ки як ғазалашро пешниҳод кардааст, ки руҳи Бедилӣ дорад. Аммо агар номи муаллифро гӯем, ӯ коргари ҳамин ҷост ва мардум мегӯянд чизи худашонро пешниҳод карданд. Ҳамин тавр, мо бе гуфтани номи муаллиф байтро таҳлил кардем. Дар навиштаи устод Абдураҳмони Абдуманон маро каме ба бефаросатӣ муттаҳам кардаанд. Аммо ман акси садое надодам. Чунки ман хуш дорам, ки дар бораи ман мегӯянд чӣ хуб бошад чӣ бад.

- Чаро имрӯзҳо “Сайди маънӣ” ҷӯёи маънӣ намегардад дигар?

-Синну соли мо ба ҷое расид ва хос-там ин барномаро ба як нафари шоиста интиқол диҳам, аммо чунин нафар пайдо нашуд.

ШОИРЕ ДАР ОҒӮШИ ТАНҲОӢ

Он чи гуфтам, нагуфтаам аз хеш,
Ғазалам аз забони танҳоист.
Давлати Раҳмониён

-Бо ин ҳама ботамкинӣ ва дӯст доштани танҳоӣ шабеҳи сӯфиёнед...

-Ман дар зоҳир чунин менамоям. Аслан, одами соҳиби тамкин нестам. Ман зиёд нозук ва дар мавқеи зиёд дағалам. Чун солам мор аст, баъзан морона тавассути забон неш мезанам. Шояд яке аз сабабҳои танҳоии ман ҳамин бошад, ки дӯстонам аз ман мегурезанд. Беҳтарин дӯстонро бегона кардаам бо ҳамин хислатҳову забонам. Танҳоиям то ҷое сохта ҳам ҳаст. Баъзан чараққаҳои сӯфиёна дар шеърҳоям дида мешавад, аммо худам сӯфӣ нестам. Ман озодии рӯҳию иҷтимоиямро аз як сӯфӣ ҳам боло мегузорам аз як мутаддайин ҳам.

- Аз шоирони имрӯзи мо киҳо шеъри тасаввуфӣ мегӯянд?

- Шеъри ҳеҷ кадомашон ҷавобгӯ нест. Онҳое ҳам, ки чунин шеър мегӯянд, суфӣ нестанд. Гоҳе пайравӣ ба Мавлоно мекунанд, аммо ин шеърҳо хушканд. Барои гуфтани шеъри тасаввуфӣ бояд сӯфӣ буд. Мо имрӯз суфӣ надорем.

-Нашри шеърҳои киҳоро мунтазир мешавед?

-Навиштаҳои ҳамагӣ чанд шоири воқеиро баробари гузоштан дар фазои маҷозӣ зуд ва ҳатто чанд бор мехонам. Аз Рустами Ваҳҳоб, Озар, аз Фарзонаю Озарахш, устод Аскар Ҳаким ва шояд чанд нафари дигарро.

-Аз шоирони ҷавон ҳастанд дар ин феҳрист?

-Бале Толиби Луқмон, Сафари Абдураҳим, Насимбек Қурбонзода ва ашъори чанд нафар аз ҷавонони дигарро низ мехонам.

-Шумо бештар шеъри суннатӣ мегӯед. Ба фикратон шоирони мо дар эҷоди шеъри нав то чӣ ҳад муваффақанд?

-Пештар ин чиз мутавассит буд. Агар як ғазал мегуфтам баъди он чанд шеъри нимоӣ эҷод мекардам. Аммо имрӯз ҳамон танҳоию инзивои шоириям бештар дар ғазал тасвир мегардад. Дар фазои адабиёти форсӣ шеъри нав дар шакли якпорча маъруф аст. Имрӯз вақте шоирони мо шеъри нимоӣ мегӯянд якпорча будани онро фаромӯш мекунанд. Бо тафсил додани шеър то ҷое обрӯи шеъри нимоиро аз байн мебарад. Аз ҳавзаи Эрон ва аз бузургоне, ки баъдтар пайравони Нимо буданд, ончӣ боқӣ мондааст, ҳамааш шеърҳои якпорча аст.

-Мо дар маҳфилҳо ё чорабиниҳою барномаҳо хеле кам мебинем шеър гуфтани шуморо. Хоҳиш надоред ё имкон?

-Чунин имконро ба ман хеле кам медиҳанд. Масалан, мегӯянд, ки фардо дар ҷое чорабинӣ аст ва бояд шеъратонро хонед. Аммо онҷо ба ҳама сухан дода мешавад, ба ман не. Ман як бухли бузургро нисбати худам эҳсос мекунам ва аз ин меболам. Чун ман шоире будаам, ки арзиши бухлро доштаам. Ман кинаро ҳамчун таҳқир не, балки ҳамчун ғалабаи худам қабул медорам. Агар аз бузургон касе ба ман бухл дорад, пас ман шоири андак набудаам.

- Гулрухсор ҷое Лоиқро шоири фарёдҳои бефарёдрас, Бозор Собирро шоири овораю мусофир ва худро шоири тоқати таҳқир мегӯяд. Шумо худро чӣ унвон медиҳед?

-Ман шоири танҳоиям.