Сол то сол дар ҳама самтҳо пешравиҳои бесобиқа ба назар мерасад. Аз ҷумла дар пешаи сарояндагиву дигар анвои санъат низ таҳаввулоти ҷиддиро вохӯрдан мумкин аст. Ғайризиндасароӣ ё ба истилоҳ фонограммаро, ки дар 20 – 30 соли охир кори сарояндагони моро ба қавле “осон” мекунад, метавон аз зумраи ҳамин пешравиҳо ном бурд.

Аммо аз ин пешравӣ сарояндагони мо то куҷо ба таври шоиста истифода мебаранд аз суолҳоест, ки бояд масъулин посух гӯянд. Зеро чуноне мушоҳида мегардад, фонограмма имрӯзҳо аз меъёр зиёд истифода мешавад. Аз тӯю маъракаҳо сар карда, то тамоми чорабиниҳои фарҳангӣ тариқи фонограмма баргузор мегардад. Зиндасароӣ бошад фақат дар озмунҳову баъзе барномаҳои телевизионӣ боқӣ мондааст. Чаро сарояндаҳо ҳама рӯ ба фонограмма овардаанд? Роҳи кам кардани он дар чист? Ҷиҳати рушанӣ андохтан ба ин масъала ва суду зарари сурудхонӣ тавассути фонограмма мо ин мавзуъро ба риштаи таҳлил кашидем.
Ба суоли дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук гузоштаи мо, ки “Чаро сарояндаҳо ҳама фонограммахон шудаанд?” ҷавобҳои корбарон гуногун буд.

- Ҳамаи фонограммахонон ҳунарвари воқеӣ нестанд. Ҳар беҳунарро фонограмма “ҳофиз” кардааст, ки шоёни таваҷҷуҳу шунидан нестанд, - навиштааст Валиҷон Акбарӣ, як корбари шабакаи иҷтимоӣ.

Корбари дигаре бо номи Нурулло дар шарҳ навиштааст, ки аз он куллан даст кашидан шарт нест. Фонограмма меваи тамаддун аст ё яке аз ҳамон сабукиҳое, ки рушди технология ба мо додааст. Фақат мавриди истифодааш бояд маҳдуд шавад.

- Маҳз бо ҳамин сабаб тайи солҳои зиёд ҳунармандоне, ба монанди Зафар Нозимов, Одина Ҳошимов, Боймуҳаммад Ниёзов ва амсоли онҳо ба воя нарасиданд. Ин ҳамааш ба шарофати фонограмма, - навиштааст, танзомез корбари дигар бо номи Зуҳриддин Рустамов.

Бояд гуфт, ки ҳанӯз соли 2008 Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи манъи истифодаи фонограмма” қабул шуда буд, ки дар асоси он сурудхонӣ тавассути фонограмма набояд дар ҳама ҷо сурат мегирифт. Қарори мазкур ба он маъно буд, ки бояд сарояндаҳо тамошобинро фиреб надиҳанд ва ҳангоми баргузории консертҳо ё дар чипта ё дар лавҳаҳои таблиғотӣ қайд намоянд, ки консерт бо истифода ё беистифодаи фонограмма баргузор мегардад.
Дар ҳамин ҳол масъулини Раёсати санъати Вазорати фарҳанги кишвар гуфтанд, ки бо сабаби зери назорат набудани сарояндагон онҳо наметавонанд аз ин мушкил ҷилавгирӣ кунанд.

- Он гурӯҳҳое, ки дар тобеияти вазоратанд бояд ин ҳамаро риоя кунанд. Вале сарояндаҳое ҳастанд, ки дар тобеияти вазорат нестанд, аз ин сабаб чунин меъёрҳоро риоя намекунанд. Мо чанд бор ин масъаларо бардошта будем, ки бояд сарояндаҳо аз ҷониби Вазорати фарҳанг ба қайд гирифта шаванд, вале мутаассифона ба вазорат чунин салоҳият дода нашудааст. Ягона роҳи ҳал ин аст, ки ба Вазорати фарҳанг мисли дигар давлатҳо салоҳияти бақайдгирии сарояндаҳо дода шавад, то фаъолияти ансамблҳову овозхонҳоро зери назорат гирад, - гуфт як масъули Раёсати санъати Вазорати фарҳанг.

Чанд рӯз пеш Саидқул Билолов, Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон дар мусоҳиба бо расонаҳо гуфта буд, ки дар чандин кишварҳо, аз ҷумла дар Озарбойҷону Туркманистон барои сарояндагон манъ аст, ки фонограмма истифода кунанд.

- Ин таҷриба нишон дод, ки санъати давлатҳо чӣ гуна пеш рафт. Дар мо ҳам, то фонограмма аз байн наравад, санъату фарҳанг рушд намекунад. Аз ин рӯ, агар дар ин робита қонун ба тасвиб расад ва ҷазо пешбинӣ гардад, фарҳангу санъати тоҷик ба таври назаррас рушд мекунад, - таъкид кардааст Саидқул Билолов.
Дар мавриди истифодаи фонограмма мутахассисону сарояндагони кишвар назарҳои мухталиф доранд, яке онро пешрафт дар санъати тоҷик мегӯяду дигаре онро аз байн рафтани ҳунари асили овозхонӣ, сеюмӣ бошад, онро зарур мешуморад.

- Бидуни фонограмма суруд хондан, нозукии худро дорад. Барои зинда сароидан, бояд як моҳ пеш аз консерт сароянда бо асбобҳо машқ кунад. Ҳоло ки бисёри консертҳо ба таври галаконсерт таҳия мешаванд, дар онҳо зинда сароида намешавад. Зеро дар чунин консертҳо ноҷуриҳои овозӣ ва асбобҳоро мушоҳида кардан мумкин аст. Худи ман дар тӯю маъракаҳо зинда месароям. Аммо дар чорабиниҳои фарҳангӣ бо истифода аз фонограмма суруд мехонам, зеро на ҳама асбобҳо дар чунин ҳолат ҷур менавозанд. Студияҳои шахсӣ низ бисёр шудаанд ва дар онҳо низ ҷавонон сурудҳои худро сабт мекунанд. Ҷавононе, ки тавассути фонограмма пешаи овозхониро интихоб намудаанд, шумораашон зиёд шудааст, аммо агар мо ба зиндахонӣ бисёр такя кунем, шумораи онҳо хеле кам мешавад, - мегӯяд Шуҳрат Сайнаков, сароянда.

- Истифодаи фонограмма талаби замон ва пешрафти технология дар самти овозхонӣ мебошад. Масалан, барои намоҳанг, наворҳои телевизиону радио ва галлаконсертҳо он муҳим ва қуллай аст. Аммо истифодаи он паҳлуҳои бади худро низ дорад. Мутаассифона, имрӯз тавассути фонограмма ҳама беҳунарҳо худро соҳибҳунар нишон дода, аз худ ситора метарошанд. Ҳатто баъзе аз чунин бо ном сарояндаҳо на маълумоти мусиқӣ доранд ва на овози хуб. Аз дигар ҷиҳат фонограмма ҳунармандонро танбал карда истодааст. Бо ин гуна овозхонӣ санъати мо, бахусус санъати эстрадӣ ҳеҷ пешрафт намекунад, - мегӯяд Мубасир Маҳмадализода, омӯзгори ДДФСТ ба номи М. Турсунзода.

Ҳамчунин ин устоди донишгоҳ аз он нигаронӣ намуд, ки мутаассифона ҳоло ягон ансамбли эстрадӣ ба таври зинда консерт намедиҳад ва бар замми ин зиёд сарояндаҳои зан тавассути фонограмма одат кардаанд, ки овозхонӣ кунанд.

- Ба иззати нафси сарояндаҳо расиданӣ нестам, аммо баъзеи онҳо умуман шарм намекунанд, ки обрӯи санъати тоҷикро паст мезананд. Наход сароянда бо як флеш ё планшет ба чорабинӣ равад. Мутаассифона, сарояндаҳои фонограммахонеро низ дидем, ки умуман навозанда намебарад, зеро бо фонограмма суруд хонда, танҳо лаб меҷунбонаду халос. Баъзе сарояндаҳои ҷавон албатта бо ном “сароянда”-ҳо ҳатто шеъри мехондаашро азёд намедонад, онро байт-байт истода-истода мехонад. Магар мешавад бо ин гуна корҳо санъати асили тоҷикро рушд дод?, - дар идома гуфт ин омӯзгор.

Акрам Мирзоев, ғолиби озмуни ҷумҳуриявии “Тоҷикистон - Ватани азизи ман” дар соли 2020 мегӯяд, ки кам истифода шудани фонограмма дар солҳои пеш аз кам будани имкониятҳои техникӣ бобати ҷо ба ҷо намудан ва сабти овоз буд.

- Фонограмма кори сарояндаҳоро осон мекунад, аммо набояд ба он дода шавем. Он бояд ҳангоми имкони зинда сароидан набудан истифода шавад. Масалан, дар консертҳое, ки чанд сароянда ҳаст, ҷо ба ҷо кардани мусиқичиҳо мушкил аст ва вақти зиёдеро талаб мекунад, дар ин ҳолат фонограмма ёрӣ дода, кори даҳ нафарро иҷро мекунад. Аммо консерти як нафар бошад, бояд дар он фонограмма истифода бурда нашавад, - гуфт Акрам Мирзоев.

Ба назари ин санъаткори тоҷик дар ин роҳ мардум низ гунаҳкоранд, зеро онҳо аксар вақт мусиқии асилро сарфаҳм нарафта, ҳар касе, ки ба ҳар тарзе суруде хонад, онро зуд қабул мекунанд ва бо чунин фонограммахонҳо одат кардаанд.

Ба назари овозхони шинохтаи тоҷик Шуҳрат Сайнаков ташкил намудани озмунҳо, бахусус озмуни “Тоҷикистон-Ватани азизи ман”, ки дар он ба таври зинда суруд иҷро мекунанд, метавонад каме ҳам бошад, зиндасароиро рушд диҳаду фонограммахонҳоро кам кунад.
Аз назари мутахассисону коршиносон ба хулосае омадан мумкин аст, ки истифодаи фонограмма бо меъёр дар вақти зарурӣ хуб аст, аммо дар тамоми ҷо истифодаи он монеи пешрафти санъат мегардад.