Мирзоватан Миров. Ин ном ошност барои ҳамагон. Чун ӯро ҳунар бешумор асту амал мондагор. Ҳунармандӣ карда рӯйи саҳна, садою сурудашро макон забони ому қалбҳои онҳо, намоишномаҳои таҳиякардааш ҷоизадоранду ҳаводор. Ӯ Ходими хизматнишондодаи санъати Тоҷикистон, Ҳунарманди халқии Тоҷикистон буда, барои таҳияи намоишномаи “Чашмони бародарони қиёматӣ” соҳиби Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ шудааст.

Ӯро ин дай расонд ба баҳори 74-уми рӯзгор. Ба ин баҳона рафтем суроғашу анҷом додем суҳбате оиди кору рӯзгор ва гуфтаю ногуфтаҳояш.

- Шуморо шумори ҳунар хеле зиёд аст. Аз ҷумла, бастакорӣ, сарояндагӣ, ҳунарпешагӣ, коргардонӣ. Аммо худро бештар мансуби кадоме мепиндоред?

- Пеш аз ҳама коргардонам. Чун дигар ҳунарҳо оҳиста-оҳиста қурбони ин пеша шуданд. Чил сол дар чанде аз театрҳои кишвар саркоргардон будам ва табиист, ки ин вазифа имкон намедиҳад барои фаъолона пеш бурдани ҳунарҳои дигар.

- Ҳоло айёми бознишастагиро пушти сар мекунед, аммо аз театр дур нестед. Имрӯзҳо банди чӣ кору анҷом додани кадом нақшаҳоед?

- Баъди сафари Афғонистон намоишномаи “Султон ва чор дузд”-ро монда будам, ки пйессаи он моли Афзал Башир як тоҷики афғонистонист. Ин саҳна дар бораи одилии шоҳ Султон Маҳмуди Ғазнавӣ қисса мекунад. Аслан мо оиди ин шоҳ манфӣ меандешем ва ӯро чун як шоҳи хайрхоҳ намешиносем. Аммо вақте ман дар Афғонистон жарфтар ба омӯзиши ҳаёти ӯ пардохтам, ӯро дигар касе султони золим нагуфтааст ва бештар оиди корномаҳояш сухан меравад. Афзал Башир дар ин пйесса як лаҳзаи рӯзгори ӯро ба шакли драмма даровардааст, ки дар он шоҳ худ тағйири либос карда, ба ҷустуҷӯи дуздон мебарояд. Ҳоло болои ҳамин асар кор карда истодаем ва онро аз нав зинда мекунем. Шояд дар моҳи декабр намоиш дода шавад.

- Шумо зидди ин ҳастед, ки ҳунармандон бо расидан ба синни нафақа аз кор хориҷ карда мешаванд. Яке аз аввалин ҳунармандонед, ки ба муқобили ин дархост дар яке аз рӯзномаҳои кишвар матлаб нашр карда будед. Ба пиндори шумо ҳунари ҳунарманд то даме ҳаст бояд истифода шавад...

- Чун ин дархост барои ҳунармандон набуд. Он аслан марбути дигар вазифаҳою масъулиятҳост. Онҳое, ки шояд мақомашонро чандин номзадҳо интизоранд. Аммо, масалан, вақте ман аз вазифаи саркоргардонии театр рафтам, мо қариб якуним сол саркоргардон ҷустуҷӯ кардем. Фикр мекунам барои касби мо айёми боақлона кор кардан баъд аз 63-солагӣ фаро мерасад. Масалан, дар театрҳои Маскаву Ленинград замоне, ки мо таҳсил мекардем, ҳунармандон ҳатто то синни 90-солагӣ фаъолият мекарданд ва ҳунарашонро барои рушди театр сарф менамуданд.

- Воқеан бо Саид Абдуллоев, директори ҳамонвақтаи Театри ҷавонони ба номи М. Воҳидов дар мавриди аз кор хориҷ шудани ҳунармандони бузургсол борҳо баҳсҳо ҳам доштед...

- Тӯли як моҳ даргири ҳамин гуна баҳсҳо будем. Ман мегуфтам ин ҳунармандон охирин намояндагони мактаби Станиславский мебошанд. Баъди рафтани онҳо этикаву эстетика аз театр дур мешавад. Ман аз вазифаи саркоргардонӣ рафтам, аммо ҳамчун коргардони оддӣ фаъолият мекунам. Аммо онҳо бояд пурра мерафтанд ва дар ҷойи онҳо чанде аз ҷавононро ба кор қабул мекарданд. Вале ин ҷавонон табиист, ки ҳунари он ҳунармандонро надоштанд. Баъдан ба онҳо як андоза маоши хеле паст таъин шуд ва онҳо ба тариқи шартномавӣ дар театр корро идома доданд.

- Баъди ин ҳама моҷароҳои пушти саркарда ҳамоно ҳамеша дар театр ҳастед. Чӣ бештар мекашад шуморо ба ин ҷо?

- Муҳаббату меҳр нисбати корам. Ман ба маош ниёз надорам. Шукр бо ҳама чӣ таъминам. Аммо мехоҳам он малакаю таҷрибаи то имрӯз андӯхтаамро ба дигарон омӯзонам ва онро рӯйи саҳна амалӣ кунам.

- Агар гузаштаи шуморо ёд кунем, дар синни ҷавонӣ саркоргардонии театри Кӯлобро ба ӯҳда гирифтед, ки ин театр тавонист басо номдор гардад. Ҳангоми фаъолият дар онҷо аз кадом усулҳо кор мегирифтед ва барои боло бурдани сатҳи ин театр чӣ нақшаҳоро амалӣ кардед?

- Ҳар чизе, ки медонистам, ба театр бахшидам. Он замон дар театри Кӯлоб маълумотдорон набуданд ва ман талош кардам системаи Станиславскийро ба онҳо омӯзонам. Кӯшиш кардам низоми театриро ҷорӣ кунам. Баробари интихоб шудан ба вазифаи саркоргардонӣ дар назди роҳбарият ва ҳунармандон чанд шартҳоро гузоштам. Аз ҷумла, машқи мо бояд ҳамчун дарс бошад ва ҳеҷ кас ба он дер накунад, кашидани тамоку ва нӯшокиҳои спиртӣ мамнӯъ аст, моҷароҳои хонаводагӣ бояд дар хона монанд ва дар саҳна онҳоро касе эҳсос накунад. Баъди қабул шудани ин шартҳо мо корро шуруъ кардем. Ман театри Кӯлобро аз миқёси шаҳр берун бароварда, то Душанбе овардам. Мехостам мунаққидони касбӣ низ намоишномаҳои моро тамошо карда, фикрҳояшонро баён кунанд, то мо бубинем чӣ корҳо кардаем ва ба куҷо равонаем.

- Воқеан, соли 1989 намоишномаи “Фишор”-и шумо шоҳҷоизаи Фестивал-озмуни театрҳои ҷумҳурӣ “Парасту”-ро дар соли дуввуми баргузорӣ соҳиб гашта буд...

- Барои соҳиб шудан ба ин шоҳҷоиза ман аз устод Сафармуҳаммад Аюбӣ хоҳиш кардам як драммаи хуб нависанд, чун пйессаи хуберо дигар намедидам. Рӯзе устод идеяи “Фишор”-ро пешниҳод карданд, ки бароям писанд омад. Ҳамин тавр, болои чанд варианти он кор кардем ва дар варианти ҳафтум қарор гирифтему нақшҳоро тақсим кардем. Аммо ҳангоми хониши саримизӣ боз ҳам писандам наомад ва дубора сари таҳлили он нишастам. Баъди талошҳои зиёд ин намоишномаро таҳия кардем. Афсӯс, ки имрӯз аз он намоишнома нишоне намондааст.

- Чун дар бораи фестивали “Парасту” ҳарф задем, мехостем назаратонро оиди ҷоизасупориҳо дар “Парасту”-2023 бигӯед. Чаро ки баъди ҷамъбасти ин ҷашнвора чанде аз ҳунармандон изҳори норозигӣ намуданд ва арз карданд, ки ҷоизасупориҳо ноадолатона сурат гирифт.

- Солҳои охир воқеан дар супоридани ҷоизаҳо ноадолатиҳо мушоҳида мешавад. Чунки ҳайати ҳакамон ҳам дар интихоб озод нестанд ва шояд бо супоришҳоеву хоҳишҳое ҷоизаҳоро муайян намоянд. Соҳиби шоҳҷоизаи фестивали имсола намоиши Театри давлатии драммавии русии ба номи Владимир Маяковский “Мастер и Маргарита” хеле хубу арзанда буд. Аммо аз назари тарғиби драммаи миллӣ намоиши “Зол ва Рудоба”-и театри Қӯрғонтеппа сазовортар буд. Намоиши Театри давлатии академии драммавии ба номи А.Лоҳутӣ низ арзандаи ҷойи якум набуд.

- Намоиши “Катан”-и шумо низ дар “Парасту”-и имсола иштирок дошт, аммо сазовори ягон мақом нагардид...

- Аз ин намоишнома, ки сазовори яке аз ҷойҳо буд, ном набурданд. Шояд бо ташаббуси “дӯстон”-и зиёдам. Аз Катан дар таърих кам ёд мешавад ва мо хостем тавассути ин намоишнома мардум донанд, ки дар баробари Спитамен аз ҷануби Тоҷикистон низ қаҳрамоне буд бо номи Катан.

- Театрҳои музофотӣ имрӯз дар чӣ ҳоланд?

- Вазъи ин театрҳо нисбат ба замони шуравӣ хеле беҳтар аст. Вақте мо дар Театри шаҳри Кӯлоб кор мекардем, он аз чор девор иборат буду чанд чароғ. Албатта дар чунин шароит наметавон ҳамаи намоишномаро таҳия кард. Аммо баъди ба даст омадани осоиштагию ободӣ бо саъю талоши Пешвои миллат театрҳои нав таъсис ёфтанд ва театрҳои дигар аз таъмир баромаданд. Мо аз ҳунар камбудӣ надорем, вале мутаассифона баъзе ҳунармандон аз тангии рӯзгор пешаро тарк мекунанду ба корҳои дигар машғул мешаванд. Алҳол театрҳо аз нарасидани рассом, коргардонҳои касбӣ ва оҳангсозон танқисӣ мекашанд.

- Дар бораи омилҳои наомадани мардум ба театру роҳҳои ҷалби он борҳо баёни андеша кардаед. Аз онҳо метавон ба чунин хулоса омад, ки имкон ҳаст рӯзе толорҳои мо пур аз тамошобин бошаду халқ ташнаи саҳнаҳои театрӣ?

- Дар дигар кишварҳо шуд. Чанде пеш дар Тошкент будам. Дар ягон театр чиптаи озод пайдо намешавад. Дар театри Алишери Навоӣ барои як намоишнома нархи давлатии як чипта 100 сомонии тоҷикӣ буд, ки ман аз даст бо нархи 400 сомонии тоҷикӣ харидорӣ кардам. Аввалан моро мебояд завқи бинандаро тарбия кунем. Онҳоро аз хурдӣ бо театр ошно созем. Барои тамошои намоишномаҳои театрӣ аввалан мансабдорон баъдан дигар зиёиён намеоянд, ки аз мардуми одӣ дигар чӣ ҷойи гила?

- Соли пеш бо Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон Моҳпайкар Ёрова моноспетакли “Шаби танҳоӣ”-ро таҳия кардед. Ин намоишнома ва нақшофарии Моҳпайкар Ёроваро тамошобин соҳиби баҳои арзанда кард. Оё зиёданд ҳунармандоне, ки бо онҳо метавон чунин намоишномаҳо омода сохт, ки давоми чандин дақиқаҳо саҳнаро танҳо худ ба даст гираду идора кунад?

- На, зиёд нестанд. Моҳпайкар худ хоҳиш кард, ки барояш чизе омода кунем, то ҳунари худро пурра нишон дода тавонад. Дар омода кардани ин саҳна хеле заҳмат кашидему муддати зиёд машқ кардем. Ин саҳнаро метавон миёни тамоми занони ҳар гӯшаи кишвар ба намоиш гузошт. Чун он дар бораи ҳолати як зан, вафодории ӯ, мушкилоти ба сари ӯ омада қисса мекунад. Фикр мекунам аз чандин семинару конфронсияҳо таъсири ин гуна намоишҳо зиёдтар аст. Аммо, мутаассифона, аз ҷониби Кумитаи занон ё дигар сохторҳо чунин иқдомҳо гирифта намешавад. Мо ин саҳнаро ҳамагӣ як маротиба намоиш додем.

- Озодӣ барои як коргардон чист?

- Як чизи аз ҳама муҳиму зарурӣ. Коргардонро дар чаҳорчӯба дохил кардану аз амалӣ кардани ҳар хостааш боз доштан, дар санъати театрӣ пешравӣ намеорад.

- Ҳаст намоишномае, ки хеле мехоҳед таҳия кунед, аммо то ҳол имкон даст надода?

- Бале ҳаст. Бо пайдо шудани шароити мусоид онҳоро амалӣ хоҳам кард.