Норгила ё ба истилоҳи маъмулаш “калян” зарфест, ки дуди тамокуро нарм ва хунук менамояд. Онро барои полоиши дуд ва мазагирии он бо об, шароб ва ё дигар моеъ пур менамоянд. Дар зарфи обдори калян як қубур (трубка) пайваст шудааст, ки тавассути он дуд ба зери об рафта, ба воситаи қубури дигар ба сатҳи об ва пас аз он ба шуши тамокукаш фурӯ меравад. Калян дар Ҳиндустон ихтироъ шуда, пас дар байни мусалмонон паҳн шудааст.

Маълум гардид, ки дастгоҳи калян чандон мураккаб нест ва кори филтри онро об иҷро мекунад. Калянро аксари дудкашҳо ҳамчун маводи безарар ме¬пиндоранд ва миёни ҷавонон хеле маъ-мулу маъруф буда, паҳншуда аст.
Дӯстдорони калян бар он назаранд, ки калян ба печкорӣ (привыкание) сабаб намешавад, аммо чунин нест. Чунонки тамоку (табак) дорои никотин аст ва кон¬сентратсияи он дар як қуттии 50-грамма ба 0,05% баробар аст. Ин маънои онро дорад, ки дар қуттии 50-грамма 25 мг никотин вуҷуд дорад. Як қуттӣ барои 4 маротиба тайёркунӣ кофист. Аз ин рӯ, ба як маротиба кашидани калян 6,25 мг ни¬котин рост меояд, дар ҳоле ки сигор до¬рои танҳо 0,8 мг никотин аст. Ин нишон медиҳад, ки никотини калян 7,5 баробар зиёд мебошад.

Никотин навъи алкалоидест, ки дар таркиби тамоку мавҷуд буда, дорои таъ¬сири невротоксикии қавӣ ва печкорӣ аст. Аз ин лиҳоз бештари тамомукашон наметавонанд ин одаташонро партоянд.

Тавре ки ҳисоб кардем, миқдори никотин дар калян нисбат ба сигор 7,5 маротиба зиёд аст. Дар ин ҳолат тараф¬дорон ва истифодабарандагони калян фавран аз филтри муъҷизавӣ хотиррасон мешаванд, аммо ақидае, ки тамо¬ми никотин дар об полида мешавад, аз ҳақиқат дур аст. Зеро сигор ҳам филтр дорад. Илова бар ин об на он қадар филтри хуб аст, хусусан барои дуд, шояд об ақалан 10%-и дуди аз он гузаштаро меполонид, ин хуб мешуд.

Олимони амрикоӣ нишон доданд, ки дуди калян дорои миқдори зиёди ма¬води зараровар аст ва об наметавонад онро безарар гардонад. Ин тадқиқотро олимони Маркази Саратоншиносии Ол-мон низ тасдиқ кардаанд.

Ҷавононе, ки сигор намекашанд ҳангоми гоҳ-гоҳ кашидани калян метавонанд ба сигоркашӣ ҳам даст зананд. Чунки ногаҳон зарурати калянкашӣ ба миён меояд ва ҳангоми дастнорас будани он инсон барои бартараф намудани стресс ва “истироҳат кардан” ба сигоркашӣ майл мекунад.

Созмони Ҷаҳонии Тандурустӣ як қатор таҷрибаҳо анҷом дода исбот кард, ки норгила (калян) тобеият ба вуҷуд ме¬орад ва ба организми инсон маводи зараррасон аст. Ҳатто кашидани гоҳ-гоҳ ва кӯтоҳмуддати он низ метавонад инсонро ба кашидани сигори оддӣ маҷбур созад.

Таҳлилҳои солҳои охир чунин натиҷа додаанд:

- ҳангоми 1 маротиба калянкашӣ 30 мл дуд ба шуши инсон фурӯ меравад, ин дар ҳолест, ки дар пастсифаттарин сигор чунин нишондод танҳо ба 2 мл баробар аст;
- ҳангоми истифодаи калян ба шуши инсон бо дуд натанҳо никотин, балки дигар моддаҳои зараррасон низ фурӯ ме¬равад. Масалан: Бензапирен, антрасен, формалдегидҳо, асеталдегид, кролеин, бензол, оксиди нитроген, металҳои вазнин (арсен, хром, сурб) ва оксиди карбон.

Бензапирен - кансерогени (оварандаи саратон) синфи 1-ум. Бензапирен дар натиҷаи сӯзонидани тамоми наму¬ди ҷисмҳо (сахт, моеъ, газ) ҳосил мешавад. Ҳатто миқдори ками бензопирем барои организми инсон хеле хатарнок аст, чунки он хосияти кумулятсионӣ дорад, яъне метавонад дар организм ҷамъ шавад. Махсусан бензопирен тамокука¬шонро ба саратони шуш оварда мерасо-над. Илова бар ин бензопирен хосияти мутагенӣ дорад, метавонад мутатсияи КДН-ро ба вуҷуд орад.

Оксиди карбон, ки дар натиҷаи сӯхтани ангишт ва тамоку (табак) ба вуҷуд меоянд, ҳангоми истифодаи калян ба шуши инсон фурӯ меравад. Оксиди карбон аз оксиген дида ба ҳемоглобин беҳтар пайваст мешавад, бинобар ин дар тамокукаш (калянкаш) гипоксия (камшавии миқдори оксиген дар хун) ба вуҷуд меояд ва миқдори оксиди карбон низ дар хуни дудкаш нисбат ба ҳолати доимӣ 8 маротиба меафзояд. Инчунин дар организм идораи барорефлексӣ (дар идораи фишори артериявӣ ишти¬рок мекунад) ва вазифаи худидораку¬нии дил зарар меёбанд. Дигар узвҳо низ чун мағзи сар, ҷигар, гурдаҳо, мушакҳо ва бофтаҳои дигар аз камбудии оксиген танқисӣ мекашанд.

Тавре маълум аст, дастгоҳи калянро дар як вақт чанд нафар истифода мебаранд, ки ин аз эҳтимол дур нест, ки калянкашон ба бемориҳои сироятии тавассути луоби даҳон сироятшаванда, гирифтор мешаванд.

Истифодаи калян сабаби гирифторшавӣ ба чунин бемориҳо ме¬шавад: Саратони шуш, бемориҳои дилу раг, саратони лабҳо, бемориҳои сироятӣ: сил, герпес ва гепатит.

Хатари калян (норгила) ошкор аст ва дар натиҷаи тадқиқотҳои зиёд исбот шу¬дааст. Ҷавонони ҳушманд, ин маълумо¬тро дар хотир доред ва саломатии худро ҳифз намоед!

Ҳусниддин ТАҒАЙҚУЛОВ,
коромӯзи “ҶТ”