ё бозхонии сарояндаҳо чӣ оқибат дошта метавонад?

Агар дар гузашта суруду оҳанги сарояндаеро сарояндаи дигар бозхонӣ мекард, ҳатман ба муаллифи он ишорае мешуд ё тавре мехонд, ки ҳама моли сарояндаи дигар будани онро медонист. Аммо бозхоние, ки имрӯз миёни сарояндаҳо “муд” шудааст, ба ҳадди ифрот мерасад. Ин бозхониҳо аз чист? Чаро сарояндагон худ шеъру оҳанги нав интихоб намекунанд? Магар ин кори баъзе бо ном сарояндагон санъати моро ба қафо намебарад?

Сол то сол бозхонии суруди як сароянда аз ҷониби сарояндаи нимшиносу “камшинос” ба ҳукми анъана даромада истодааст. Чунин бозхониҳоро дар сомонаҳои интернетӣ, алалхусус шабакаи Ютуб зиёд вомехӯрем. Ин кор сол то сол ривоҷу равнақ ёфта, аксар сарояндагон ва ҳатто дар ҳолатҳои дигар сарояндаҳои машҳуру маъруф низ суруди наверо бозхонӣ мекунанд. Дар ин миён бисёре аз сарояндагони дигар низ суруди бозхоникардаашонро намоҳанг карда, чунон рақсу бозӣ менамоянд, ки гӯё шеър ва оҳанги суруд пурра моли “ҳалол”-и худашон бошад. Ба қавле заррае чашмашон таҳ намехӯрад, ки ин суруди нафари дигар аст. Дар ин баробар садҳо далел овардан мумкин аст. Масалан, суруди “Ай му кабутар”-и Нобовар Чаноровро сарояндаҳо тавре сароиданду намоҳанг карданд, ки ҳаводорон дидан баробар гумон мекунанд, ки ин аз Нобовар нею аз сарояндаи ин сурудро сароида мебошад. Ин сурудро Ёсамин Давлатова низ бо номи “Кабутар” сароидаву оҳанг бастааст.

Дар баробари ин сароянда суруди мазкурро Фарзонаи Хуршед, Сурайё Қосимова ҳамроҳии шавҳараш, инчунин Равшан Анаеву даҳҳои дигар сароидаанд. Ҳатто муаллифи ин суруд аз бозхонии зиёд ё фаромӯш мешавад, ё шунаванда дар дақиқ кардани муаллифи он роҳгум мезанад. Ё суруди дигари сарояндаи узбек - “Нола кунам намеша”-ро қариб, ки аксарият сарояндаҳои машҳури мо сароидаанд. Ҳамин гуна, бозхониҳо дар саҳнаҳои эстрадаи тоҷик зиёд гардида, сарояндагон талош менамоянд, ки матну оҳанги тайёрро бидуни ҳеҷ заҳмату талоше сароянду аз худ кунанд ва пули хуб ба даст биёранд.

НАЗАРИ КОРБАРОНИ ШАБАКАҲОИ ИҶТИМОӢ ЧИСТ?

Чаро сарояндаҳои мо суруду оҳангҳоро бозхонӣ мекунанд? Бо ин савол дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук мо пурсише гузаронидем, ки барои таҳлил ва хулосабарорӣ онро пешниҳод менамоем. Дар пурсиши гузаронида ба ин савол шарҳҳои мухталифро нигоштанд. Бозхонии сурудҳои як сарояндаро аз тарафи сарояндаи дигар яке танбалӣ, дигаре каллаи холӣ, саввумин хор ба пои фарҳанг унвон карданд.

Масалан, корбаре бо номи Абдувалӣ Сабурӣ дар зершарҳи ин савол гуфтааст, ки “сарояндаҳо ба хотири осону безаҳмат ба даст овардани даромади муфт ба бозхонии сурудҳои дигарон даст мезананд”. Аммо корбари дигар Заринаи Алиназар гуфтааст, “барои он ки ними зиёди сарояндагон бесаводанду шеъру ғазал аз ёд карда наметавонанд, аз якдигар дуздида, хондан мегиранд. Мисли "Ай му кабутар"- и Нобовар”.

Парвиз Пулодӣ, ҳунарпешаи театр ва кино аз нафароне, ки бозхонд мекунанд, сахт интиқод карда, гуфтааст, ки бозхонӣ ё худ сурудеро дуздида сароидан барои он зиёд шудааст, ки дар мо ҳимояи ҳуқуқи муаллиф қариб вуҷуд надорад.

- Ин идора дар Вазорати фарҳанг ҳаст, вале масъулин ба таври бояду шояд кор намекунанд. Аз дигар тараф шумораи оҳангсозони касбӣ ҳам хеле кам мондааст. Мисле, ки як вақтҳо аз шеър дида, шоир бис-ёр шуда буд, ҳоло аз оҳангсоз дида, овозхон бисёр шудааст. Оҳангсозонро чун ҳаққи меҳнати эҷодашро надиҳӣ, тарки пеша мекунанду ба кори дигар мегузаранд. Дар ин маврид “зинда бод бозхонӣ!” шиор мешавад, зеро шеъру оҳанг муфт ба даст меояд,- нигоштааст ҳунарпеша.

Нафари дигаре бо номи Азамат Абубакрзода гуфтааст, ки ин камбудии ҷиддиро дар фаъолияти Вазорати фарҳанги кишвар мебинад.
- Ин булҳавасҳову ҳа-васкорони мо бар замми оне, ки ягон суруди пурмазмунро намедонанд, ба тақлиду бозхонии сурудҳои хориҷӣ машғул мешаванд. Мисол, чӣ маъно дорад, вақте “диги-диги, диги - диги, дигиииииииииии” гуфта мехонанд.

САРОЯНДАҲО ЧӢ НАЗАР ДОРАНД?

Усмони Ҳайдар, ҳунарпешаи кишвар бо гила мегӯяд, ки онҳо ба санъату фарҳанги тоҷик ба ҷойи навгониву эҷод хор меоранд. Ба гуфти ин овозхон баъзеи он тақлидкорон ҳатто ҳамон шеъри хондаашро аз ёд намедонаду баъзеи дигараш намедонад, ки ғазал аз рубоӣ чӣ фарқ дорад.

Ҳамчунин ӯ гуфт: -Сарояндаи ҳақиқиро на камтар аз бист сол пас баҳо додан даркор. Чи хеле, ки мегӯянд, дар ин чанд солҳо рӯи саҳна бисёриашон баромаданду гум шуданд. Асосан санъаткор, махсусан сароянда, бояд аввал ба сурату ба сират хуб бошад, босаводу бохирад, аз забону адабиёт бохабар бошад. Санъат покизагӣ, босаводиву бохирадиро талаб мекунад.

Шарафи зот ба тақлид нагардад ҳосил,
Гову харро накунад хӯрдани гандум одам.

Ғании Кашмирӣ

Ин сарояндаи шинохтаи кишвар чунин нафаронро санъаткорони аз рӯи ҳавову ҳавас рӯи саҳнаомада унвон дода, бозхонии зиёди онҳоро аз бесаводию нодонӣ медонад. Ҳамчунин, ба назари ин фалаксарои кишвар аксарият ин тоифа на ба худ оҳанге месозанд ва на шеъри баландмазмуне интихоб мекунанд.

- Чор сурудам аз оҳангсозони шинохтаи Тоҷикистони азизамон мебошад. Дигаронаш аз худам. Хушбахтона, бо баъзе устодон, шоирону ҳофизони шинохтаи халқии ватанамон ҳамкорӣ дораму то ҳол меомӯзам. Аммо бо вуҷуди ин ҳама барои сурудро танзим (аранжировка) кардан, хело маблағ сарф мекунам, - мегӯяд фалаксаро У. Ҳайдар.

Аммо ин сароянда аз заршинос набудани мардум ҳам гила карда, мегӯяд, ки сарояндаҳои хасакӣ бо суруду оҳангҳои дуздӣ бо нархҳои калон ба тӯю маъракаҳо даъват мешаванд ва бо фонограммаву сурудҳои “нақли ишқашон” онҳоро фиреб медиҳанд.

МУШКИЛ ДАР “ОШ” АСТ Ё “МОШ”?

Ба назари коршиносон мардум заршинос несту ба ҳунари кӯчакӣ таваҷҷуҳ зоҳир менамояд. Агар мардум заршинос бошад, ҳеҷ гоҳ сароянда суруду оҳанги дуздиро гирифта намехонад, инчунин барои пешрафти худ оҳангу сурудҳои нав ба навро бо меҳнати худ омода мекунад.

Сароянда Фахриддини Малик аз завқи пасти мардум шиква карда гуфт, ки агар мардум завқи баланд дошта бошад, бозхониҳо ҳам кам мешаванд.

- Бисёре аз одамон нигоҳ намекунанд, ки суруд моли кист, оё он маънӣ дорад ё не? Танҳо “тақар-туқур” шаваду рақс кунанд, халос. Бояд мардум иҷозат надиҳад, ки сароянда суруди нафари дигарро хонад. Ба кадом тӯе наравӣ, “Кабутар”-ро хон мегӯянд. Ин аз сатҳи маънавиёти мардум вобастагии калон дорад. Ҳамон вақт эҷодиёти мо заррин мешаваду фарқ миёни санъаткори асил ва кӯчагӣ пайдо мешавад.

Журналистон низ бояд ба ин аҳамияти ҷиддӣ диҳанд. Чунинҳоро таблиғ накунанд. Рӯзноманигорон ҳам дар бозхониву суруддуздии сарояндагон нақши калон доранд. Агар шеъри онҳо таҳлил карда шавад, агар онҳо (хасакиҳо) аз ҷониби рӯзноманигорон таблиғ карда нашаванд, дар телевизионҳо ва дигар барномаҳо роҳашон надиҳанд, ана баъд санъату санъаткори асил пайдо мешавад. Чунин нафарони ба ном бозхон, вале дар асл дуздон аз кори худашон низ даст мекашанд, - мегӯяд Фахриддини Малик.

Ба назари ин сароянда ҳунарманде, ки дар роҳи санъат ба дараҷаи устодӣ расидааст рӯзноманигорон суроғаш намекунанд, аммо як нафарро, ки бозхону суруддузд аст, дар ҳама ҷо таблиғ мекунанд.

Толиби Луқмон, мудири шуъбаи назми Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон мегӯяд, ки дар Иттифоқи нависандагон беш аз 200 нафар шоир аъзоянд, ки ба шеър сарукор доранд ва сарояндаҳо метавонанд, аз шеъри онҳо истифода баранд.

- Сарояндаҳое, ки бозхонӣ мекунанд, аз пеши худ кор мекунанд. Чунин сарояндаҳо боре ба Иттифоқи нависандагон барои шеъре муроҷиат намекунанд. Агар онҳо муроҷиат кунанд, мо дилхоҳ шеърро пешниҳод карда метавонем. Аммо мушкилӣ норасоии шеър не, танбалии он бозхонҳост. Аз дигар лиҳоз ин аз хунукназарию саҳлангории чунин афрод нисбат ба фарҳанги миллист. Яъне онҳо ба назар намегиранд, ки вақте ба саҳна ворид шаванд, бояд ҳатман сурудҳои тоза ба тоза ба мардум пешниҳод намоянд, - мегӯяд Толиби Луқмон.

Хулоса, агар мардум худ ба чунин нафарон таваҷҷуҳ накунанд, на танҳо онҳо аз бозхонӣ даст мекашанд, балки нисфи онҳое, ки аз рӯи ҳавову ҳавас рӯи саҳна омадаанд, тарки санъат мекунанд. Дар ин сурат ҳам санъати мусиқии навини тоҷик рушд мекунад ва ҳам санъати тоҷик ба дараҷаҳои баланди рушд мерасад.