Чоркунҷаи он замон

Баъд аз он ки инсоният пухтану хӯрдану ҳаё карданро дар вуҷуди худ кашф кард, думболи як ихтирое шуд, ки дар он худашро, ҳодисаҳои ба мардум рухдодаро, саҳву хато ва неку бади зиндагиро дида тавонад, мехост чизеро тавлид кунад, ки дар баробари зиндагии ҳаррӯза дидашаванда бошад. Ҳамин тавр дар замонҳои қадим ба инсоният муяссар шуд, як чоркунҷае ихтироъ кунаду дунёи бузургро дар он чоркунҷа ғунҷонад. Башар ҷаҳони бузургро дар ҷаҳони кӯчак ҷой дод. Маҳз ин гуна театр тавлид ёфтааст. Ба вуҷуд овардани театр аз ҳама ҷиҳат бар нафъи башарият буд. Зеро он ба монанди заррабин (микроскоп) ҳар як пораи зиндагиро ба одамон бузургтар карда нишон медод. Мардум ба чашмони сар медиданд, ки дар дори фонӣ неку бад, сиёҳу сафед, муҳаббату нафрат, ишқу хиёнат гуфтанӣ чизҳо ҷой дорад. Оҳиста-оҳиста мардумон ба он одат карданд, онро дӯст доштанд ва ба он эътимод бастанд.
Ҳамин гуна барои ба саҳна гузоштани пораҳои зиндагӣ нафароне пайдо шуданд, ки онҳоро бозигар (ҳунарпеша, актёр) меномиданд. Аз ин ҷо метавон гуфт, ки касби бозигарӣ таърихи тӯлонӣ дошта, махсус барои симои неку бади одамонро аз ҷониби нафарони алоҳида офаридан арзи ҳастӣ кардааст...
Он замон аз интернет, кино, телевизион, матбуот дараке набуд, бозигарон ҳама хостаҳои мардумро бароварда мекарданд...
Он замон бо вуҷуди будани адабиёт, хату саводи кофӣ набуд, то ки мардум бихонанду дарк кунанд, вале бозигарон ҳама ҳаводиси рӯзгорро аз асарҳои вуҷуд дошта, чида-чида бо забону ҳаракатҳои содаву шаффоф ба мардум мерасониданд...
Он замон бозигарон мекӯшиданд, ки ҳарчи бештар гуноҳу савоби инсониятро дар забон ва ҳаракатҳои худ инъикос кунанд...
Он замон барои намояндаи касби бозигарӣ шудан соҳиби истеъдоди нодир, садои марғуладор, чеҳраи ҷолиб, қомати афрохта ва ақлу идроки беандоза лозим буд.
Он замон на ҳар кас менавонист бозигар шавад...
Доир ба паҳлуҳои мусбату манфии касби бозигарӣ, мушкилию монеаҳои довталабон барои интихоби ин касб, нофаҳмиҳо ва хатогиҳое, ки нисбати ҳунарпешагӣ дар зеҳнҳо ҳаст, мо суҳбате доштем бо ҳунарманди театр ва синамо, ҳунарпешаи театри академӣ-драмавии ба номи Абдулқосим Лоҳутӣ, профессори Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи М. Турсунзода Қурбони Собир.

- Муҳтарам Қурбони Собир, тасаввур кунед, ки дар ин ҳуҷра ба ҷуз мову Шумо боз садҳо довталабони риштаи актёрӣ ҳузур доранд ва мунтазиранд, ки касби актёриро барояшон муаррифӣ мекунед...

- Аллакай тасаввур кардам... Агар чунин бошад, хуш ба ҳоламон.

- Касби ҳунарпешагӣ...

- Бовар кунед ин касб бисёр мушкил аст. Вале дар чашми аксарият бо дидани оинаи нилгун ин касб рангин, ширин ва осону сода менамояд. Албатта, дар рӯзгори бисёр ҳунармандон пул, мол, обрӯ, шуҳрат, нуфуз дорад ва ин сабаб мешавад, ки дигарон ба зиндагӣ ва шахсияти актёр таваҷҷуҳ зоҳир намоянд. Аммо бозигарӣ хеле кори душвор буда, аз худ намудани он ба ҳар кас муяссар намегардад. Мехоҳам ба касбинтихобкунандагон бигӯям, ки касби актёрӣ чунон ки шоир гуфтааст:

Маро ин косаи хун аст,
Чунин осон мегиредаш.
Чунин осон манӯшедаш...

То он ки ин косаи хун ба шароб табдил ёбад инсонҳои ҳунарманд мешикананд, пора мешаванд, азоб мекашанд, шояд корашон маҳсуле мисли бода ҳосил биёрад. Онро набояд осон пиндошт. Дар чашми ҳавасмандон ин касб ба мисли косаи шароб аст, ки мехоҳанд бинӯшанд, маст шаванд, аммо баробари ба он наздик шудан дарк мекунанд, ки назди косаи хун истодаанд. Хулоса, ин касб тавре ки ҳамагон мепиндоранд осон нест ва аз мушкил ҳам мушкилтар аст.

- Бозигар кист?

- Имрӯз дар чашми мардум бозигар ҳамоне намудор мешавад, ки бе шарм, бе ор, бе виҷдон, бе рӯ бошад. Гоҳо бо амри тақдир ба ноҳияҳо сафар мекунем, ба мактабҳо меравем ва устодони мактаб ё мудирони макотиб ба мо бачаҳоеро пешниҳод мекунанд, ки дар худ сифатҳои болоро доранд. Ва устодон боварӣ доранд, ки аз ин бачаҳо актёр мебарояд, ки ин хатост! Бозигар ҳамоне аст, ки дар як муддати муайян ҳамроҳи коргардон ва ҳайати эҷодӣ маъное меофарад. Инсонҳоро бо Худо наздиктар мекунад. Роҳи сироталмустақимро нишон медиҳад. Мегӯяд ин роҳ хато аст, бо дигар роҳ равед. Пок бошед. Шоиста зиндагӣ кунед. Ҳалолро аз ҳаром фарқ кунед. Ҳар нафаре ки ин корҳоро кунад, пас ӯ актёр аст ва ҳалолаш бод. Чун ин бозигар баъди хондану аз худ кардани ҳазорон китобу навиштаҷот ин ҳақро пайдо мекунад.

- Кӣ ё чӣ Қурбони Собирро ба чоркунҷаи заррабинмонанд овард?

- Тахминан дар шашсолагиям дарк кардам, ки ман вуҷуд дорам ва дар канорам падару модар, бародаронам ҳастанд. Макони ҷуғрофиямро фаҳмидам ва умуман ҳастиямро дар ин дунё дарк кардам. Аз оне ки ман дар вақти роҳгардиям ҳамсояҳоямонро тақлид карда, монанди онҳо роҳ мегаштам, аҳли оилаам ба шавқ меомаданд. Шояд ин нахустин кӯшиш сӯи ҳунар буд. Баъдтар аз ин, ҳамин ки ақлам қавитар шуд ва ба фаҳмише расидам, ки инсонҳо мемиранд. Дар ин ҳол ман бисёр мехостам, ки як чизе аз худам боқӣ монам. Он вақт ягона чизе, ки мехостам ба воситаи он аз худам чизе боқӣ монам шеър буд. Хеле шеърҳои берабту парешон ҳам навиштам. Шеър нависиям то вақте давом ёфт, ки аввалин маротиба филм дидам. Дар пардаи синамо медидам, ки одамонро латукӯб мекунанду аз сару рӯяшон хун мешорад ва онҳо мемурданд. Барои мурдаро дар як филм дидан ман чанд рӯз ба ҳолати маъюсию рӯҳафтодагӣ меафтидам. Пасон ба бародарам дарди дил мекардам, ки фалонӣ мурд. Вай бо ханда шарҳ медод, ҳамоне, ки мурд бозигар буд. Яъне дар филм мурд, аммо дар асл не, боз фардо мебинӣ, ки дар дигар филм нақш офарида истодааст. Филмро як нафар менависад як нафари дигар коргардонӣ мекунад ва ҳунармандон онҷо нақш меофаранд. Аслан онҳо намемиранд. Дертар ман аз шоирӣ даст кашида, ба самти актёрӣ, ба сӯйи ҳунар раҳсипор гаштам.

- Хатои рақами як дар интихоби касб ба андешаи Шумо чист?

- Дар вақти интихоби касб хато содир мешавад, аз ин гурехта намешавад. Мо наметавонем ба ин нуқта гузорем, аммо метавонем сафи хатокунандагонро ба воситаи чунин суҳбатҳо кам кунем. Имрӯз ҳар довталаб пеш аз ҳама фикри онро мекунад, ки аз касби интихоб мекардааш чӣ тавр нон меёбад. Онҳо бояд фикри онро кунанд, ки ба воситаи касби интихоб кардааш ба халқу ватан чӣ нафъе расонида метавонанд. Аз ҷониби дигар ҳуҷҷатсупорӣ ба ихтисосҳои раддаи аввал барои насли мо мушкил буд. Яъне пеш аз оне ки мехостанд касберо интихоб кунанд бо худ чанд маротиба маслиҳат ва бо атрофиёнашон чандин маротибаи дигар машварат мекарданд. Дар худ муайян менамуданд, ки оё ман метавонам ба шуъбаву факултаи интихоб кардаам дохил шавам? Ва оё ман ба он касб зебанда ҳастам? Имрӯз аксарият ба шуъбаи актёрӣ бо фикре меоянд, ки зуд машҳур шаванд. Фикр мекунанд, ки пас аз як рӯзи хондан дар аудиторияи актёрӣ онҳо филм меофаранд ва рӯзи дигар миёни мардум шинохта мешаванд. Бисёр осон ва таъҷили мехоҳанд шуҳратманд шаванд, ки ин бад аст.

- Бозигарӣ чӣ гуна талабот дорад?

- Бозигарӣ талаботҳое дорад, ки донистану дарк кардани он барои ҳар як довталаб муҳим аст. Аввалан, ҳар актёршаванда бояд гӯши шунаво, чашми бино ва зеҳни хуби қабулкунанда дошта бошад. Тақрибан 40 сол аст, ки ҷавонон назди мо барои имтиҳонсупорӣ меоянд, вале мутаассифона, аксар вақт чашмонашон намебинанд, гӯшҳояшон шунаво нестанд, қувваи ҳофизашон кунд аст. Масалан, як бача дар хонаи физик калон мешавад. Тамоми муҳиташ ба физика алоқаманд аст. Аз кӯдакияш бо формулаҳову мисолу масъалаҳо машғул аст. Дар ин муҳит мепазад, падараш вайро аз паси худаш бурданист. Аммо писар баъдтар дарк мекунад, ки ӯ бояд физик нашавад ва дар авҷи ба камол расиданаш самти зиндагияшро иваз кардан мехоҳад. Дар чунин ҳолатҳо мо бояд ба ҷавонҳо кӯмак кунем. Иҷозат надиҳем, ки қассоб актёр, табиб қассоб ва актёр гӯштфурӯш шавад.

- Яъне гуфтанӣ ҳастед, ки ба аксар хатоҳое, ки ҷавонон дар вақти интихоби касб содир мекунанд волидон гунаҳкоранд?

- Ман як чанд сол пеш бо амри тақдир дар литсеи президентӣ дарс додам. Он ҷо барои сохтани як филм даъват шуда будам. Вазифаи ман омода кардани бачаҳо ба филм буд. Дар натиҷа тахминан 80 нафар номнавис шуданд. Бачаҳое буданд, ки шароити зиндагии иҷтимоияшон хуб буд ва дар фикри чӣ хӯрдану чӣ пӯшидан набуданд. Аз ҳар кадомаш, ки мепурсидам: чӣ касбро интихоб мекунӣ? Посух мешӯнидам: “ҳуқуқшинос!” Тақрибан ҳамаи онҳо метавонистанд ҳунармандони хуб бошанд. Аммо ғайриихтиёрӣ волидайн ин бачаҳоро самти курсиҳои сиёсию давлатӣ раҳнамун кардаанд. Имрӯз ба самти актёрӣ аксарият ба хотири гурез аз хизмати ҳарбӣ, аз надонистани фанҳои муҳими дақиқу ҷамъиятшиносӣ меоянд. Истеъдодҳо ба дигар самтҳо мераванд. Дар интиҳои кор на ин мешаванду на он. Волидон қариб, ки ба истеъдоду малакаи фарзандонашон нигоҳ намекунанд, танҳо мехоҳанд, ки фарзандашон дар оянда кори осоне пайдо карда, пули зиёд кор кунад, ки ин як дард аст.

- Ин касб хоси кадом ҷинс аст: зан ё мард?

- Фикр мекунам, ки актёрӣ бештар хоси ҷинси латиф аст. Дар шароиту мавқеи рӯзгори имрӯза хеле касби занона аст, вале пурра не, балки мардона ҳам ҳаст. Актёр бояд ҳамеша тозаву ороста бошад ва ин бештар ба занона будани ин касб далолат мекунад. Аз сабабе, ки ин касб бисёр душвор аст ва ҳеҷ касбе мушкилтар аз ин нест, метавон гуфт касби мардона аст. Дар умум хоҳ писар ва хоҳ духтар метавонад намояндаи ин касб бошад, танҳо дар ҳоле ки ба талаботи ишора шудаи боло таваҷҷуҳ кунанд.

- Киро метавон ҳунарпешаи воқеӣ гуфт?

- Ҳар нафаре, ки ба касбаш содиқ аст вай ҳунарпешаи воқеӣ ва асил аст. Хушбахтона, ин гуна нафарон дар кишвари мо кам нестанд. Ҳунарманди асил ҳеҷ гоҳ ҳаром намехӯрад, ҳақӣ дигареро намегирад, барои мансабу пул худ ва касби худро намефурӯшад. Мо хеле хушбахтем, ки дар ҷумҳуриямон чунин шахсиятҳоро дорем.

- Тавозуни арҷгузорӣ ба бозигарӣ дар мо чӣ гуна аст?

- Ба мо бисёр дурӯғ мегӯянд, фиребамон мекунанд, ҳақамонро намедиҳанд. Филмҳои мо бисёр дастмузди кам доранд. Як ҳамтои ман дар Париж агар як моҳ кор кунад кифоя аст, ки даҳ сол кор накунад, аммо мо агар даҳ сол кор кунему як моҳ не, ҳоламон бад мешавад. Дар Голливуд ҳақи заҳмати ҳамтои ман як миллион доллар аст. Вале аз ҳақи хизмати мо ҳоҷати гап нест. Яъне ҳамон тавре ки лозим аст дар мо ба ҳунари актёр арҷ гузошта намешавад. Вале тарафи мусбати масъала ин аст, ки мардуми мо бисёр бо муҳаббатанд. Ман меҳру муҳаббати мардумамонро дар ҳар қадам эҳсос мекунам. Нафаре омаду гуфт: “Модари ман шуморо дӯст медорад!” Пиразане дар роҳрав маро ба оғуш гирифта, мисли фарзандаш бӯсид. Бубинед, имрӯз ба намояндаи кадом касб ин муҳаббатро арзонӣ медоранд? Ба ҳеҷ касбе!

- Ин тавр бошад, пас зиндагии фиребхӯрдагон аз кадом ҳисоб аст?

- Мутаассифона, мо бисёр ҳунармандоне дорем, ки ҳоли бад доранд. Онҳоро дар дубляжи филмҳо ва дар кори филмҳои нав бисёр кам истифода мебаранд. Зиндагияшон танҳо аз ҳамон моҳонаи кори театр аст. Аммо шукри Худо, бозори кори ман гарм аст. Ҳоло дар театри Лоҳутӣ, ДДФСТ ба номи М. Турсунзода фаъолият дорам. Ба филмҳо зуд-зуд даъват мешавам ва баромадҳои дохилию хориҷии зиёд дорам. Барои бачаҳои ҷавон бо маоши актёрӣ зиндагӣ кардан мушкил аст.

- Дар чунин ҳолат оё ҷавонон майдонро холӣ намемонанд?

- Имрӯз шукри Худо дар театрҳои Маяковский, Ҷавонон, Камоли Хуҷандӣ, Бадахшон, Бохтар аз фаъолтарин актёрон шогирдони мо ҳастанд. Кор мекунанд ва дӯкони ҳунарро холӣ намемонанд. Шукри беҳад, ки модари тоҷик ҳамеша ҳунармандонро ба ҷомеа ҳадя месозад.

- Хостаҳо зиёданд, бахусус аз Шумо, як хостаатонро бигӯед...

- Бисёр мехоҳам, ки пас аз 5-10 сол бо имзои Қурбони Собир ҳунарманде ба майдони театру синамои тоҷик биёяд ва дигар хостаҳову орзуҳои маро амалӣ намояд.

- Охирсухани Шумо ба довталабон...

- Бигузор агар дар дилашон гавҳараке бошад касби актёриро интихоб кунанд. Дар вуҷуду рӯҳи ҳама инсонҳо ҳунар ҳаст, танҳо бояд кӯшиш намуд, то ки он ҳунарро дар худ кашф кунанд ва сайқал диҳанд. Дунёгирӣ кори осон нест, вале дунёро бо ҳунар гирифан бисёр осон аст.

            

Мусоҳиб 

Ҳафизуллоҳ ТОҲИРӢ, “ҶТ”