ФАРҲАНГ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 07:25
Донишманди форсу тоҷик, тиб, кимиё, табииёт, педагогика, ахлоқ, гуманизм, энсиклопедисти овозадор Абубакр Муҳаммад ибни Закариё ибни Яҳёи Розӣ (865 – 925), ки дар ҷаҳони лотин бо номҳои Разес (Razes) ва Абубатер (Abu Bater) шинохта шудааст, ҳанӯз дар асрҳои миёна сазовори эътирофу эҳтироми табибону файласуфон ва кимиёдонони ғарбӣ гардида буд. Ӯ дар рушду такомули илмҳои замонааш саҳми босазое гузошта, на танҳо дар миёни олимони олами ислом, балки дар радифи донишмандони маъруфи ҷаҳонӣ мавқеи сазовореро ишғол кардааст.
ПИЗИШКӢ ПАРОКАНДА БУД...
Ӯ дар овони ҷавонӣ мисли ҳамаи кӯдакони модарзод соҳибистеъдод қариб ба тамоми соҳаҳои дониш шуғли зиёд дошт. Уд менавохт, шеър мегуфт, суруд мехонд, илми адабро дӯст медошт, вале азбаски шуғли падараш заргарӣ ва савдогарӣ буд, вай ба заргарӣ бештар мароқ зоҳир карда, то 30 – солагӣ ба ҳамаи илмҳои мавҷудаи замонааш: фалсафа, илми кимиё, илми табиӣ (физика), ҳайат, рустанишиносӣ ва ғайра устод гашта буд. Танҳо дар 30 – солагиаш ба омӯзишу пажуҳиши илми тиб ҷиддӣ машғул шуда, то охири умр то дараҷае шуҳрат касб кард, ки яке аз чаҳор пизишки маъруфи дунё эътироф гаштааст. Дар бораи мақому манзалати пизишкии ӯ чунин гуфтаанд: “Пизишкӣ набуд, онро Буқрот (Гиппократ) ба вуҷуд овард, пизишкӣ мурда буд, онро Ҷолинус (Гален) зинда кард, пизишкӣ пароканда буд, онро Абубакр Муҳаммад Закариёи Розӣ фароҳам овард ва пизишкӣ ноқис буд, онро Буалии Сино комил кард”. Бояд гуфт ки чунин баҳогузорӣ худ шаҳодати бузургии ӯ ба шумор меравад.
ПАДАРИ КИМИЁ Ё МУАЛЛИМИ АХЛОҚ
Агарчанде саҳми ӯро ҳамчун яке аз саромадони илмҳои тибу кимиё, файласуф ва физикдони воломақом эътироф кардаанд, аммо дигар паҳлуҳои фаъолияташ ҳанӯз ҳам пурра баррасӣ нагардидааст. Ҳарчанд ӯ дар таърихи кимиёву тиб бо лақаби “Падари кимиё” ва табиби ҳозиқ шинохта шуда, дар фалсафа яке аз барҷастатарин намояндаҳои асҳоби хаюло эътироф гаштааст, вале баъд аз омӯзиши ҳамаҷонибаи ҳамагӣ ду асари Закариё Розӣ - “Тибби рӯҳонӣ” ва “Сирати фалсафӣ” ба хулоса омаданд, ки ӯро “Муаллими ахлоқ” номидан ҳам ҳеҷ иштибоҳе нахоҳад буд. Муҳаммад Закариёи Розӣ дар асарҳои мазкур тамоми хислатҳои инсонӣ, фазилатҳои хуб (некӣ, ростгӯӣ, инсондӯстӣ, адолат, ҳаё, иффат, раҳм, саховат, покизагӣ) ва бад (разолат, мутакаббирӣ, худписандӣ, мумсикӣ, майпарастӣ, дуруғгӯӣ) – и одамиро ҷолибона ва возеҳона мавриди баррасӣ қарор додааст. Рисолаи “Тибби рӯҳонӣ” – и ӯро “Доират-ул-маорифи ахлоқи башар” низ меноманд.
Забеҳулло Сафо мегӯяд: “Розӣ дар ахлоқ муътакид ба зуҳду тарки дунё ва инзиво нест ва мутаваҷҷеҳ ба ширкат дар умури иҷтимоӣ бо покдоманиву иффат аст. Ӯ лаззатро амри вуҷудӣ намедонад, балки онро бозгашти ҷисм ба ҳолати табиӣ ва аламро хуруҷи ҷисм аз ҳолати табиии худ мешуморад. Муътақид аст, ки истифода аз лазоиз бояд фақат ба қадри ҳоҷати ҷисм ва бояд аз боқии лазоиз чашм пӯшид ва ба ҷустуҷӯи камоли нафсонӣ, ки натиҷаи он ташаббуҳ ба Худованд аз тариқи илму адл ва таҳорат аст, пардохт”.
АГАР АҚЛ НАМЕБУД...
Муҳаммад Закариёи Розӣ ақлро беҳтарин туҳфаи Парвардигор барои инсон ва бунёди шинохти ҷаҳони ҳастӣ дониста, ба қавли ӯ инсон маҳз тавассути ақл аз ҳайвон фарқ карда, зиндагии худро беҳ месозад ва марому мартабаи хешро нисбат ба ҳар чизи олам баланд мебардорад. Дар ҳамин бобат ӯ дар фасли аввали “Тибби рӯҳонӣ”, ки “Ситоиши фазилати ақл” ном дорад, чунин мефармояд: “...ақл чизест, ки агар он намебуд, аҳволи мо тибқи аҳволи ҳайвон мешуд ё мисли кӯдакону девонаҳо дар вартаи парешонӣ мемондем”. Ҳамчунин ӯ нафсро фармонбардори ақл номида, таъкид мекунад, ки инсон бояд ҳамеша аз пайи тарбияи нафси худ бошад ва кӯшиш намояд, ки нафси саркашаш ҳамеша тобеи ақл бошад ва маҳз тавассути ақл инсон ба марому мақсади худ мерасад. Чунин суханони ҳикматборро дар илми педагогика ибтидои тарбияти маънавӣ меноманд, чун инсон маҳз тавассути ақл на танҳо аз вартаи парешонӣ мераҳад, балки ба ибораи Муҳаммад Иқбол “фалакпаймоӣ” ҳам мекунад.
ТАРҒИБГАРИ АХЛОҚУ МАЪНАВИЁТ
Ба гуфтаи Муҳаммад Закариёи Розӣ устод - мураббӣ дар паҳлуҳои мухталифи зиндагӣ барои шогирд шахси носеҳ, ғамхорест, зеро ба шогирдон хислатҳои ҳамидаи инсонӣ - поксириштӣ, накӯкорӣ, иффат, инсондӯстӣ ва ғайраро тарғиб менамояд. Ӯ ба масъалаҳои тарбияи ахлоқию маънавӣ диққати махсус дода, барои бартарафсозии душвориҳои ҳаёти одамон панду маслиҳатҳои муфиду ҷолиберо баён кардааст. Дар ҷараёни таълиму тарбия мутафаккир дар ҷои аввал ақли солимро мегузорад ва баъдан тамоми рафтори инсониро дар асоси ақлу хиради ӯ баҳогузорӣ мекунад. Барои омӯзгорону мураббиён тавсияҳо медиҳад, ки онҳо дар роҳи тарбия аз толибилм ё донишҷӯ ба ҳеҷ ваҷҳ набояд малол ва озурда гарданд.
Мутафаккир таъкид менамояд, ки таълиму тарбияи насли наврас аз вазифаҳои муҳимтарини носеҳону омӯзгорон аст. Омӯзгор бояд дар таълим ва тарбияи шогирд тамоми донишу маҳорати хешро сарф намояд. Ӯ бо шогирдон сидқан суҳбат намуда, камбудиҳо ва хислатҳои ношоистаи онҳоро ошкор созад ва роҳи ҳалли онро нишон диҳад. Ба қавли мутафаккир устод бояд аз донишу маърифати кофӣ бархурдор бошад ва дар умури таълиму тарбия ба саҳланкорӣ роҳ надиҳад, балки ҳамеша рӯҳияи шогирдро ба назар гирифта, бо ӯ муомилаи хуш намояд. Омӯзгор ҳамчун шахси наздик ва роздону меҳрубон мунтазам аз ҳолу зиндагии шогирд бохабар бошад. Ӯ қабл аз ҳама бо рафтору амали худ ва баъдан бо гуфтору таълими худ намунаи ибрат бошад. Як амри воқеист, ки дар ҳама давру замон шогирдон ба таври худ ба устодонашон баҳо медиҳанд ва роҳҳои сазовори баҳои баланд ва соҳиби обрӯю эътибори хоса гардидани омӯзгорон, дар маҷмӯъ ба нафъи шогирдон ҳам бояд бошад, Закариёи Розӣ ин нуктаи муҳими тарбиявиро хеле ҷолиб таҳлил кардааст.
“РАФТОРИ БОФАЗИЛАТ”
Дар фасли нуздаҳуми “Тибби рӯҳонӣ” – и Розӣ, ки “Рафтори бофазилат” ном дорад, рафтори донишмандону файласуфонро таҳлил намуда, аз ҷумла қайд кардааст, ки: “Донишмандон мардумро ёд медоданд, ки бо якдигарашон лутфу марҳамат дошта бошанд. Онҳо ба мардум насиҳат мекарданд, ки барои нафъи умум кӯшиш намоянд. Аммо касонеро, ки ҷабру зулм ва сиёсати фосидро пешаи худ менамуданд, ба хараҷу мараҷ ва сиёсати абаскорӣ роҳ медоданд, аз гунаи одамон намеҳисобиданд. Аммо одамони зиёде ҳастанд, ки шариату қонун онҳоро водор мекунад, ки бе ҳукми зулм рафтор кунанд. Намояндагони диние, ки ба зулмат мегаравиданд, ба ин гуна муҳиммот риоя намекарданд. Онҳо мухолифи худро бо дурӯғ фиреб медоданд... Инсон агар сират дуруст кунад ва рафторашро нек созад, аз зарари мардум наҷот меёбад ва соҳиби ҳурмат мегардад. Инсон ба шарофати покӣ аз шарру ногуворӣ эмин мемонад. Агар кас ба мардум насиҳат кунад, ба онҳо раҳму лутф намояд, обруяш баланд мешавад”.
ҶАВОБИ МУТАФАККИРОНА БА ТАЪНАИ ҲАСУДОН
Муҳаммад Закариёи Розӣ чӣ дар таълифоти тиббӣ, чӣ дар таълифоти фалсафӣ ва чӣ дар таълифоти табиатшиносиаш ҳамеша аз риояи ақл, одоб, андоза ва хушмуомилагӣ суҳбат мекунад. Дар ҳамин мазмун ҷавоби ҳикматбору муаддабонаи ӯро нисбати ҳасудонаш, ки вақти дар пирӣ нобино шуданаш ӯро таъна мезаданд, ба ёд овардан кофист. Бешак, ӯ донишманди тирози аввали замона ва дар баробари он дар роҳи дарку баёни ҳақиқати илмӣ аз ҳар гуна мусолиҳаву созиш орӣ буд. Вақте муқарризони ҳасудаш ба ӯ таъна мезананд, ки ин нобиноии ӯ гӯё ҷазои нодурустии ақидаҳои илмиаш будааст, ӯ дар ҷавоб муаддабона ва файласуфона ҷавоб медиҳад, ки чашмони ӯ кӯр нашудаанд, балки аз дидани ҳасудони камсаводаш хаста шудаанд ва намехоҳанд дигарбора дидори нодононро бубинанд. Ин ҷавоби кӯтоҳу мушаххас дар худ маънии зиёдеро дар бар гирифтааст. Ин гуна ҷавоб бар душманону ҳасудон худ як сабақест барои наслҳои оянда ва дарсест, ки омӯзгоронро месазад дар ҷараёни тарбияи шогирдон аз он баҳрабардор бошанд. Бояд ҳамагон дар хотир дошта бошем, ки ба ҷои тундию моҷаробарангезӣ мумкин аст, бо нармию оҳистагӣ чунон ҷавоб гардонид, ки рақиб ҳам тавонад, ангӯшти ҳайрат ба дандони тафаккур бигазад.
ПЕШНИҲОД
Тавре маълум аст, Муҳаммад Закариёи Розӣ дар баробари файласуфи бузургу табиби ҳозиқ ва кимиёдони овозадору физикдони барҷастаи замони худ будан, боз бисёре аз масъалаҳои тарбияи ақлию ахлоқӣ, роҳу воситаҳои таъмини хайрияи умум ва саодати одамӣ, адлу инсоф, мақсаду мароми инсонро мавриди тадқиқу омӯзиш қарор дода, муаллими тарбияту ахлоқи замонааш низ ба шумор мерафт.
Таҳқиқгарони эҷоду осори ӯ пешниҳод менамоянд, ки дар ҷараёни таълими таърихи педагогика дар донишкадаву донишгоҳҳои Тоҷикистон баробари омӯзиши осору афкори шоирону нависандагони классикии форсу тоҷик месазад, ки ақидаҳои педагогии табиатшиносону риёзидонон ва табибони ниёгонамон низ мавриди таҳлилу омӯзиш қарор дода шавад. Аз тарафи дигар, чунин усули таълиму тарбия дар қалби наврасону ҷавонон ҳисси ватанпарастиву посдории хотироти бузургонро бедор месозад. Чун омӯзиши ҳамаҷонибаи осори гаронбаҳои Муҳаммад Закариёи Розӣ саҳм ва нақши ӯро на танҳо дар таърихи илму фарҳанги тоҷикон, балки дар таърихи тамаддуни башарӣ бештар маълум месозад.
Таҳияи
Шаҳло
ЭШОНОВА,
“ҶТ”
ПИЗИШКӢ ПАРОКАНДА БУД...
Ӯ дар овони ҷавонӣ мисли ҳамаи кӯдакони модарзод соҳибистеъдод қариб ба тамоми соҳаҳои дониш шуғли зиёд дошт. Уд менавохт, шеър мегуфт, суруд мехонд, илми адабро дӯст медошт, вале азбаски шуғли падараш заргарӣ ва савдогарӣ буд, вай ба заргарӣ бештар мароқ зоҳир карда, то 30 – солагӣ ба ҳамаи илмҳои мавҷудаи замонааш: фалсафа, илми кимиё, илми табиӣ (физика), ҳайат, рустанишиносӣ ва ғайра устод гашта буд. Танҳо дар 30 – солагиаш ба омӯзишу пажуҳиши илми тиб ҷиддӣ машғул шуда, то охири умр то дараҷае шуҳрат касб кард, ки яке аз чаҳор пизишки маъруфи дунё эътироф гаштааст. Дар бораи мақому манзалати пизишкии ӯ чунин гуфтаанд: “Пизишкӣ набуд, онро Буқрот (Гиппократ) ба вуҷуд овард, пизишкӣ мурда буд, онро Ҷолинус (Гален) зинда кард, пизишкӣ пароканда буд, онро Абубакр Муҳаммад Закариёи Розӣ фароҳам овард ва пизишкӣ ноқис буд, онро Буалии Сино комил кард”. Бояд гуфт ки чунин баҳогузорӣ худ шаҳодати бузургии ӯ ба шумор меравад.
ПАДАРИ КИМИЁ Ё МУАЛЛИМИ АХЛОҚ
Агарчанде саҳми ӯро ҳамчун яке аз саромадони илмҳои тибу кимиё, файласуф ва физикдони воломақом эътироф кардаанд, аммо дигар паҳлуҳои фаъолияташ ҳанӯз ҳам пурра баррасӣ нагардидааст. Ҳарчанд ӯ дар таърихи кимиёву тиб бо лақаби “Падари кимиё” ва табиби ҳозиқ шинохта шуда, дар фалсафа яке аз барҷастатарин намояндаҳои асҳоби хаюло эътироф гаштааст, вале баъд аз омӯзиши ҳамаҷонибаи ҳамагӣ ду асари Закариё Розӣ - “Тибби рӯҳонӣ” ва “Сирати фалсафӣ” ба хулоса омаданд, ки ӯро “Муаллими ахлоқ” номидан ҳам ҳеҷ иштибоҳе нахоҳад буд. Муҳаммад Закариёи Розӣ дар асарҳои мазкур тамоми хислатҳои инсонӣ, фазилатҳои хуб (некӣ, ростгӯӣ, инсондӯстӣ, адолат, ҳаё, иффат, раҳм, саховат, покизагӣ) ва бад (разолат, мутакаббирӣ, худписандӣ, мумсикӣ, майпарастӣ, дуруғгӯӣ) – и одамиро ҷолибона ва возеҳона мавриди баррасӣ қарор додааст. Рисолаи “Тибби рӯҳонӣ” – и ӯро “Доират-ул-маорифи ахлоқи башар” низ меноманд.
Забеҳулло Сафо мегӯяд: “Розӣ дар ахлоқ муътакид ба зуҳду тарки дунё ва инзиво нест ва мутаваҷҷеҳ ба ширкат дар умури иҷтимоӣ бо покдоманиву иффат аст. Ӯ лаззатро амри вуҷудӣ намедонад, балки онро бозгашти ҷисм ба ҳолати табиӣ ва аламро хуруҷи ҷисм аз ҳолати табиии худ мешуморад. Муътақид аст, ки истифода аз лазоиз бояд фақат ба қадри ҳоҷати ҷисм ва бояд аз боқии лазоиз чашм пӯшид ва ба ҷустуҷӯи камоли нафсонӣ, ки натиҷаи он ташаббуҳ ба Худованд аз тариқи илму адл ва таҳорат аст, пардохт”.
АГАР АҚЛ НАМЕБУД...
Муҳаммад Закариёи Розӣ ақлро беҳтарин туҳфаи Парвардигор барои инсон ва бунёди шинохти ҷаҳони ҳастӣ дониста, ба қавли ӯ инсон маҳз тавассути ақл аз ҳайвон фарқ карда, зиндагии худро беҳ месозад ва марому мартабаи хешро нисбат ба ҳар чизи олам баланд мебардорад. Дар ҳамин бобат ӯ дар фасли аввали “Тибби рӯҳонӣ”, ки “Ситоиши фазилати ақл” ном дорад, чунин мефармояд: “...ақл чизест, ки агар он намебуд, аҳволи мо тибқи аҳволи ҳайвон мешуд ё мисли кӯдакону девонаҳо дар вартаи парешонӣ мемондем”. Ҳамчунин ӯ нафсро фармонбардори ақл номида, таъкид мекунад, ки инсон бояд ҳамеша аз пайи тарбияи нафси худ бошад ва кӯшиш намояд, ки нафси саркашаш ҳамеша тобеи ақл бошад ва маҳз тавассути ақл инсон ба марому мақсади худ мерасад. Чунин суханони ҳикматборро дар илми педагогика ибтидои тарбияти маънавӣ меноманд, чун инсон маҳз тавассути ақл на танҳо аз вартаи парешонӣ мераҳад, балки ба ибораи Муҳаммад Иқбол “фалакпаймоӣ” ҳам мекунад.
ТАРҒИБГАРИ АХЛОҚУ МАЪНАВИЁТ
Ба гуфтаи Муҳаммад Закариёи Розӣ устод - мураббӣ дар паҳлуҳои мухталифи зиндагӣ барои шогирд шахси носеҳ, ғамхорест, зеро ба шогирдон хислатҳои ҳамидаи инсонӣ - поксириштӣ, накӯкорӣ, иффат, инсондӯстӣ ва ғайраро тарғиб менамояд. Ӯ ба масъалаҳои тарбияи ахлоқию маънавӣ диққати махсус дода, барои бартарафсозии душвориҳои ҳаёти одамон панду маслиҳатҳои муфиду ҷолиберо баён кардааст. Дар ҷараёни таълиму тарбия мутафаккир дар ҷои аввал ақли солимро мегузорад ва баъдан тамоми рафтори инсониро дар асоси ақлу хиради ӯ баҳогузорӣ мекунад. Барои омӯзгорону мураббиён тавсияҳо медиҳад, ки онҳо дар роҳи тарбия аз толибилм ё донишҷӯ ба ҳеҷ ваҷҳ набояд малол ва озурда гарданд.
Мутафаккир таъкид менамояд, ки таълиму тарбияи насли наврас аз вазифаҳои муҳимтарини носеҳону омӯзгорон аст. Омӯзгор бояд дар таълим ва тарбияи шогирд тамоми донишу маҳорати хешро сарф намояд. Ӯ бо шогирдон сидқан суҳбат намуда, камбудиҳо ва хислатҳои ношоистаи онҳоро ошкор созад ва роҳи ҳалли онро нишон диҳад. Ба қавли мутафаккир устод бояд аз донишу маърифати кофӣ бархурдор бошад ва дар умури таълиму тарбия ба саҳланкорӣ роҳ надиҳад, балки ҳамеша рӯҳияи шогирдро ба назар гирифта, бо ӯ муомилаи хуш намояд. Омӯзгор ҳамчун шахси наздик ва роздону меҳрубон мунтазам аз ҳолу зиндагии шогирд бохабар бошад. Ӯ қабл аз ҳама бо рафтору амали худ ва баъдан бо гуфтору таълими худ намунаи ибрат бошад. Як амри воқеист, ки дар ҳама давру замон шогирдон ба таври худ ба устодонашон баҳо медиҳанд ва роҳҳои сазовори баҳои баланд ва соҳиби обрӯю эътибори хоса гардидани омӯзгорон, дар маҷмӯъ ба нафъи шогирдон ҳам бояд бошад, Закариёи Розӣ ин нуктаи муҳими тарбиявиро хеле ҷолиб таҳлил кардааст.
“РАФТОРИ БОФАЗИЛАТ”
Дар фасли нуздаҳуми “Тибби рӯҳонӣ” – и Розӣ, ки “Рафтори бофазилат” ном дорад, рафтори донишмандону файласуфонро таҳлил намуда, аз ҷумла қайд кардааст, ки: “Донишмандон мардумро ёд медоданд, ки бо якдигарашон лутфу марҳамат дошта бошанд. Онҳо ба мардум насиҳат мекарданд, ки барои нафъи умум кӯшиш намоянд. Аммо касонеро, ки ҷабру зулм ва сиёсати фосидро пешаи худ менамуданд, ба хараҷу мараҷ ва сиёсати абаскорӣ роҳ медоданд, аз гунаи одамон намеҳисобиданд. Аммо одамони зиёде ҳастанд, ки шариату қонун онҳоро водор мекунад, ки бе ҳукми зулм рафтор кунанд. Намояндагони диние, ки ба зулмат мегаравиданд, ба ин гуна муҳиммот риоя намекарданд. Онҳо мухолифи худро бо дурӯғ фиреб медоданд... Инсон агар сират дуруст кунад ва рафторашро нек созад, аз зарари мардум наҷот меёбад ва соҳиби ҳурмат мегардад. Инсон ба шарофати покӣ аз шарру ногуворӣ эмин мемонад. Агар кас ба мардум насиҳат кунад, ба онҳо раҳму лутф намояд, обруяш баланд мешавад”.
ҶАВОБИ МУТАФАККИРОНА БА ТАЪНАИ ҲАСУДОН
Муҳаммад Закариёи Розӣ чӣ дар таълифоти тиббӣ, чӣ дар таълифоти фалсафӣ ва чӣ дар таълифоти табиатшиносиаш ҳамеша аз риояи ақл, одоб, андоза ва хушмуомилагӣ суҳбат мекунад. Дар ҳамин мазмун ҷавоби ҳикматбору муаддабонаи ӯро нисбати ҳасудонаш, ки вақти дар пирӣ нобино шуданаш ӯро таъна мезаданд, ба ёд овардан кофист. Бешак, ӯ донишманди тирози аввали замона ва дар баробари он дар роҳи дарку баёни ҳақиқати илмӣ аз ҳар гуна мусолиҳаву созиш орӣ буд. Вақте муқарризони ҳасудаш ба ӯ таъна мезананд, ки ин нобиноии ӯ гӯё ҷазои нодурустии ақидаҳои илмиаш будааст, ӯ дар ҷавоб муаддабона ва файласуфона ҷавоб медиҳад, ки чашмони ӯ кӯр нашудаанд, балки аз дидани ҳасудони камсаводаш хаста шудаанд ва намехоҳанд дигарбора дидори нодононро бубинанд. Ин ҷавоби кӯтоҳу мушаххас дар худ маънии зиёдеро дар бар гирифтааст. Ин гуна ҷавоб бар душманону ҳасудон худ як сабақест барои наслҳои оянда ва дарсест, ки омӯзгоронро месазад дар ҷараёни тарбияи шогирдон аз он баҳрабардор бошанд. Бояд ҳамагон дар хотир дошта бошем, ки ба ҷои тундию моҷаробарангезӣ мумкин аст, бо нармию оҳистагӣ чунон ҷавоб гардонид, ки рақиб ҳам тавонад, ангӯшти ҳайрат ба дандони тафаккур бигазад.
ПЕШНИҲОД
Тавре маълум аст, Муҳаммад Закариёи Розӣ дар баробари файласуфи бузургу табиби ҳозиқ ва кимиёдони овозадору физикдони барҷастаи замони худ будан, боз бисёре аз масъалаҳои тарбияи ақлию ахлоқӣ, роҳу воситаҳои таъмини хайрияи умум ва саодати одамӣ, адлу инсоф, мақсаду мароми инсонро мавриди тадқиқу омӯзиш қарор дода, муаллими тарбияту ахлоқи замонааш низ ба шумор мерафт.
Таҳқиқгарони эҷоду осори ӯ пешниҳод менамоянд, ки дар ҷараёни таълими таърихи педагогика дар донишкадаву донишгоҳҳои Тоҷикистон баробари омӯзиши осору афкори шоирону нависандагони классикии форсу тоҷик месазад, ки ақидаҳои педагогии табиатшиносону риёзидонон ва табибони ниёгонамон низ мавриди таҳлилу омӯзиш қарор дода шавад. Аз тарафи дигар, чунин усули таълиму тарбия дар қалби наврасону ҷавонон ҳисси ватанпарастиву посдории хотироти бузургонро бедор месозад. Чун омӯзиши ҳамаҷонибаи осори гаронбаҳои Муҳаммад Закариёи Розӣ саҳм ва нақши ӯро на танҳо дар таърихи илму фарҳанги тоҷикон, балки дар таърихи тамаддуни башарӣ бештар маълум месозад.
Таҳияи
Шаҳло
ЭШОНОВА,
“ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед