ИҚТИСОД
Якшанбе 28 Апрел 2024 03:35
Лоиҳаи “CASA-1000”, ки дар назар аст 12 май маросими расмии сохтмони он баргузор гардад, барои бартараф намудани мушкилиҳои энергетикӣ пешбинӣ шудааст. Дар назар аст, ки дар доираи ин тарҳи хатти баландшиддати 1200-километра се истгоҳи интиқоли барқ сохта шавад. Ба воситаи он аз моҳи апрел то октябр аз Қирғизистон ва Тоҷикистон ба Покистону Афғонистон барқ интиқол дода хоҳад шуд. Ин имкон медиҳад, ки ду кишвари болооби Осиёи Марказӣ захоири барқи худро дар фасли тобистон ба Покистону Афғонистон бифурӯшанд. Тавассути он аз Тоҷикистону Қирғизистон ба миқдори 1300 мегаватт нерӯи барқ ба Афғонистону Покистон интиқол дода мешавад.
Лоиҳаи пешниҳодшудаи “CASA-1000” ба аввалин савдои нерӯи барқ дар ҳаҷми 1300 мегаватт (МВт), ки захираҳои гидроэнергетики зиёдатиро байни ду минтақа ташкил медиҳад, мусоидат хоҳад намуд. Иштироккунандагони он Ҷумҳурии Қирғизистон ва Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ ва Афғонистону Покистон дар Осиёи Ҷанубӣ мебошанд. Раванди омодакунии лоиҳа дар асоси роҳнамоии чаҳор Шӯрои байнидавлатӣ дар сатҳи вазоратҳо, аз ҷумла котибот, ки соли 2011 таъсис ёфта буд ва машваратҳо байни даҳ аъзои Барномаи ҳамкории минтақавии иқтисодии Осиёи Марказӣ амалӣ мегардад. Интизор меравад, ки лоиҳа аз сохтмон ва истифодаи инфрасохтори интиқоли нерӯи барқ дар чаҳор кишвар, аз ҷумла, дастгирии техникии дар марҳилаи амалигардонӣ ба он алоқаманд, инчунин механизмҳои истифодаи муштараки манфиатҳо аз ҷониби ҷамоатҳое, ки қад-қади хатти интиқоли барқ истиқомат мекунанд, иборат хоҳад буд. Мусоидати лоиҳа дар коҳиш додани норасоии нерӯи барқ дар Покистон ва Афғонистон ва афзоишдиҳии даромад ва имкониятҳои иқтисодӣ дар Ҷумҳурии Қирғизистон ва Тоҷикистон барои ҳар ду минтақа аҳамияти стратегӣ дорад. Дар назар аст, ки дар ин раванд бозорҳои иловагии савдои нерӯи барқ низ кушода шаванд. Ҳамчунин, лоиҳаи мазкур барои кишварҳои ширкаткунанда як қатор манфиатҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ хоҳад овард. Ин лоиҳа норасоии нерӯи барқро коҳиш дода, дар корҳои тиҷоратии кишварҳои шарик манфиат ва ҷойҳои нави кориро ба вуҷуд хоҳад овард. “СASA-1000” якумин лоиҳаи минтақавӣ ба ҳисоб рафта, Осиёи Марказиро бо Осиёи Ҷанубӣ пайваст месозад. Барои Тоҷикистон ва Қирғизистон ин имконияти воқеӣ бобати содироти неруи барқи изофагӣ дар фасли тобистон ва дастрас намудани даромади воқеӣ аз чунин содирот мебошад. Барои Покистон ва Афғонистон бошад, қонеъ намудани талаботи аҳолӣ ва иқтисодиёташон бо нерӯи барқи аз ҷиҳати экологӣ тоза маҳсуб меёбад. Алҳол тамоми сарчашмаҳои маблағгузории қисмати тоҷикистонии лоиҳа муайян карда шудаанд. Маблағи умумии қарзӣ ва грантӣ барои сохтмони лоиҳа дар қитъаи тоҷикистонии “CASA-1000” 315 миллион доллари амрикоӣ буда, аз ин миқдор ҳиссаи Тоҷикистонро 15 миллион доллар ташкил медиҳад. Сардори хадамоти матбуоти “Барқи тоҷик” Нозир Ёдгорӣ тарҳи чунин як лоиҳаро боиси боз ҳам наздик шудани ҳамкориҳои тарафайн ва ба фурӯш рафтани захираҳои барқи Тоҷикистон номид. Мавсуф изҳор дошт, ки “лоиҳаи “CASA-1000” дар муносибатҳои байни ҳамдигарии Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон як марҳилаи муҳими таърихӣ ба шумор меравад. Хати интиқоли барқи ҳозиразамон ва пурманфиати “CASA-1000” бобати ташкили бозори минтақавии нерӯи барқ дар Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ (CASAREM) қадами муҳим ба шумор меравад”.
Лоиҳаи “CASA-1000” масофаи 477 километр аз Қирғизистон ба Тоҷикистон ва аз Тоҷикистон ба Афғонистону Покистон масофаи 750 километрро ташкил медиҳад. Алҳол дар Тоҷикистону Қирғизистон дар фаслҳои гарм барқи фаровон мавҷуд аст ва дар марҳилаи аввал ҳатто бе бунёди иқтидорҳои иловагӣ низ мумкин аст аз бунёди ин хати интиқоли барқ фоидаи фаровон ба даст оваранд. Дар назар аст, ки фурӯшандагони нерӯи барқ – Тоҷикистон ва Қирғизистон ҳар сол аз моҳи апрел то моҳи октябр, мутаносибан 2 то 3 млрд. кВт/соат барқро ба Афғонистону Покистон таҳвил диҳанд. Аммо дар ин раванд сохтани чандин иншоот барои хати нерӯи барқ лозим аст. Барои амалӣ гаштани лоиҳа пеш аз ҳама иншооти зерин, аз қабили хати интиқоли барқи 500 кВ аз зеристгоҳи «Датка»-и Қирғизистон то Хуҷанд дар масофаи 477 км, зеристгоҳи конвертерӣ (табдилдиҳандаи ҷараёни тағйирёбанда ба ҷараёни доимӣ) бо иқтидори 1300 мВт дар Сангтӯда (Тоҷикистон), хати баландшиддати ҷараёни доимӣ дар масофаи 750 км аз Сангтӯда ба Кобул (Афғонистон) ва Пешовар (Покистон), зеристгоҳи конвертерӣ бо иқтидори 300 мВт дар Кобул ва зеристгоҳи конвертерӣ бо иқтидори 1300 мВт дар Пешовар сохта шаванд. Нозир Ёдгорӣ доир ба нақшаи пешакии бехатарӣ ва мувоҷеҳ нашудан ба мушкилиҳо чунин гуфт: “Лоиҳаи “CASA-1000” мураккаб, вале иҷрошаванда аст. Барои амалӣ шудани ин лоиҳа Шӯрои байниҳукуматӣ созмон дода шудааст, ки он дар марҳилаи аввали фаъолияташ ҳамкории манфиатноки байниминтақавиро таъмин менамояд. Дар доираи шӯро чор давлати ба лоиҳа алоқаманд бобати амалӣ шудани нақшаҳо, ҷорӣ намудани нуқтаи назар ва қоидаҳои умумӣ, истифодаи меъёрҳои техникиву экологӣ ва таъмини стандарҳои бехатарӣ қарорҳои муштарак қабул менамоянд”.
Барои бунёди қисмати тоҷикистонии ин тарҳ Анҷумани байналмилалии рушд, як сохтори Бонки ҷаҳонӣ 45 миллион доллар, Бонки Исломии Рушд 70 миллион доллар, Бонки бозсозию тавсеаи Аврупо 110 миллион доллар ва Бонки сармоягузории Аврупо 79 миллион доллар ҷудо хоҳанд кард. Саҳми давлати Тоҷикистон 15 миллион долларро ташкил медиҳад. Дар умум барои дар амал тадбиқ гардидани лоиҳаи “CASA-1000” Бонки ҷаҳонӣ, Бонки исломии рушд, Бонки аврупоии сармоягузорӣ, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Агентии рушди байналхалқии ИМА (USAID), Департаменти давлатии ИМА, Вазорати ҳамкориҳои байналмилалии Британияи Кабир (DFID), Агентии рушди байналмиллалии Австралия (AusAID) ва дигар ташкилотҳои байналмиллалӣ саҳм хоҳанд гузошт. Аз рӯи асосноксозии техникӣ-иқтисодии ширкати SNC-Lavalin (Канада) маблағи лоиҳа соли 2011-ум 900 миллион доллари ИМА муайян гашта буд, ки вобаста ба тағйироти қурби асъор он алҳол 1086 миллион доллари ИМА-ро ташкил медиҳад. Феълан бе фаъол будани ин лоиҳа Тоҷикистон имкон дорад аз моҳи апрел то октябр ба Афғонистону Қирғизистон ба миқдори 1,3 миллиард киловатт/соат нерӯи барқ бо арзиши аз 2,5 то 3,7 сент барои 1 киловатт/соат содир кунад.
Муовини вазири молияи Тоҷикистон Ҷамшед Каримзода ба АМИТ “Ховар” гуфтааст, ки соли 2020 тарҳи “CASA-1000” ба таври комил иҷро шуда, Тоҷикистон аз ҳисоби фурӯши нерӯи барқ тавассути ин хат ҳамасола ҳудуди 150 миллион доллар даромад хоҳад гирифт. Аз рӯи ҳисобҳои охирин маблағи умумии сохтмон 1 миллиард доллари амрикоиро ташкил медиҳад. Татбиқи лоиҳа имкон медиҳад, ки Тоҷикистон аз ҳисоби фурӯши барқ дигар мушкилиҳои ҷойдоштаро дар соҳаи энергетика ҳалу фасл намояд.
Шореҳи масоили иқтисодӣ Зулфиқори Исмоилиён ба он назар аст, ки Тоҷикистон метавонад дар ин лоиҳа аз ҳисоби транзит низ маблағ ба даст оварад. “Дар лоиҳаи “CASA-1000” кишвари мо дар баробари он ки захираҳои барқиро мефурӯшад, ҳамчунин ба ҳайси як кишвари транзитӣ низ иштирок мекунад. Аҳамияти дигари лоиҳа дар он аст, ки дар фасли зимистон мо медонем, ки барқи мо барои худамон басанда нест. Вақте ки “CASA-1000” пайваст мешавад, нерӯи барқ аз Қирғизистон дохили кишвари мо мешавад, баъдан аз ин ҷо берун меравад. Дар ин сурат мо метавонем, як миқдор кувваи барқро дар зимистон аз Қирғизистон ба Тоҷикистон ворид кунем”.
Лоиҳаи бузурги “CASA-1000” минбаъд имкон медиҳад, ки масоили вобаста ба рушди муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкорӣ байни ду кишвари Осиёи Марказӣ ва ду кишвари Осиёи Ҷанубӣ боз ҳам беҳтару хубтар ба роҳ монда шавад. Ҳамчунин он дар барқарор намудани субот ва оромӣ дар Ҷумҳуриии Исломии Афғонистон ва Покистон мусоидат хоҳад кард.
Лоиҳаи пешниҳодшудаи “CASA-1000” ба аввалин савдои нерӯи барқ дар ҳаҷми 1300 мегаватт (МВт), ки захираҳои гидроэнергетики зиёдатиро байни ду минтақа ташкил медиҳад, мусоидат хоҳад намуд. Иштироккунандагони он Ҷумҳурии Қирғизистон ва Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ ва Афғонистону Покистон дар Осиёи Ҷанубӣ мебошанд. Раванди омодакунии лоиҳа дар асоси роҳнамоии чаҳор Шӯрои байнидавлатӣ дар сатҳи вазоратҳо, аз ҷумла котибот, ки соли 2011 таъсис ёфта буд ва машваратҳо байни даҳ аъзои Барномаи ҳамкории минтақавии иқтисодии Осиёи Марказӣ амалӣ мегардад. Интизор меравад, ки лоиҳа аз сохтмон ва истифодаи инфрасохтори интиқоли нерӯи барқ дар чаҳор кишвар, аз ҷумла, дастгирии техникии дар марҳилаи амалигардонӣ ба он алоқаманд, инчунин механизмҳои истифодаи муштараки манфиатҳо аз ҷониби ҷамоатҳое, ки қад-қади хатти интиқоли барқ истиқомат мекунанд, иборат хоҳад буд. Мусоидати лоиҳа дар коҳиш додани норасоии нерӯи барқ дар Покистон ва Афғонистон ва афзоишдиҳии даромад ва имкониятҳои иқтисодӣ дар Ҷумҳурии Қирғизистон ва Тоҷикистон барои ҳар ду минтақа аҳамияти стратегӣ дорад. Дар назар аст, ки дар ин раванд бозорҳои иловагии савдои нерӯи барқ низ кушода шаванд. Ҳамчунин, лоиҳаи мазкур барои кишварҳои ширкаткунанда як қатор манфиатҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ хоҳад овард. Ин лоиҳа норасоии нерӯи барқро коҳиш дода, дар корҳои тиҷоратии кишварҳои шарик манфиат ва ҷойҳои нави кориро ба вуҷуд хоҳад овард. “СASA-1000” якумин лоиҳаи минтақавӣ ба ҳисоб рафта, Осиёи Марказиро бо Осиёи Ҷанубӣ пайваст месозад. Барои Тоҷикистон ва Қирғизистон ин имконияти воқеӣ бобати содироти неруи барқи изофагӣ дар фасли тобистон ва дастрас намудани даромади воқеӣ аз чунин содирот мебошад. Барои Покистон ва Афғонистон бошад, қонеъ намудани талаботи аҳолӣ ва иқтисодиёташон бо нерӯи барқи аз ҷиҳати экологӣ тоза маҳсуб меёбад. Алҳол тамоми сарчашмаҳои маблағгузории қисмати тоҷикистонии лоиҳа муайян карда шудаанд. Маблағи умумии қарзӣ ва грантӣ барои сохтмони лоиҳа дар қитъаи тоҷикистонии “CASA-1000” 315 миллион доллари амрикоӣ буда, аз ин миқдор ҳиссаи Тоҷикистонро 15 миллион доллар ташкил медиҳад. Сардори хадамоти матбуоти “Барқи тоҷик” Нозир Ёдгорӣ тарҳи чунин як лоиҳаро боиси боз ҳам наздик шудани ҳамкориҳои тарафайн ва ба фурӯш рафтани захираҳои барқи Тоҷикистон номид. Мавсуф изҳор дошт, ки “лоиҳаи “CASA-1000” дар муносибатҳои байни ҳамдигарии Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон як марҳилаи муҳими таърихӣ ба шумор меравад. Хати интиқоли барқи ҳозиразамон ва пурманфиати “CASA-1000” бобати ташкили бозори минтақавии нерӯи барқ дар Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ (CASAREM) қадами муҳим ба шумор меравад”.
Лоиҳаи “CASA-1000” масофаи 477 километр аз Қирғизистон ба Тоҷикистон ва аз Тоҷикистон ба Афғонистону Покистон масофаи 750 километрро ташкил медиҳад. Алҳол дар Тоҷикистону Қирғизистон дар фаслҳои гарм барқи фаровон мавҷуд аст ва дар марҳилаи аввал ҳатто бе бунёди иқтидорҳои иловагӣ низ мумкин аст аз бунёди ин хати интиқоли барқ фоидаи фаровон ба даст оваранд. Дар назар аст, ки фурӯшандагони нерӯи барқ – Тоҷикистон ва Қирғизистон ҳар сол аз моҳи апрел то моҳи октябр, мутаносибан 2 то 3 млрд. кВт/соат барқро ба Афғонистону Покистон таҳвил диҳанд. Аммо дар ин раванд сохтани чандин иншоот барои хати нерӯи барқ лозим аст. Барои амалӣ гаштани лоиҳа пеш аз ҳама иншооти зерин, аз қабили хати интиқоли барқи 500 кВ аз зеристгоҳи «Датка»-и Қирғизистон то Хуҷанд дар масофаи 477 км, зеристгоҳи конвертерӣ (табдилдиҳандаи ҷараёни тағйирёбанда ба ҷараёни доимӣ) бо иқтидори 1300 мВт дар Сангтӯда (Тоҷикистон), хати баландшиддати ҷараёни доимӣ дар масофаи 750 км аз Сангтӯда ба Кобул (Афғонистон) ва Пешовар (Покистон), зеристгоҳи конвертерӣ бо иқтидори 300 мВт дар Кобул ва зеристгоҳи конвертерӣ бо иқтидори 1300 мВт дар Пешовар сохта шаванд. Нозир Ёдгорӣ доир ба нақшаи пешакии бехатарӣ ва мувоҷеҳ нашудан ба мушкилиҳо чунин гуфт: “Лоиҳаи “CASA-1000” мураккаб, вале иҷрошаванда аст. Барои амалӣ шудани ин лоиҳа Шӯрои байниҳукуматӣ созмон дода шудааст, ки он дар марҳилаи аввали фаъолияташ ҳамкории манфиатноки байниминтақавиро таъмин менамояд. Дар доираи шӯро чор давлати ба лоиҳа алоқаманд бобати амалӣ шудани нақшаҳо, ҷорӣ намудани нуқтаи назар ва қоидаҳои умумӣ, истифодаи меъёрҳои техникиву экологӣ ва таъмини стандарҳои бехатарӣ қарорҳои муштарак қабул менамоянд”.
Барои бунёди қисмати тоҷикистонии ин тарҳ Анҷумани байналмилалии рушд, як сохтори Бонки ҷаҳонӣ 45 миллион доллар, Бонки Исломии Рушд 70 миллион доллар, Бонки бозсозию тавсеаи Аврупо 110 миллион доллар ва Бонки сармоягузории Аврупо 79 миллион доллар ҷудо хоҳанд кард. Саҳми давлати Тоҷикистон 15 миллион долларро ташкил медиҳад. Дар умум барои дар амал тадбиқ гардидани лоиҳаи “CASA-1000” Бонки ҷаҳонӣ, Бонки исломии рушд, Бонки аврупоии сармоягузорӣ, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Агентии рушди байналхалқии ИМА (USAID), Департаменти давлатии ИМА, Вазорати ҳамкориҳои байналмилалии Британияи Кабир (DFID), Агентии рушди байналмиллалии Австралия (AusAID) ва дигар ташкилотҳои байналмиллалӣ саҳм хоҳанд гузошт. Аз рӯи асосноксозии техникӣ-иқтисодии ширкати SNC-Lavalin (Канада) маблағи лоиҳа соли 2011-ум 900 миллион доллари ИМА муайян гашта буд, ки вобаста ба тағйироти қурби асъор он алҳол 1086 миллион доллари ИМА-ро ташкил медиҳад. Феълан бе фаъол будани ин лоиҳа Тоҷикистон имкон дорад аз моҳи апрел то октябр ба Афғонистону Қирғизистон ба миқдори 1,3 миллиард киловатт/соат нерӯи барқ бо арзиши аз 2,5 то 3,7 сент барои 1 киловатт/соат содир кунад.
Муовини вазири молияи Тоҷикистон Ҷамшед Каримзода ба АМИТ “Ховар” гуфтааст, ки соли 2020 тарҳи “CASA-1000” ба таври комил иҷро шуда, Тоҷикистон аз ҳисоби фурӯши нерӯи барқ тавассути ин хат ҳамасола ҳудуди 150 миллион доллар даромад хоҳад гирифт. Аз рӯи ҳисобҳои охирин маблағи умумии сохтмон 1 миллиард доллари амрикоиро ташкил медиҳад. Татбиқи лоиҳа имкон медиҳад, ки Тоҷикистон аз ҳисоби фурӯши барқ дигар мушкилиҳои ҷойдоштаро дар соҳаи энергетика ҳалу фасл намояд.
Шореҳи масоили иқтисодӣ Зулфиқори Исмоилиён ба он назар аст, ки Тоҷикистон метавонад дар ин лоиҳа аз ҳисоби транзит низ маблағ ба даст оварад. “Дар лоиҳаи “CASA-1000” кишвари мо дар баробари он ки захираҳои барқиро мефурӯшад, ҳамчунин ба ҳайси як кишвари транзитӣ низ иштирок мекунад. Аҳамияти дигари лоиҳа дар он аст, ки дар фасли зимистон мо медонем, ки барқи мо барои худамон басанда нест. Вақте ки “CASA-1000” пайваст мешавад, нерӯи барқ аз Қирғизистон дохили кишвари мо мешавад, баъдан аз ин ҷо берун меравад. Дар ин сурат мо метавонем, як миқдор кувваи барқро дар зимистон аз Қирғизистон ба Тоҷикистон ворид кунем”.
Лоиҳаи бузурги “CASA-1000” минбаъд имкон медиҳад, ки масоили вобаста ба рушди муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкорӣ байни ду кишвари Осиёи Марказӣ ва ду кишвари Осиёи Ҷанубӣ боз ҳам беҳтару хубтар ба роҳ монда шавад. Ҳамчунин он дар барқарор намудани субот ва оромӣ дар Ҷумҳуриии Исломии Афғонистон ва Покистон мусоидат хоҳад кард.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед