ИҚТИСОД
Сешанбе 30 Апрел 2024 08:22
Барои пайдо кардани мавқеъ дар он дер карда истодаем
Бо вуҷуди захираҳои бойи манбаи энергия пойгоҳи тавлиди неруи барқ дар Осиёи Марказӣ, кишварҳои Афғонистон, Покистон ва Ҳиндустон дар сатҳи зарурӣ қарор надорад. Талабот ба нерӯи барқ дар ин ҳавза тибқи омори СММ танҳо 46 фоиз қонеъ мегардад. Аз ин рӯ барои рушди ин соҳа ва дастрасӣ ба неруи барқи сабз ҳамаи ин кишварҳо барнома ва пружаҳои калон матраҳ менамоянд. Алҳол дар минтаҚа Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нигоҳи захираи обҳои муносиб ба тавлиди неруи барқ ва мавқеи ҷуғрофӣ дар ҷои аввал меистад. Бо ҳамин ҳадаф дар 12 соли охир ҳамаи лоиҳаҳо бо назардошти пешниҳодҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ мегарданд. Яке аз лоиҳаҳои бузурги энергетикии қитъа хати интиқоли барқи CASA-1000 мебошад. Ҳангоми ифтитоҳи маросими оғози ин лоиҳа бо иштироки сарварони кишварҳои узв Президенти ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон лоиҳаро дастоварди баробари тамоми ширкатдорони лоиҳа номид.
Талабот ва дараҷаи зарурати он асосан барои Покистон ва Афонғонистон бештар аст. Камбуди нерӯи барқ дар Ҷумҳурии Исломии Покистон ба зиёда аз 5000 мВт мерасад ва ин нишондиҳанда сол то сол боло рафта, аз рӯи пешгӯиҳои Вазорати энергетикаи Покистон дар соли 2030 ба 10 000 мВт мерасад.
Ҷумҳурии Исломии Афғонистон кишвари дигари узви лоиҳа мебошад, ки камбуди нерӯи барқ дар он хеле назаррас аст. Афғонистон ба 750-800 мВт нерӯи барқ ниёз дорад ва ин нишондиҳанда аз рӯи пешгӯиҳои Вазорати энергетикаи Афғонистон то соли 2020 ба 1200-1300 мВт баробар хоҳад гашт.
Вобаста ба оғози бунёди лоиҳаи мазкур 11 майи соли ҷорӣ дар шаҳри Душанбе конфронси сатҳи баланд баргузор гардид, ки вазири энергетикаи Афғонистон изҳор намуд, кишвараш дар лоиҳаи мазкур на ҳамчун воридкунандаи нерӯи барқ, балки ҳамчун кишвари транзитӣ иштирок хоҳад кард. Далели чунин иқдомро вазири ин кишвар дар он овард, ки Афғонистон намеҳохад побанди кишварҳои Осиёи Марказӣ гардад ва нақша дорад, ки солҳои наздик ба истиқлолияти энергетикӣ расад. Аммо ин изҳороти мансабдори Афғонистон афсона аст. Зеро барои истиқлолияти энергетикии Афғонистон, кишваре, ки танҳо 27 фоизи аҳолиаш бо нерӯи барқи доимӣ таъмин аст ва ду неругоҳи барҚи обии камиқтидор дорад, муҳлати тулонӣ лозим аст. Дар Афғонистон як НБО бо иқтидори 42 мВт фаъол аст. Он ҳам бо дастгирии Ҳиндустон дар муддати хеле тулонӣ сохта шуд. Ҳамчунин 2 зеристгоҳи барқӣ ва 3 лоиҳаи инвеститсионӣ оид ба сохтмони НБО-ҳои хурду миёна бо иқтидори 150 мВт ба имзо расонида шуд. Бо назардошти ин ҳама кӯшишҳои Ҳукумати Афғонистон ҷиҳати расидан ба истиқлолияти энергетикӣ дар солҳои наздик имконнопазир аст. Чунки аҳолии ин кишвар хеле зиёд буда, айни ҳол танҳо 46% он ба нерӯи барқ дастрасӣ дорад ва талабот сол то сол зиёд мегардад. Бо назардошти иқтидорҳои мавҷуда дар Ҷумҳурии Исломии Афғонистон камбуди нерӯи барқ дар ҳаҷми зиёда аз 700 мВт мебошад ва айни ҳол 75% талаботи худро низ ба воситаи нерӯи барқи аз берун воридшаванда таъмин менамояд.
Ҳамчунин, қобили қайд аст, ки дар Ҷумҳурии Афғонистон нақшаи генералии рушди энергетикаи Афгонистон қабул гардидааст. Тибқи он, ки аз тарафи институтҳои байналмилалию молиявӣ дастгирӣ мешавад, пешбинӣ гардидааст, ки ба ҷуз аз иқдидорҳои дохилӣ лозим аст, ки аз системаи энергетикии Афғонистон, Узбекистон ва Туркманистон истифода шавад. Яъне, ки бартарӣ барои воридоти қувваи барқ дар Афғонистон ба ин кишварҳо дода мешавад, новобаста ба он ки қувваи барқи пешниҳоднамудаи ин кишварҳо ба маротиб аз қувваи барқи пешниҳоднамудаи Тоҷикистон гаронтар мебошад (8-9 сенти ИМА аз Узбакистону Туркманистон, 3-3,5 сенти ИМА аз Тоҷикистон). Аз ин лиҳоз, муҳим иштирок кардан ё накардани Афғонистон дар лоиҳаи CASA-1000 нест, муҳим он аст ки чаро бартарӣ дар Афғонистон, сарфи назар аз нарх, ба кишварҳои дар боло зикргардида дода мешавад.
Афғонистон ҳамчун бозори муфиди ояндадори нерӯи барқ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон хеле муҳим мебошад, зеро мутобиқи старатегия истеҳсоли қувваи барқ то соли 2030 бояд аз 17 ба 45 млрд. кВт/соат расонида шавад. Аз рӯи пешгӯиҳои мутахассисон, ҳар сол талабот ба нерӯи барқ дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна дар ҳаҷми 1,6 % зиёд мегардад, яъне то соли 2030 талабот дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тақрибан ба 30 млрд. кВт/соат мерасад. Нерӯи барқи изофӣ дар системаи энергетикии кишвар ба 15 млрд. кВт/соат баробар мегардад. Бинобар ин, сарфи назар аз он ки талабот ба қувваи барқ дар Покистон зиёд аст ва дар оянда шароит низ фароҳам мегардад, ки ба бозори энергетикии Ҳиндустон ва дигар кишварҳои минтақа нерӯи барқ содир кунем, мо бояд афзалиятро ба Афғонистон диҳем. Зеро дар ҳолати доштани саҳми арзанда дар бозори энергетикии ин кишвар то андозае ба бехатарии интиқоли нерӯи барқ ба кишварҳои сеюм таъсири мусбат мерасонад ва инчунин содир намудан ба Афғонистон чи аз лиҳози техникӣ-ҷуғрофӣ ва чи аз лиҳози иқтисодӣ барои мо осон ва арзон мебошад. Бинобар ин, мо бояд саҳми худро дар ин бозори ояндадор тақвият бахшем. Имрӯз ба Афғонистон Узбекистон зиёда аз 300 мВт нерӯи барқ содирот мекунад. Саҳми Туркманистон ҳам назаррас аст ва нақша дорад, ки дар солҳои наздик содироташро ба Афғонистон то 3 млрд. кВт/соат расонад. Ба ин кишвар Ҷумҳурии Тоҷикистон тақрибан дар ҳаҷми 1,5 млрд. кВт/соат нерӯи барқ интиқол медиҳад, ки ғайриқаноатбахш аст. Аз ин лиҳоз бояд аз тарафи вазорату идораҳои дахлдор барномаи мукаммали роҳ ёфтан ба бозори Афғонистон таҳия ва ба роҳ монда шавад. Ҳамзамон, бояд ба назар гирифт, ки Ҷумҳурии Исломии Афғонистон, ки дорои захираи гази табиӣ мебошад, метавонад дар оняда бозорашро тар Тоҷикистон равнақ бахшад. Ҳанӯз солҳои 80-уми асри гузшта хати лӯлаи гази Қарқудуқ-Мазори Шариф-Шерхон Бандар-Қумсангир кашида шуда буд.
Ба тасарруфи бозори энергетикаи Афғонистон бахши соҳибкории миёна ва калонро низ бояд ҷалб кард. Таҷрибаи Ширкати «Памирэнерҷӣ» оид ба лоиҳаҳои хати барқи марзӣ, ҷалби сармояи хориҷӣ ба энергетика ва менеҷменти фуруши нерӯи барқ васеъ паҳн гардад.
Дар баробари тиҷорати нерӯи барқ Афғонистон барои мо бозори васеи нерӯи кориро боз мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон мутахассисони хуби соҳаи барқ дорад. Ҳамзамон дар Тоҷикистон яке аз марказҳои муҳими илмӣ-пажуҳишии Осиёи Марказӣ мавҷуд буда, ду донишгоҳи маъруфи политехникии тахассуси энергетикӣ дорад, ки соле то 300 нафар муҳандису менеҷерҳои бахши энергетикаро тайёр менамояд.
Тибқи омор барои минтақа солона тахминан то 120 миллион метр кабел ва ноқилҳои калонҳаҷм зарур аст. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар пойгоҳи КВД «Талко» ва се корхонаи тавлиди ноқилҳои барқию ду корхонаи трансформаторбарорӣ метавонад минтақаро бо таҷҳизоти хушсифт таъмин намояд.
Ҳар рӯзи кашол додани иқдом дар бозори энергетикии Афонгонистон рақибони моро хушҳол месозад. Пушида нест, ки барои эҳёи иқтисоди Афғонистони ҷангзада СММ ва институтҳои молиявии байналмилалӣ маблағҳои калон ҷудо менамоянд. Аз ин рӯ, шитобем, то луқмаи моро аз даҳонамон нагиранд.
Ҷаҳон Афрӯз ДАРИНГ,
сардори Раёсати оянадбинии Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
Бо вуҷуди захираҳои бойи манбаи энергия пойгоҳи тавлиди неруи барқ дар Осиёи Марказӣ, кишварҳои Афғонистон, Покистон ва Ҳиндустон дар сатҳи зарурӣ қарор надорад. Талабот ба нерӯи барқ дар ин ҳавза тибқи омори СММ танҳо 46 фоиз қонеъ мегардад. Аз ин рӯ барои рушди ин соҳа ва дастрасӣ ба неруи барқи сабз ҳамаи ин кишварҳо барнома ва пружаҳои калон матраҳ менамоянд. Алҳол дар минтаҚа Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нигоҳи захираи обҳои муносиб ба тавлиди неруи барқ ва мавқеи ҷуғрофӣ дар ҷои аввал меистад. Бо ҳамин ҳадаф дар 12 соли охир ҳамаи лоиҳаҳо бо назардошти пешниҳодҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ мегарданд. Яке аз лоиҳаҳои бузурги энергетикии қитъа хати интиқоли барқи CASA-1000 мебошад. Ҳангоми ифтитоҳи маросими оғози ин лоиҳа бо иштироки сарварони кишварҳои узв Президенти ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон лоиҳаро дастоварди баробари тамоми ширкатдорони лоиҳа номид.
Талабот ва дараҷаи зарурати он асосан барои Покистон ва Афонғонистон бештар аст. Камбуди нерӯи барқ дар Ҷумҳурии Исломии Покистон ба зиёда аз 5000 мВт мерасад ва ин нишондиҳанда сол то сол боло рафта, аз рӯи пешгӯиҳои Вазорати энергетикаи Покистон дар соли 2030 ба 10 000 мВт мерасад.
Ҷумҳурии Исломии Афғонистон кишвари дигари узви лоиҳа мебошад, ки камбуди нерӯи барқ дар он хеле назаррас аст. Афғонистон ба 750-800 мВт нерӯи барқ ниёз дорад ва ин нишондиҳанда аз рӯи пешгӯиҳои Вазорати энергетикаи Афғонистон то соли 2020 ба 1200-1300 мВт баробар хоҳад гашт.
Вобаста ба оғози бунёди лоиҳаи мазкур 11 майи соли ҷорӣ дар шаҳри Душанбе конфронси сатҳи баланд баргузор гардид, ки вазири энергетикаи Афғонистон изҳор намуд, кишвараш дар лоиҳаи мазкур на ҳамчун воридкунандаи нерӯи барқ, балки ҳамчун кишвари транзитӣ иштирок хоҳад кард. Далели чунин иқдомро вазири ин кишвар дар он овард, ки Афғонистон намеҳохад побанди кишварҳои Осиёи Марказӣ гардад ва нақша дорад, ки солҳои наздик ба истиқлолияти энергетикӣ расад. Аммо ин изҳороти мансабдори Афғонистон афсона аст. Зеро барои истиқлолияти энергетикии Афғонистон, кишваре, ки танҳо 27 фоизи аҳолиаш бо нерӯи барқи доимӣ таъмин аст ва ду неругоҳи барҚи обии камиқтидор дорад, муҳлати тулонӣ лозим аст. Дар Афғонистон як НБО бо иқтидори 42 мВт фаъол аст. Он ҳам бо дастгирии Ҳиндустон дар муддати хеле тулонӣ сохта шуд. Ҳамчунин 2 зеристгоҳи барқӣ ва 3 лоиҳаи инвеститсионӣ оид ба сохтмони НБО-ҳои хурду миёна бо иқтидори 150 мВт ба имзо расонида шуд. Бо назардошти ин ҳама кӯшишҳои Ҳукумати Афғонистон ҷиҳати расидан ба истиқлолияти энергетикӣ дар солҳои наздик имконнопазир аст. Чунки аҳолии ин кишвар хеле зиёд буда, айни ҳол танҳо 46% он ба нерӯи барқ дастрасӣ дорад ва талабот сол то сол зиёд мегардад. Бо назардошти иқтидорҳои мавҷуда дар Ҷумҳурии Исломии Афғонистон камбуди нерӯи барқ дар ҳаҷми зиёда аз 700 мВт мебошад ва айни ҳол 75% талаботи худро низ ба воситаи нерӯи барқи аз берун воридшаванда таъмин менамояд.
Ҳамчунин, қобили қайд аст, ки дар Ҷумҳурии Афғонистон нақшаи генералии рушди энергетикаи Афгонистон қабул гардидааст. Тибқи он, ки аз тарафи институтҳои байналмилалию молиявӣ дастгирӣ мешавад, пешбинӣ гардидааст, ки ба ҷуз аз иқдидорҳои дохилӣ лозим аст, ки аз системаи энергетикии Афғонистон, Узбекистон ва Туркманистон истифода шавад. Яъне, ки бартарӣ барои воридоти қувваи барқ дар Афғонистон ба ин кишварҳо дода мешавад, новобаста ба он ки қувваи барқи пешниҳоднамудаи ин кишварҳо ба маротиб аз қувваи барқи пешниҳоднамудаи Тоҷикистон гаронтар мебошад (8-9 сенти ИМА аз Узбакистону Туркманистон, 3-3,5 сенти ИМА аз Тоҷикистон). Аз ин лиҳоз, муҳим иштирок кардан ё накардани Афғонистон дар лоиҳаи CASA-1000 нест, муҳим он аст ки чаро бартарӣ дар Афғонистон, сарфи назар аз нарх, ба кишварҳои дар боло зикргардида дода мешавад.
Афғонистон ҳамчун бозори муфиди ояндадори нерӯи барқ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон хеле муҳим мебошад, зеро мутобиқи старатегия истеҳсоли қувваи барқ то соли 2030 бояд аз 17 ба 45 млрд. кВт/соат расонида шавад. Аз рӯи пешгӯиҳои мутахассисон, ҳар сол талабот ба нерӯи барқ дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна дар ҳаҷми 1,6 % зиёд мегардад, яъне то соли 2030 талабот дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тақрибан ба 30 млрд. кВт/соат мерасад. Нерӯи барқи изофӣ дар системаи энергетикии кишвар ба 15 млрд. кВт/соат баробар мегардад. Бинобар ин, сарфи назар аз он ки талабот ба қувваи барқ дар Покистон зиёд аст ва дар оянда шароит низ фароҳам мегардад, ки ба бозори энергетикии Ҳиндустон ва дигар кишварҳои минтақа нерӯи барқ содир кунем, мо бояд афзалиятро ба Афғонистон диҳем. Зеро дар ҳолати доштани саҳми арзанда дар бозори энергетикии ин кишвар то андозае ба бехатарии интиқоли нерӯи барқ ба кишварҳои сеюм таъсири мусбат мерасонад ва инчунин содир намудан ба Афғонистон чи аз лиҳози техникӣ-ҷуғрофӣ ва чи аз лиҳози иқтисодӣ барои мо осон ва арзон мебошад. Бинобар ин, мо бояд саҳми худро дар ин бозори ояндадор тақвият бахшем. Имрӯз ба Афғонистон Узбекистон зиёда аз 300 мВт нерӯи барқ содирот мекунад. Саҳми Туркманистон ҳам назаррас аст ва нақша дорад, ки дар солҳои наздик содироташро ба Афғонистон то 3 млрд. кВт/соат расонад. Ба ин кишвар Ҷумҳурии Тоҷикистон тақрибан дар ҳаҷми 1,5 млрд. кВт/соат нерӯи барқ интиқол медиҳад, ки ғайриқаноатбахш аст. Аз ин лиҳоз бояд аз тарафи вазорату идораҳои дахлдор барномаи мукаммали роҳ ёфтан ба бозори Афғонистон таҳия ва ба роҳ монда шавад. Ҳамзамон, бояд ба назар гирифт, ки Ҷумҳурии Исломии Афғонистон, ки дорои захираи гази табиӣ мебошад, метавонад дар оняда бозорашро тар Тоҷикистон равнақ бахшад. Ҳанӯз солҳои 80-уми асри гузшта хати лӯлаи гази Қарқудуқ-Мазори Шариф-Шерхон Бандар-Қумсангир кашида шуда буд.
Ба тасарруфи бозори энергетикаи Афғонистон бахши соҳибкории миёна ва калонро низ бояд ҷалб кард. Таҷрибаи Ширкати «Памирэнерҷӣ» оид ба лоиҳаҳои хати барқи марзӣ, ҷалби сармояи хориҷӣ ба энергетика ва менеҷменти фуруши нерӯи барқ васеъ паҳн гардад.
Дар баробари тиҷорати нерӯи барқ Афғонистон барои мо бозори васеи нерӯи кориро боз мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон мутахассисони хуби соҳаи барқ дорад. Ҳамзамон дар Тоҷикистон яке аз марказҳои муҳими илмӣ-пажуҳишии Осиёи Марказӣ мавҷуд буда, ду донишгоҳи маъруфи политехникии тахассуси энергетикӣ дорад, ки соле то 300 нафар муҳандису менеҷерҳои бахши энергетикаро тайёр менамояд.
Тибқи омор барои минтақа солона тахминан то 120 миллион метр кабел ва ноқилҳои калонҳаҷм зарур аст. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар пойгоҳи КВД «Талко» ва се корхонаи тавлиди ноқилҳои барқию ду корхонаи трансформаторбарорӣ метавонад минтақаро бо таҷҳизоти хушсифт таъмин намояд.
Ҳар рӯзи кашол додани иқдом дар бозори энергетикии Афонгонистон рақибони моро хушҳол месозад. Пушида нест, ки барои эҳёи иқтисоди Афғонистони ҷангзада СММ ва институтҳои молиявии байналмилалӣ маблағҳои калон ҷудо менамоянд. Аз ин рӯ, шитобем, то луқмаи моро аз даҳонамон нагиранд.
Ҷаҳон Афрӯз ДАРИНГ,
сардори Раёсати оянадбинии Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед