Озода гоҳ-гоҳе ба хонаи дугонаи деринааш Гавҳар рафта, ғубори дил мебарорад.

- Аксҳои тӯйи Маҳинаро овардам, биё тамошо мекунем, - аз дар даромадан замон бо хушҳолӣ гуфт зан. Ӯ чанде пеш духтари ягонаашро ба хонаи бахт гусел намуда буд. Дугонаҳо сари як пиёла чой суҳбат оростанду сипас аксҳои тӯйи навхонадоронро тамошо карданд.

- Ана ба ин парандае, ки дар шохи дарахти болои сари Маҳина нишастааст, нигоҳ кун, - ба кафи дасти Гавҳар сурати ҷилодореро гузошта, гуфт Озода. – Ин парас-ту аст. Замоне он дар ҳаёти ман нақши муҳиме бозида буд, дар ҳаёт ва тарбияи духтарам бароям дарси ибрат буд.

- Парасту? – тааҷҷубомез пурсид Гавҳар.

- Бале. Агар барои парандаҳо пайкара месохтанд, бешубҳа ба ин парастуи ман пайкараи тилло насиб мегардид.

Гавҳар машғули тамошои суратҳо ба қиссаи Озода доир ба қаҳрамонии ин паранда ва садоқаташ ба наздикон гӯш андохт.
Шавҳараш Ислом баъди тӯй низ масъулияти оиладориро ба зимма гирифта натавонист. Ӯ ба кору бори рӯзгор ва каму кости зиндагӣ заррае эътибор намедод. Ба майнӯшиву айшу ишрат машғул буду талоши ҷустуҷӯи ҷойи кор барояш ҳамеша бенатиҷа анҷом меёфт... Бо вуҷуди он ки Ислом маълумоти олӣ ва донишу саводи хуб дошт, аммо барои дар ҳаёт мавқеи худро пайдо намудан, кӯшише намекард. Ба замми ин пайваста бо таънаву маломат ва рашкҳои беҳудаи худ Озодаро азоб медод.

Ҳатто таваллуди Маҳина низ ӯро ба оила ва хонавода наздику дилгарм сохта натавонист. Балки рӯз то рӯз миёни онҳо дилсардиву ихтилоф зиёд мегардид. Илова ба ин, хушдоманаш болои оташ равған мерехт. Хуллас, дар хонаи хушдоман рӯзи хуш надошт Озода. Тавлиди тифл низ натавонист миёни онҳо созишу якдигарфаҳмиро ба миён биёрад. Оқибат Озода дарк намуд, ки дар ин хонадон тифлашро чун шахси комил ба воя расонида наметавонад ва духтарашро гирифта, ба деҳа, ба хонаи модар рафт. Аз ҳаёти шаҳр ба ҳаёти деҳа баргашт ӯ.

Рӯзҳои аввал барояш хеле мушкил буд. Онҳо бо нафақаи модар ва кӯмакпулии кӯдак рӯз мегузаронданд. Шавҳараш ягон маротиба наомад, ҳатто солҳои зиёд ягон паёме низ нафиристод. Озода шабҳои дарозро бо гиря рӯз мекард. Ва баъзан ба бадбахтиаш худро гунаҳкор мешуморид. “Шояд аз хонаи шавҳар намебаромадам, беҳтар буд? Охир, аксари одамон чунин рӯзгору зиндагӣ доранд. Мардҳо аксаран ё дар муҳоҷиратанду парвои зиндагиву зану кӯдак надоранд, ё рӯзҳои дароз дар назди телевизор дароз кашида мехобанду занҳо бори рӯзгор мекашанд. Вале дар як оила мезиянд”, – меандешид дар дил.
Моҳи март. Дар шохаи баланди дарахти себи рӯи ҳавлӣ оилаи парастуе лона гузошт. Нарина аз гирду атрофи хоначаи саги онҳо Хайбар пашмҳо ва ҳар гуна хасу хошок ҷамъ оварда, ба “хонааш” мебурд ва бо ин васила оила ва наслҳои ояндаашро парасторӣ менамуд. Хайбар барои ба чанг овардани паранда борҳо камин гирифтаву пайти муносиб меҷуст, вале шоҳин парандаи зираку ҳушёр буду асло пушт ҷониби саг намегардонид. Парандаҳо чанд рӯзе барои сохтани лона заҳмат кашиданд. Баъдан шабона болои лонаи худ хобида, истироҳат мекарданд. Нарина ҷисман калонтар буду модина нисбатан хурдтар. Нарина каме мелангид ва аксар вақт сарашро поён афканда, болои шохи дарахт менишаст.

Тақрибан муддати як моҳ аз лона танҳо думи паранда намудор буду халос. Дар тамоми он даврае, ки модар болои тухмҳо нишаста, чӯҷа бароварду сипас чӯҷаҳои заифу нотавони худро панаҳ ва гарм карда менишаст, падар бо неру ва ғайрати том онҳоро нигоҳубин мекард. Ӯ баъди ҳар ним соат бо минқори пурбор ба лона парвоз карда меомаду аввал ҳамсарашро, сипас бонавбат чӯҷаҳояшро сер мекард. Баъди як ҳафта модар низ барои хӯрондани фарзандон ба падар ҳамроҳ шуд.
Рӯзе Озода шоҳиди як воқеаи аҷиб шуд. Нарина аз шохе ба шохи дигар мепариду қанотҳояшро ба ҳам мезад ва бо садои баланд чириқ-чириқ мекард. Овозаш хеле пуризтироб буд...

Озода танҳо рӯзи дигар аз асли воқеа хабардор шуд: Модина ба куҷое ғайб зада буд. Парас-ту дигар чириқ-чириқ намекард, балки бо изтиробу парешонӣ пайи сер кардани шиками бачаҳояш буд. Танҳо гоҳ-гоҳ болои девори ҳавлӣ нишаста, минқорашро хам мекарду истироҳат менамуд. Гоҳе аз садои чӯҷаҳои гурусна якқад парида, ба ҷустуҷӯи ғизо парвоз мекард.
Модари Озода қарор дод, ки ба парандаҳо кӯмак намояд ва ба девори канори ҳавлӣ қуттиеро часпонида, ба дохилаш каме пасмондаи хӯрок гузошт. Парандаи хаставу бемадоршуда нахуст хӯрдагирона ба қуттӣ нигаристу сипас наздик омада, боэҳтиёт ба дохили он нӯл зад. Баъдан онҳо зуд-зуд шиками ин падари заҳматкашро сер мекарданд, аммо бо кадом сабабе парасту бачаҳояшро бо ин ғизоҳо зиёфат намекард.

Охири моҳи апрел Ислом ба хонаи онҳо ташриф овард. Барояш пул лозим буд. Маълум шуд, ки сари вақт напардохтани қарз ба сараш мушкилоти зиёде овардааст. Ва пинҳон аз хонавода аз Озода кумак хост.

- Чаро кор намекунӣ? Як одами дуппа-дуруст, бо ин тану туш кӯҳро занӣ, талқон мешавад, ана ба ин паранда нигоҳ кун, - бо ангушт ба парасту, ки атрофи лонааш давуғеҷ дошт, ишора кард Озода. – Худаш танҳо, бе модар бачаҳояшро калон кардаву мехӯронад! Аз хастагиву бемадорӣ қариб ки ба замин меафтад, аммо охирин неруи худро ҷамъ намудаву боз пайи дарёфти ғизое парвоз мекунад.

- Барои ман ин паррандаи меҳнатии ту намунаи ибрат нест, - бадхашмона дандон хоид Ислом. - Ман то ҳол кори мувофиқ пайдо накардаам, бигзор аблаҳон барои як тангаи пучак ҷони худро ба азобу шиканҷа гирифтор созанд.
Ва рафту дигар барнагашт.

Ноаён онҳо ба парастуи худ одат карданд. Нимаи моҳи май Маҳина қадамҳои нахустини худ-ро ба замин гузошт; худи ҳамон рӯз чор бачаи парасту бори нахуст парида, шафати лона болои шохе нишастанд. Онҳо якчанд рӯз панҷаҳои худро молида, мулоим карда, неруи қанотҳои ҳанӯз сусту заифашонро месанҷиданд. Рӯзе Озодаро модараш назди тиреза ҷеғ зад:
- Зудтар, зудтар биё! Нигоҳ кун!

Дар шохи паҳлӯи лона парас-ту-падар бо такаббур менишасту рӯ ба рӯяш чор чӯҷаи ӯ болои шохчаҳо монугир по мемонданд. Падар ба бачаҳояш чизе мегуфт. Ӯ садо намебаровард, балки бол афшонда, ҷеғ мезад. Вақте чӯҷаҳои бесаранҷом дар ҷойи худ ба паридан шуруъ карданд ва бозикунон ба ҳамдигар нӯл мезаданд, падар садо баланд кард ва бачаҳо дарҳол хомӯш шуданд.

Ин дарсҳо ду рӯз идома ёфт. Озода ҳамроҳи модараш ба ин машғулияти парандаҳо нигарис-та, ҳайрон аз он буд, ки чаро онҳо лаҳзае ором намегиранд. Оре, машғулияти онҳо танаффус надошт. Танҳо шабона падар ором мешуду аҳли оила дар ҳамон ҷойҳои худ то субҳ мехобид.

Падар ба онҳо чиро меомӯзонд? Шояд паранда ба бачаҳояш забон ва илми мурғонро меомӯзонд, онҳоро барои кӯмак ба ҳамқавмону ҳамхунҳои худ ҳидоят менамуд, ё шояд ба онҳо панд медод, ки Худованд ба махлуқоти офаридааш ҳуқуқи хато карданро надодааст. Аммо Озода комилан мутмаин буд: парасту назди бачаҳояш асло аз мушкилу заҳматҳои миёншикани худ шикоят намекунад.

Ҳамин буд, ки рафтору аъмоли ин паранда намунаи ибрат гардид барои Озода. Дар мисоли ин паранда ӯ дарк кард, ки падару модари хуб барои ҳаёт ва саломатии фарзандон, инчунин таълиму тарбияи онҳо бори масъулият бар дӯш доранд. Парасту хеле олӣ ва моҳирона аз уҳдаи ҳамаи ин мебаромад.

Озода лаҳзае нақли муаллими фанни биологияи мактабашро ба ёд овард, ки гуфта буд: агар чӯҷа сари вақт хониши ҳамқабилаҳои калонсоли худ, пеш аз ҳама падари худро нашунавад, худ ҷеғ задану нағмасароиро ёд намегирад. Албатта ӯ намемирад, аммо ҳаёти маҳзуну беобурангеро аз сар мегузаронад...

Субҳи рӯзи сеюм онҳо аз садои шавқуни парандаҳо бедор шуданд. Чӯҷаҳо бо сарварии падар аз шохе ба шохи дигар чириққосзанон парвоз мекарданд. Наз-дик омадани ягон лаҳзаи муҳим дар ҳаёти онҳо эҳсос мешуд. Ҳатто Хайбар аз хоначаи худ берун шуда, бо тааҷҷуб ба боло менигарист.

Маҳина дастонашро ба самти тиреза ёзонда, ҳиқ-ҳиқ гиря мекард. Барои ӯ низ ин манзара хеле аҷиб буд. Озода ӯро бардошта, ба пештоқи тиреза гузошт. Ин замон парандаҳо болои дарахт ба парвоз омаданд. Маҳина ба пеш хам шуда, дастонашро боло намуд ва нидо баровард:

-Ана, ана!

Озода ва модараш ба ҳамдигар нигоҳ карданд: ин нахус-тин ҳарфҳои тифлак буд ва сухани деринтизори “оча”-ро ӯ танҳо баъди як ҳафта ба забон овард. Вале Озода наранҷид, зеро он лаҳзаҳо хеле ҳаяҷоновару хотирмон буданд.

Парандаҳо болои дарахт се маротиба давр заданду ба самти марғзор парвоз карданд. Ва дигар барнагаштанд...

Озода ҳамеша дар лаҳзаҳои душвори ҳаёт он парастуро ба ёд овардаву аз дил мегузаронд: “Ӯ бо вуҷуди ҳама душвориҳо бачаҳояшро сер карду ба воя расонд. Ҳеҷ гап не, мо низ аз ин варта раҳоӣ хоҳем ёфт!”.

Зиндагиашон душвор буд. Озода дар хонаҳои одамони сарватманд кор мекард ва баъди кор тафтиши вазифаҳои хонагии духтараш... Ёд дорад, боре дар хонаи шахси сарватманде, вақте болои нардбонча истода, пардаҳои вазнини тирезаро овезон мекард, зани ҷавони соҳибхона болои диван дароз кашида, ба шавҳараш паёмак менавишт ва аз Озода пурсид, ки тарзи дурусти навишти номи шавҳари ӯ чӣ гуна аст.

Акнун Озода дарк намуд, ки пайдо шудани парандаи меҳнатӣ дар ҳавлии онҳо тасодуфӣ набуд. Мисли он, ки ӯ дар гузашта одаме будааст, ки фарзандони зиёди худиву бегонаро парасторӣ намудаву ба воя расондааст ва пеш аз марг бо ин паранда вохӯрдааст. Ва шояд мисли Ислом аз фарзанди худ даст кашидаасту сипас ба сурати ин паранда даромада, гуноҳҳои худро шустанӣ шудааст...

Шавҳараш дигар ба суроғи онҳо наомад. Дар тӯйи арӯсии Маҳинахушдоманаш дар кунҷе нишаста, ашк мерехт. Ӯ ба нав-хонадорон туҳфаи хубу арзанда – хона тақдим намуд. Озода ба Маҳина боре ҳам дар ҳаққи модаркалонаш сухани баду носазое нагуфта буд.

Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”