Онҳо, зану шӯ, фарзанд надо¬штанд ва баъд аз се соли хонадорӣ, вақте ки умедашонро аз бача кан¬данд ва хотирҷамъ шуданд, кучук гирифтанд. Кучук сагбачаи одии таҳҷоӣ, аниқтараш ҳамхуни куттаи подабонӣ ва рубизи шаҳрӣ буд, ле¬кин азбаски ҳанӯз якмоҳа нашуда буд, хеле ширин ва дилҷӯ менамуд, чашмакони монанди солуки занбӯр сип-сиёҳи ӯ аз шавқу завқи бачаго¬на лабрез буданд, шухи серқилиқ ва бозингар буд, яъне дар оила ҷои бачаро нагирифта бошад ҳам, ба мисли лухтаки зинда ҳамчун бози¬ча ва дастхуши кулӯлаи пахмоқи чондорак он ду калонро машғул медошт ва хурсанд мекард. Хусусан, марди хонаро. Ӯ ба ин ҷонварак чу¬нон меҳру муҳаббат баст, ки рӯзона ба он лаби дунё рафта бошад ҳам, бегоҳӣ бешубҳа гашта меомад. Соа¬ти ба хона баргаштан ӯро ба дақиқаи хумори тамоку монанд шуда буд: ҳамин ки вақташ омад - тамом, ҳеҷ касу ҳеҷ чиз ӯро манъ ва маътал карда наметавонист. Кучук ҳам ба ҷадвали бозгашти соҳиби меҳрубон ва кӯдакмиҷози худ одат карда буд. Чанд дақиқа пеш аз омадани ӯ тӯбчаву пишакчаи резиниашро бо ҳама гуна бозиву ғалтанаку ҷастухез як сӯ мемонд ва дар паси дар ҷо мегирифт. Фукашро ба рахнаи дар ниҳода, берунро зуд-зуд ва чуқур-чуқур бӯ мекашид, аз бетоқатӣ ва беқарорӣ винг-винг мекард ва дар¬ро мехарошид. Ва ҳангоми аз дар даромадани соҳибаш хурсандие зоҳир мекард, ки ягон рӯз дилкаф ва шодимарг шуданаш ҷои тааҷҷуб надошт. Инро соҳибаш ҳамон рӯз аз дил гузаронд ва тахмин намуд, ки ба хона дер баргашт ва ҳангоми вохӯрӣ кучукча аз шиддати шодию хурсандӣ қад-қад парид.

Лекин муносибати кучукча ва зани соҳибхона ин зайл самимӣ ва гарму ҷӯшон набуд. Аз рӯзи ав-вал кучукча сард ва сохта будани меҳрубонӣ ва навозиши ӯро бо инстинкти бобоии худ пай мебурд. Пай мебурд ва метарсид. Метар¬сид ва кӯшиш мекард, ки бо ягон қилиқ ё кирдори ношоиста ӯро наранҷонад ва қаҳри ӯро набиё¬рад. Баъзан ҳатто ба марди хона, ки сагбача ӯро аз ҷонаш бештар дӯст медошт, гапгардонӣ мекард, лекин ба ҳар як имову ишорати зани хона гӯшбақимор меистод, ҳар як фармо¬ни ӯро ҳамон замон ба ҷо меовард. Ҳангоми дар хона дуяшон мондан кучукча бозию талош намекард, ба рӯи палосчаи худаш ба шикам зада, фукашро ба болои ду панҷааш ме¬гузошту аз симои зани соҳибхона чашм наканда ба ӯ менигарист. Ме-нигарист ва майдатарин, нозукта¬рин зарраи зуҳуроти ҳиссиёти ӯро дошта мегирифт, ба хотир медошт ва омода буд, ки ӯ фармояд ва ин ба ҷо орад.

Зани соҳибхона монанди тамо¬ми намояндаҳои ҷинси хеш аввал чунон муҳтоҷ ва интизори кӯдак буд, ки гӯё кӯдак наёбад, мему¬рад. Лекин чун боварӣ ҳосил кард, ки безурёт аст, ба бебахтии худ қоил шуд, ба тақдири худ тан дод ва оҳиста-оҳиста ба айби худ одат кард. Ҳамин ки одат кард, бачаҳоро бад медидагӣ шуд. Пештар лаф¬зи ширин ва қилиқҳои дилфиреби кӯдакон дар ким-куҷои дили ӯ ба тори маҳини меҳри модарӣ расида мегузаштанд ва он тор дуру дароз ширин-ширин меларзид, ки дили ӯ гум мезад. Вале ҳангоме, ки ба айби худ одат кард, он тор занг зад, ба як қабати заҳраи ғафс пӯшида шуд, ки ба он расида гузаранд ҳам, акнун ба ҷуз ҳиссиёти ғаш ва ғиҷин дар ӯ чизеро бедор карда намета¬вонист. Вақтҳои охир бошад, худаш ҳис мекард, ки он ғашу ғиҷини одӣ ва нафрат ба бадбинии сиёҳу чуқур табдил ёфта истодааст. Ҳатто як ма¬ротиба аз таҳти дил хост, ки ба тух¬ми он қирон ояд. Ин фикр рӯзе ба сараш чарх зад, ки кӯдаки ҳамсоя химчаро ба кулмак куфт ва чилчаи оби лойолуд ба домани ӯ парид.
Айёми кучукии сагбача бисёр тез гузашт, вале на аз таъсири хур¬ду хӯрок ва нигоҳубини нағз, балки аз таъсири вуҷуд, аз сирояти нигоҳи он зан, ки сартосар сириштаи як ҳиссиёти ҳамчу кобус сиёҳу вазнин ва онро ба воситаи биотокхо ба гир¬ду атрофи худ пахн мекард. Ва азба¬ски кучукча дар паӣбарии ҳиссиёти пинҳон аз соҳиби худ но- зуктар ва ҳассостар буд, инро мефаҳмид ва азоб мекашид. Чун дар пеши пои модагург ҷони худро кулӯла медошт.
Чунон фишурда ва чунон кулӯла, ки аз шиддати чунин ҳолат оқибат девона шудан мумкин аст. Ин тазъийқи паӣваста ба қафаси танге монанд буд, ки сагбачаро ҷисман калон шудан намемонд, вале дар ҷисми кучуконаи ӯ як ҳиссиёти бу¬зурги саги калонро маҷбурӣ ҷо ме¬кард. Дар натиҷа он на ба отаи кут¬таи худ, на ба очаи рубаҳмонанди худ, балки ба ким-чи хел як ҷонвараки нестандарҷаҳон монан¬ду калон шуда, дӯстрӯии кучуконаи худро, ки яке аз воситаҳои хушомад ва рӯзгузаронии сагони безот аст, рӯз то рӯз бештар ва бештар гум мекард. Оқибат «омад ба сарам, аз он чӣ метарсидам» гуфтагӣ барин, он рӯзе, ки кучук омаданашро хеле пеш ба тарс пай бурда буд, расид.
- Мардак, бас будагист акнун. Хуб бозӣ кардӣ, хуб машғул шудӣ, ҳавасат аз сагпарастӣ ҳам шикаст. Акнун несташ кунӣ ҳам, меша¬вад,- гуфт як рӯз зани соҳибхона ба шавҳараш.

- Несташ кунам? Чӣ тавр?- нафаҳмид мард.

- Сагро чӣ тавр нест мекунанд? Ба дасти сагкушҳо месупоранд. Ё агар бераҳмӣ намояд, ба ягон кас ҳадяаш мекунанд. Лекин охир ин хунуку тунуки тӯро кӣ ҳамчун ҳадя қабул мекунад. Бар, дар ягон ҷои дур сараш деҳ, ки хонаро наёбад ва гашта наояд.

- Занак, о ин мискин ба мо тангӣ намекунад-ку?! Истад-чӣ?- тавалло кард мард.
- Кучук буд, тангӣ намекард. Ман ӯро ҳамчун дилхушии ту мегунҷондам. Акнун калон шуда¬аст, дилхушие надорад. Ба болои ҳама «ҳунарҳои» дигараш боз тӯда мекардагӣ ҳам шудааст. Бар, нест кун, - гуфт қатъӣ зани соҳибхона.
Саг ба мард ва мард ба саг нигоҳ мекарданд. Ҳамон сонияе, ки чашмони одам ба чашмони саг ба паллаҳои тамоман баробарвазни тарозуи ғаму ҳасрат монанд шуда буданд, ҳамин буд.
Мард имрӯз як чиз, пагоҳаш чизи дигареро бахона карда, ду-се рӯз тадбире наҷуст ва ба қароре на¬омад. Аммо таънаву надомати зан рӯз то рӯз меафзуд ва хонаро ба са¬рои дуову дашному ҳақорат табдил медод.
Ниҳоят мард фарёде зад, ки ёли саг хест, зан бошад ҷуволбандро аз даҳони ҷуволи тайёр карда монда¬аш пар тофта, гилаву таънаву надо¬мат ва ҳазор гуна дуову дабараи ди¬гари худро ба сари ӯ ҷуволакӣ рехт ва дар охир ҷамъбаст кард:

- Аз сарат монад ҳам хонаат, ҳам сагат! Гап якто, хоҷасагпараст: агар ҳамин рӯз несташ накунӣ, ман када¬мамро ба хона намемонам!- гуфт ва сумкаашро гирифта баромада рафт.
- «Кошкӣ намемондӣ,- беихти¬ёр гузашт аз дили мард.- Кошкӣ намемондӣ ва ман ба ин осонӣ аз ту халос мешудам! Лекин афсӯс, ки мегӯиву намекунӣ».

Дар даҳлез, дар ҳамон ҷое, ки истода буд, мард сари по нишаст ва сари сагро бо ду кафи даст гириф¬та наздик овард ва ба чашмони ӯ нигоҳ карда гуфт:

- Чӣ кор кунам, ҷонвари без¬абон? Худат медонӣ, ки ман ба ту одат кардаам. Ба саг не, ба ту, ба як ҷонвари аз чинс инсӯтар ва ба инсон наздик одат кардаам. Туро ба кӯча партофтан кӯдакро ба кӯча партоф¬тан аст. Кӯдакеро, ки барои тарбия мегиранд, вале аз уҳдааш набаро¬мада, аз cap соқиташ карданӣ ме¬шаванд. Чӣ кор кунам, кошкӣ хушрӯ мешудӣ, ё ҳеҷ набошад, каҷу киле¬би ғалатӣ мешудӣ, ки шавқи ягон касро меовардӣ. Ҳеҷ ҷои шавқовар надорӣ, ҷонвар. Не, дорӣ, чашмо¬ни хушрӯи бамаънӣ дорӣ. Лекин ба чашми саг нигоҳ мекардагӣ касро аз куҷо меёбӣ? Эҳ бечора, бечора! - самимӣ афсӯс хурд мард ва пешо¬наашро ба таври муқаррарӣ ба пе¬шонаи саг расонда бархост...
... Ҳардуи онҳо, саг пеш-пеш ва соҳибаш аз қафо, аз хона баро¬маданд ва ба сӯи гараж раҳсипор шуданд. Саг давида чанде пеш аз соҳибаш ба дарвозаи гараж расида, фукашро ба таги дарвоза хаста, бӯ мекашид, ханҷол ме¬кард ва гаш¬таю баргашта ба сӯи соҳибаш нига¬риста, бесабрии бачагона зоҳир ме¬намуд. Соҳиби ӯ дар ҳавлӣ бо яке аз ҳамсоягони худ чанд сония маътал шуд, саг давида омада, аз домани ӯ гирифт ва ба сӯи гараж кашола кард.
Онҳо хандиданд.

Саг дар ҳақиқат рӯзи якшанбе мошинсаворӣ ва дар талу теппаҳои беруни шаҳр ҷасту хез карда гаш¬танро бисёр дӯст медошт. Ин аст, ки чун бача бетоқатӣ мекард ва ба маътал шудани соҳиби худ сарфаҳм намерафт. Бинобар ин баробари ку¬шодани дари мошин саг давида ба кабина даромаду бусидагӣ барин карда рӯи соҳиби худро хеле зуд ва озод лесида монд. Ин қилиқ ҳам ӯро одат шуда буд.
Саг аз тирезаи пушти мошина тамошо мекард ва намефаҳмид, ки чаро имрӯз кӯчаҳо ин қадар но-шиносанд. «Пештар ба як нишебе мефаромадем ва аз cap шуданаш мошина фурӯ меафтидагӣ барин мешуд ва дил ҳиққӣ мекард. Баъди он кӯҳҳо cap мешуданд. Имрӯз ҳеҷ не, ки он нишеб ояд».

Оқибат мошин қарор кард. Вале дар ҷое қарор кард, ки ба манзараҳои сайру гашти пешинаи онҳо ҳеҷ монанд набуд. На кӯҳ, на пушта, на сабза. Чор дарахти баланд дар паси як рахна, ки як вақт девор буд, акнун бошад, бо як пора релс ва чандин симу тунукаву оҳанпораҳои гуногунҳаҷм ва гуногунвазифа бе¬тартиб ва каҷу килеб русташ карда монда буданд.

Хӯҷаин фаромад ва дари паси¬наи мошинаашро кушод. Саг ҳам ҷаҳида берун шуд. Берун шуд, вале мисли пештара ҷастухезу ғалтанаку даводави худро cap накард. Бал¬ки сарашро бардошта, ба чашмони соҳиби худ бо аломати савол нигоҳ кард ва интизори фармон шуда ис¬тод. Хӯҷаин дар пеши ӯ чунгур ни¬шаст ва сари ӯро ба ду кафи даст гирифта гуфт:

- Бубахш маро, азизам. Медо¬нам, ки ту ҷонатро аз ман дареғ намедорӣ. Медонам, ки мемирию аз баҳри ман намегузарӣ. Лекин ту сагӣ ва ман одамам. Одамон, албат¬та ба манфиати худ, одат ва қоидае бароварданд, ки саг метавонад ба¬рои одам ҷон диҳад, вале одам ба¬рои саг ҷон додан он тараф истад, аз баҳри чизе, амале, мақоме гузашта наметавонад. Бубахш, ки ман ҳам дар вуҷуди худ қудрате, шуҷоате, девонагие паӣдо накардаам, то ин қоидаи худбинона ва худписан-донаи фарзанди инсонро вайрон кунам. Ту сагӣ ва ман одамам, вале дар айни ҳол мехостам, ки ба ҷои ту бошам. Ман-ку ба ҷои ту будан¬ро мехоҳам, вале оё ту мехоҳӣ, ки ба ҷои ман бошӣ? Не, намехоҳӣ. Наметавонӣ. Агар медонистӣ, ки ҳозир бо ту чӣ кор карданиям, аз ман, аз ман барин одамаки нотавон, нангин ва бевафо нафратат меомад. Хайр, азизам, насибаат ҳамин буда¬аст. Ё агар такдири нек дошта бошӣ, мумкин аст соҳиби аз ман одамта¬реро ба ту насиб бинад. Хайр, бу-бахш эй саг, одамро...

Хӯҷаин пешонаашро ба пешо¬наи саг ниҳода чанд сония хомӯш истод ва сонӣ тезу қатъӣ бархоста ба мошина нишасту газ дода гайб зад. Саг ҳайрон-ҳайрон аз пушти мошини саросема дур шуда исто¬да нигоҳ кард ва ҳангоме, ки вай аз назар ғоиб шуд, cap фӯроварда пайҳои соҳибашро чуқур-чуқур бӯ кашиду ба гирди худ як гирд гашта, ба рӯи онҳо ҳалқа зада хобид.

(Давом дорад)

Ғаффор МИРЗО