Баъди борони шохнам кӯҳи попархам ҳусну таровати дигар дошт. Бӯйи бушу пудина, чойкаҳаку ёсуман ба машом мерасид. Каҷпои калонҷуссаву бардам бо сари хам заминро бӯйкунон қадам мезад. Нақши пой дар лой хирсро дар ҷой мехкуб кард. Пайро бӯй карду рост шуда, атрофро аз назар гузаронид. Чун чизе надиду садое нашунид, худ ба худ ғурриду пушти буттаҳо нопадид шуд.

Хирс нақши пойи Сайёдро шинохта буд, Сайёдеро, ки як вақтҳо ба ӯ набардро бохта буд. Сайёд аз пайи сайд мерафту, хирс аз пайи Сайёд. Ҳар буттаву гиёҳи ин кӯҳу камар, ҳам бару ҷари пурхатар, роҳу пайроҳаи оҳугузар ба Сайёд ошно буд. Сайёди пайгир дар камон ҷо карда тир мерафт аз пайи нахчир.

Ӯ ҷавоне буд чорпаҳлуву бақувват, чолоку серғайрат, ҳушёру зирак. Ҳафтае як бор мерафт ба шикор, шикораш ҳамеша буд бобарор. Пушти кӯҳи Пирӣ мерафт нахчиргирӣ. Сайёд сайдашро ба деҳа меоварду байни ҳамдеҳагон хомталош мекард, бегоҳ дег мемонду ош мепухт ва бо пирони деҳа ошхӯрон мекард. Мӯйсафедони бедандон баъди мазза карда хӯрдани гушти лаҳми сайду бо ангушт кашида гирифтани мағзи иликҳо ва лесидани чиликҳо, даст ба дуо бардошта, ба руҳу арвоҳи гузаштагони Сайёд дуои хайр мекарданд. Пиру ҷавон, хурду калон, ҳатто сагу пишаки деҳа Сайёдро дӯст медоштанд.
Як шаб, ҳангоме ки деҳу деҳотиён дар хоби ноз буданд, Сайёд дар партави нури Моҳ, дар пушт тӯшаи роҳ, азми шикор кард. Ҳаво на гарм буду на сард. Насимаке ҳим-ҳим мевазиду сару рӯйи Сайёдро нарм-нарм мелесид. Ӯ бояд субҳ надамида ба Миёнакӯҳ мерасид. Дар Миёнакӯҳ миёни ҷангали анбуҳ дӯсте дошт, ки ҳар ҳафта рӯзи шикор Сайёдро мешуд интизор...

Чанд сол пеш, ҳангоми шикори меш бори аввал бо ӯ дар бари камар шуда буд cap ба cap. Сайёд баробари дидани ӯ аз тарс қариб рафта буд ба ҷар. Хирсеро бо чунин ҷуссаи бузург дар ҳаёташ надида буд. Сайёд аз тарс фарёд зад, вале овозашро худаш нашунид, дамаш дарун афтид. Хирси каҷпо ҳам аз дидани махлуқе чун одам ҳайрон монда буд. Каҷпо одамро бори аввал медид, ки ҳар ду пояш ларзид ва аз тарс буд ё аз қаҳр, ки сахт ғуррид, ранг аз рӯи Сайёд парид. Хирс чанг заду остини Сайёдро дарид ва чунон наъра зад, ки гӯшҳои Сайёд қулф заданду дигар чизеро нашунид, аз дасти беостинаш хун мечакид, гумон кард, ки акнун аҷалаш расид. Сайёд худашро сайд пиндошту хирсро сайёд. Ҳарчи бодо бод, бо як чолокиву бебокӣ «Ё Аллоҳ» гуфта, бо панҷаҳои гирояш аз миёни хирс маҳкам қапид. Хирс ҳам наъразанон ба Сайёд часпид. Ҳарбу зарби тан ба тан cap шуд. Хеле часпу талош карданд. Хирс аз шасташ намегашту Сайёд ҳам паст намеомад. Сайёд медонист, ки агар каме сустӣ кунад, ин каҷпои барзангӣ ҳолашро ба тангӣ оварда пора-порааш мекунад. Илоҷе набуд дигар, пушти Сайёд ҷар буду ҷонаш дар хатар. Бо як силтави сахт аз чанголи хирс хато хурда, аз пушти ӯ гузашт. Ин амали Сайёд каҷпоро аз нав шӯронд, кофту кофт, сангеро ёфту ба сари Сайёд ҳаво дод, Сайёд реб шуд, санг ба арча бархурду ба ҷарӣ нишеб шуд. Бадани Сайёд аз пайи нохунҳои Каҷпо лахт-лахту хуншор буд. Каҷпо бо ғазаб ба сари синааш мушт куфта бонг мезад. Сайёдро хунаш зиёд рафта буд, ки сараш чарх мезаду беҳол мегашт. Хирс Сайёдро нафас рост кардан намемонд. Ҳоли Сайёд сангин буду хирс чун кӯҳ вазнин. Ӯ зур мезад, ки хирсро аз миёнаш дошта, гурмушт кунад, вале дастонаш дар миёни хирс ҳалқа намешуданд. Сайёд пайти муносиб меҷуст, медонист, ки дар сад сол зӯраш ба ин балои Худо намерасад ва хирс оқибат нобудаш мекунад. «Зӯри беҳуда миён мешиканад», - гуфта, роҳи бо ҳилаву найранг мағлуб кардани хирсро меҷӯст. Пайт ёфту ба пойи Каҷпо ҳалук андохт. Хирс ҳис кард, ки акнун набардро бохт. Сайёд пойи ҳалукпечашро боло бардошту хирсро cap боло кардан нагузошт ва аз шонаи хирс сахт қапида, сӯи замин кашид, чунон кашид, ки фуки хирс ба замин расид, пойи дигараш низ аз замин канда шуду ба ҳаво хест, ҷуссаи вазнинаш чунон гумбуросзанон ба замин зад, ки садои чирросу ҷив-ҷиви парандагон, вингоси дарандагон фазои хомӯши кӯҳу даманро пур кард.

Хирс чун ба ҳуш омад, худро ба дарахт баста дид, бовараш наомад. Бо нигоҳи ҳайратзадаву дасту пойи баста, ноумеду дилшикаста ба Сайёд нигарист. Сайёд теғ аз наём кашид, хирс қасди Сайёдро фаҳмид, ки наъра кашид, наъраи ҷонсӯз. Лаҳзае пас паст-паст садои винг-винг монанд ба гиряи кӯдак ба гӯши Сайёд расид. Баргашту дар паҳлӯяш ду хирсбачаи хушрӯро дид, яке аз онҳо винг-вингкунон пойи Сайёдро бӯй кашиду лесид, дигараш дав-давону ғел-ғелон худро пеши хирс гирифту ҳарисона синаи ӯро макид, макиду макид, чун сер шуд, пеши пойи модар ғелид ва рӯй ба пойи хирс молиду нолид. Оби дидагони хирс ба бари рӯяш шорида, ба замин мечакид. Сайёд аз дидани ин ҳолат омад ба риққат. Теғ як сӯ гузошт, рафту дасту пойи хирсро кушод. Хирс сари по рост шуд, дастонашро ёзонда Сайёдро оғӯш кард. Сайёди тарсону ларзон, моту ҳайрон худ аз худ шуд гирён. Хирсбачаҳо аз шодӣ ба пойи Сайёд печида, ҷастухез карданд. Хирс тани Сайёдро бӯй кашиду хуни баданашро лесида-лесида тоза кард. Бо панҷаи калону гаронаш ба пушти Сайёд тап-тап зада, гӯё офаринаш хонд ва ҳамроҳи хирсбачаҳо ба пушти харсангҳо раҳсипор шуд. Сайёд монда буд лолу ҳайрон, аз карда пушаймон, карахту нигарон...

Бори аввал сархаму мулзам, дар пушт ба ҷойи сайд бори андуҳу ғам, сӯи деҳа монд қадам. Нисфи шаб ба деҳа расид, шаби дароз мижа таҳ накард, аз омаданаш касеро огаҳ накард. Субҳи барвақт пеш аз мурғфарёд баромад ба роҳ сӯи шикоргоҳ. Дар Миёнакӯҳ, дар калфи кӯҳ камингоҳ сохта буд, аз навдаҳои бушолу шулаш чапарак бофта буд. Ба камингоҳ наздик шуду дилаш таҳ зад, чапарак кушода буд. Камон аз китф гирифту тир ҷой кард, оҳиставу бесадо ворид шуд. Манзарае дид, ки ҳуш аз сараш парид. Аз майсаву себарга дастархоне дид густурда, болояш чормағзу бодом ва кундае дарунаш сурох ва он сурох пур аз асал, аз тани кунда асал ғоз дода мешорид. Сайёд аввал ҳайрон шуд, чун кундаи асалро дид, дар лабонаш табассум дамид ва қоҳ-қоҳ зада хандид. Як сӯ гузошта камон, аз кулвораш баровард нон ва чорзону зад сари «дастархон». Ӯ фаҳмид, ки ин «меҳмондорӣ» аз ҷониби хирси каҷпост, баҳузур нишаст ва нон шикаст. Нонро ба асал тар карда, хӯрдан гирифт ва каҷпоро садо кард:
- Полвон, ҳо полвон, биё сари дастархон, биё, маро натарсон, медонам, дар ҳамин наздикиҳо шудаӣ пинҳон. Нони гарм овардам, биё якҷоя ношто кунем.

Гӯшу ҳуш шуд Сайёд, садое нашунид, чашмаш ба байни гулу буттаҳо афтид, хирс байни шохаҳои анбуҳ пинҳон шуда, Сайёдро назора мекард.
- Полвон, нашав пинҳон, ман туро дидам, биё, Каҷпо, шухӣ бас, агар наоӣ, чормағзу асалатро намехӯрам, - гуфта Сайёд «қаҳр» карду аз дастархони оростаи каҷпо рӯй тофт. Хирс чанде интизор шуд, чун дид, ки Сайёд «қаҳр» кардааст, cap ҷунбондаву по куфта, ғур-ғуркунон сӯи камингоҳ гашт равон. Сайёд дар пушти сараш гармии нафасро ҳис карда, рӯй гардонд, хирсро болои сараш дид, ки ӯро мебӯид. Сайёд хандиду гардани хирсро оғӯш карда, хору мол кард ва хесту сари дастархон нишаст. Хирсбачаҳо давида болои зонуи Сайёд баромаданд, Сайёд ба хирсбачаҳо нону асал хӯронд. Хирси каҷпо чормағз шикаста, пеши Сайёд мемонд.

Акнун ҳар ҳафта рӯзи шикор, хирси каҷпо дӯсташро мешуд интизор. Хар ду якҷоя субҳона мехӯрданд, баъд Сайёд дар камон ҷо карда тир, мерафт аз пайи нахчир.
Рӯзҳову моҳҳо ба ин минвол пушти cap мешуду дӯстии онҳо боз ҳам қавитар. Овозаи дӯстии хирсу Сайёд чун бод дар баҳру бар ва тамоми кишвар паҳн гардид.
Як рӯзи тирамоҳ дар деҳа ногоҳ як ҷипи сиёҳ омаду пеши дарвозаи Сайёд истод. Аз даруни ҷип ду ҷавони ҳузарби айнаксиёҳ ва як марди ишкамкалони дар cap кулоҳ фаромаданд. Бо ишораи ишкамкалон он ду ҷавон дарвозаи Сайёдро куфтанд. Сайёд дарвозаро кушоду бо дидани меҳмонони нохонда ҳайрон монд. Марди кулоҳдор бо табассуми сохтаву нигоҳи айёрона сӯи Сайёд даст дароз карда, худро шиносонд:

- Номи ман Ҷовид Сафоев, шунидаӣ, албатта, маро дар ин кишвар одаме нест, ки нашиносад.
Дили Сайёд аз шунидани ин ном бештар ба таппиш даромад. Аз пушти ин ном чандин касон гаштанд гумном. Сайёд дар андеша буд, ки чӣ гуноҳ ё хато кардааст, ки худи Ҷовид Сафоев ба cypoғаш омадааст. Ҷовид Сафоев авзои беҷои Сайёдро дида, зуд сари мақсад омад:

- Ту, ҷавони нағз, натарс, ман барои як кори зарур назди ту омадам. Медонам ин корро ғайр аз ту каси дигар иҷро карда наметавонад. Агар иҷро кунӣ, пули калон мегирӣ. Чӣ гуфтӣ, ҷавони хуб?
- Агар аз дастам ояд, ба ҷону дил.
- Меояд, меояд, фақат аз дасти ту меояд ин кор.
- Кадом кор?
- Шикор, шикори хирс, хирсе, ки аз рӯи шунидам бо ӯ дустӣ дорӣ, пусти ана ҳамон дӯстат ба ман даркор. Саҳар мешавӣ аз пайи шикор. Бегоҳӣ бачаҳо омада пулро медиҳанду пустро гирифта мераванд. Хайр, барори кор.
Ҷовид гашта ба ҷип нишастанӣ шуд.
- Дӯстонро намефурӯшанд, раис! - гуфт Сайёд.
Ҷовид дар ҷояш истод. Раги гарданаш таранг шуд, хун дар рӯяш давид. То ҳол аз вазиру мудир cap карда, то сағиру кабир, касе гапи ӯро ду накарда буд. Омада-омада як деҳотибачаи пойлуч бо ӯ гапгардонӣ мекунад. Боз, дар ҳоле ки худи Ҷовид Сафоевич ба дари хонааш омадааст. Ҳол он ки метавонист аз утоқи кориаш думбаашро аз курсии мулоим набардошта, бо як ишора фармоишашро иҷро кунанд. Маълум, ки ин бача ҳоло кӣ будани Ҷовид Сафоевро намедонад. Ҷовид ба Сайёд нигоҳ накарда, ба нармӣ гуфт:
- Чӣ гуфтӣ? Дӯстонро намефурӯшанд? Мефурӯшанд, «ешё как мефурӯшанд!»
- Ман аз он тоифа нестам.
- Нестӣ? Мешавӣ! Фаҳмо? Одам одамро дар ҷои тангиву ноилоҷӣ мефурӯшад, ҳатто бародар бародарро мефурӯшад, ту бошӣ, як ҳайвони дарандаро... Беақлӣ накун, бача, пули калон медиҳам, хеле калон.
- Раис, савдоямон напухт.
- Э бача, ҳаётат сӯхт, - гуфт айнакдор ба гӯши Сайёд.
- Ман гапамро гуфтам, - ҷавоб дод Сайёд.
- Ту гапатро гуфтӣ, ман гапамро нагуфтаам. Бин, ки боз вазнинат наафтад, бача, - гуфт Ҷовид таҳдидомез ва ба ҷип нишаст ва дарро пушид ба шаст. Айнакдорҳо ҳам саросема пешу қафо ба ҷип нишастанд. Сабукрав чангу хокро ба осмон бардошта, аз назар ғоиб шуд. Сайёд баъди рафтани ҷип, дар китф камон сӯи Миёнакӯҳ шуд равон.
Рӯзи дигар бегоҳ боз ҳамон ҷипи сиёҳ назди дарвозаи Сайёд омаду истод. Ҷавонони айнаксиёҳ аз ҷип фаромада, дарвозаро баста дида, рӯи кундаи назди дарвоза нишаста, сигор гиронданду интизор шуданд. Шаб фаро расиду аз Сайёд дарак набуд. Хеле интизор шуданд, чун диданд, ки шаб аз нисф гузашту Сайёд наомад, ночор аз ҷо хеста рафтанӣ шуданд. Ногоҳ Сайёдро рӯ ба рӯяшон дида, ҳайрон шуданд, ки аз осмон фаромад ё аз таги замин баромад. Яке аз онҳо оҳиста пурсид:
- Овардӣ?
- Чиро?
- Чи хел чиро? Пустро.
- Ман ҳамон рӯз ба раис гапамро гуфта будам.
- Э бача, ту калла дорӣ? Даҳ ҳазор барои як пуст мегирӣ, ношукрӣ накун, ки ҳолат бад мешавад. Ту раисро намедонӣ.
- Донистан ҳам намехоҳам, - ба зарда гуфт Сайёд.
- Пас, пуст намешавад?
- Намешавад, гуфтам, намешавад, тамом, равед аз ин ҷо ва дигар ба ин мақсад ба ин деҳа қадам нагузоред.
- Хайр, аз худат хафа шав, рафтем, - гуфт ба ҳамроҳаш ҷавон ва ба сари чамбарак нишаста ҳаракат кард.
Сайёд рӯи кунда нишаста, ба андеша рафт. Дилаш чун торикии шаб сиёҳ шуд. «Уҳу-уҳу» сулфида наздаш пайдо шудани ҳамсояаш - муйсафеди Қаҳҳор ӯро кард ҳушёр. Мулло Қаҳҳор аз ин моҷаро буд хабардор. Паҳлуи Сайёд нишаст ва ба насиҳатгӯӣ гузашт:
- Ту, писарам, аз мани пир ин насиҳатро ба гӯш гир, сар ба сари раис намон. Ба ин тоифа одамон тую ман накун, онҳо туро ором намегузоранд. Ё ба гуфтаашон кор мекунӣ, ё саратро гирифта аз ин диёр меравӣ. Дигар илоҷ надорӣ.
- Наметавонам, бобои Мулло, дастам пеш намеравад, дилам ба бачаҳояш месӯзад. Ҳоло хурданд, ятим мондани онҳо убол аст. Инро худат хубтар медонӣ.
- Медонам, писарам, лекин илоҷи дигар надорӣ. Ту ҳоло ҷавонӣ, ба ҷони ҷавонат ҷабр накун, хуб фикр кун, беақл нестӣ. Онҳо ба ҳама кор қодиранд, на фикри ҷавониатро мекунанду на пириатро, - баъди чанде ҷавонро насиҳат кардан мӯйсафед бо як дасташ миён, бо дасти дигараш зонуи дардмандашро дошта, базӯр аз ҷой хесту бо Сайёд хайру хуш карда рафт.
Сайёд ҳайрону хотирпарешон чи карданашро намедонист. Аз аламу нотавонӣ хориаш омад. Ба хирсу хирсбачаҳо он қадар унс гирифта буд, ки лаҳзае аз онҳо ҷудо шудан намехост. Бори аввал аз зӯри бозӯяш шармаш омад, ки пеши як нокасу номард нотавону ноилоҷ мондааст. Аз дарду ғазаб газида лаб, мушт ба кунда куфту хеста хона даромад.

Дар торикии шаб камон дар китфу кулвор дар пушт, бо дили пур аз аламу андуҳ равон гашт сӯи Миёнакӯҳ. Субҳи барвақт ба камингоҳ расид. Хирсро дид аз майсаву себарга дастархон густурда ва интизор нишаста. Сайёд хастаҳолу дилшикаста ба хирс менигарист. Хирс ҳайрон буду Сайёд гирён, хирсбачаҳо Сайёдро дида, дар пояш печида, бозӣ доштанд, парвои оламу одам надоштанд. Сайёд хам шуда, онҳоро ба бағал гирифта, бӯйиду бӯсид, сарҳояшонро сила карду ба замин гузошт. Оби дида рӯйи Сайёдро мешуст. Хирс хатареро ҳис кард магар ки беқарор гашта, заминро бо чанголаш мехарошиду по ба замин мекуфт. Сайёд сари хирсро оғӯш карда, ба гӯшаш гуфт:

- Рав, полвон, аз ин макон, дур рав, аз ман хафа нашав. Ман баъд туро кофта меёбам, ҳозир рав аз ин ҷо. Туро ин ҷо осуда намегузоранд, қасди ҷонат кардаанд ноҷавонмардҳо, ба хотири пули ночизе қурбон мешавӣ. Бачаҳоят сағир мемонанд. Хирс ҳамоно ҳайрон ба Сайёд менигаристу чизе намефаҳмид. Сайёд дид, ки каҷпо рафтанӣ нест, ба сараш дод зад:
- Рав аз ин ҷо мегӯям! - ва ба ҳаво тир кушод.

Хирсбачаҳо аз садои тир тарсида, пушти модарашон пинҳон шуданд. Каҷпоро ғазабаш ҷуш зад, наъра заду кундаи асалро бардошта ба ҷарӣ ҳаво дод, чапаракро канда титу пит карда партофт ва бачаҳояшро пешандоз карду сӯи куҳи Валвалак шитофт. Хирсбачаҳо гоҳ-гоҳ миёни роҳ истода, бо гардани каҷ ба Сайёд мекарданд нигоҳ. Хирс сари кӯҳи Валвалак баромаду баргашта ба поён, ба он ҷое, ки камингоҳи Сайёд намоён буд, дуру дароз нигоҳ кард, баъд бо ду по рост шуда наърае зад, ки кӯҳ ларзид ва худро ба ҷарӣ ҳаво дод...

Хирсбачаҳо аз баландии кӯҳ нишеб шуданд, омада рӯ ба рӯи Сайёди дар шигифт нигарону ҳайрон монданд. Сайёд хирсбачаҳоро ба бағал гирифту бо як ҷаҳон орзую умед равон шуд ҷониби хуршед...
Баъди гузашти солҳо шикорчиёни ҳамсоядеҳ дар Миёнакӯҳ пири жулидамӯеро ҳамроҳи ду хирси калонҷусса диданд, ки рӯи кундае нишаста, асалу чормағз мехӯрданд...

Раҳматуллҳои РАҲМОН, нависанда