Подоши аҳдшиканиро истилогарон гирифтанд

28 - 29 - уми апрел, дар марзи Тоҷикистону Қир-ғизистон низоъ ба миён омад, ки дар натиҷа даҳҳо нафар аз ду тараф куштаву захмӣ шуданд ва хонаҳои истиқомативу иншооти зиёд низ осеб диданд.

Ин муноқиша дар таърихи муноқишаҳои марзии миёни Тоҷикистону Қирғизистон бесобиқа маҳсуб меёбад. Дар ин рӯзҳо ду маротиба гуфтугӯи телефонӣ миёни президентҳои Тоҷикистону Қирғизистон сурат гирифт. Дар ин гуфтушунид чораҳои ҳарчи зудтар паст кардани шиддати вазъи бавуҷудомада дар сарҳади давлатҳоро муҳокима карданд. Сарони давлатҳо ба мувофиқа расиданд, ки вазъи мавҷударо танҳо бо роҳи осоишта ҳал карда, дар нимаи дуюми моҳи майи соли равон дар Душанбе мулоқоти рӯ ба рӯ баргузор мекунанд. Дар ин миён намояндагони ду ҷониб барои бартараф намудани вазъияти баамаломада, кӯшишҳо ба харҷ доданд.

ОМИЛҲОИ ТЕЗУТУНДШАВИИ МУНОҚИШАҲОИ МАРЗӢ ЧИСТ?

Низоъҳои қаблӣ, ки дар марз ба амал меомад, вазъ то ин ҳад печида ва нигаронкунанда набуд. Чаро ин бор вазъ сахттар ва печидатар гардид? Чӣ боис гардид, ки даргириҳо ин дафъа дар доираи васеътару хисорот низ зиёдтар гардиданд? Омилҳо ва дигар ҷанбаҳои низои марзиро коршиносон чӣ гуна баҳо медиҳанд?

Шералӣ Ризоиён, сиёсатшиноси тоҷик мегӯяд, ки сабаби вазъи баамаломада, ин амали марзбонони Қирғизистон буд, ки ба тоҷикон дар қаламрави худ иҷозаи васли видеокамераҳоро надоданд ва талош карданд, ки нуқтаи тақсимоти оби “Головной” - и деҳаи Хоҷаи Аълоро забт кунанд. Ба ақидаи ӯ, бо ин рафтор ҷониби Қирғизистон созишномаҳои дуҷонибаи қаблан басташударо вайрон кард.

“Агар дар умум омилҳои муноқишаи марзии байни кишварҳоро гирем, ин дастрасӣ ба оби нӯшокӣ ва обёрӣ, замин, инфрасохтор, яъне роҳҳо ва канданиҳои фоиданок маҳсуб меёбанд”, - мегӯяд сиёсатшинос.
Стив Свердлов, ҳуқуқшиноси байналмилалӣ, ки аз вазъи ду кишвар бохабар аст, мегӯяд, ки дар низои охир ҳамагон шоҳиди истифодаи чархболҳо, тарконидани ҳадафҳои мухталиф ва мусаллаҳшавии бештар шуданд, ки омилҳои худро дорад:

- Яке, албатта, ин аст, ки баҳсҳо сари замину об, мисле ки рамзӣ шудаанд ва дар давоми се даҳсола хатти марз мушаххасношуда мемонаду музокираҳо бенатиҷа меанҷомад;

- Омили дигар ин аст, ки мутаассифона, раиси Кумитаи амнияти миллии Қирғизистон Тошиев тавозунро риоя намекунад ва дар маҷмӯъ, вазъи ин кишвар аз октябри соли 2020 мавриди ташвиш шудааст. Ба ин масъала чандин шиорҳои миллатгароёнаи ҳукумати Қирғизистон ҳам афзуд.

Бархе аз коршиносон бар он назаранд, ки дар ҳаводиси охир аслан суханони раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон Қамчибек Тошиев нақш дошт. Чун ӯ қабл аз ин ду пешниҳоди баҳсбарангез ҷониби Тоҷикистон карда буд.

“ҶОНИБИ ҚИРҒИЗИСТОН МАНФИАТДОР АСТ”

Бояд гуфт, ки чунин низоъҳо солиёни зиёд аст, ки дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон ба амал меоянд, ки тӯли 10 соли охир чандин ҳолатҳои ба ин монанд рух додаанд, ки дар натиҷаи онҳо ғайринизомиён кушта шуданд ва то муноқишаи охирин, кушташудагон асосан шаҳрвандони Тоҷикистон буданд.

Коршиносон бар он назаранд, ки ҷониби Қирғизистон дар тӯл кашидани гуфтушунид манфиатдор аст, чун солҳост, боз вазъро дар ҳолати номуайян нигоҳ медорад.

Неъматулло Мирсаидов, сиёсатшиноси тоҷик мегӯяд, тоҷикон ҳеҷ гоҳ аз тӯл кашидани гуфтушунид манфиате надоштанд ва кайҳо боз мунтазири ба охир расидани раванди демаркатсия (аломатгузорӣ) ва делимитатсия (муайянкунӣ) - и сарҳад мебошанд. Ба ақидаи ӯ, баръакс, ба ин Қирғизистон манфиатдор аст, то ки боз бештар дар заминҳои ишғолӣ мавқеи худро устувор кунад.

- Дар расонаҳои қирғизӣ ва зимни суханрониҳои амалдорони сиёсии қирғиз борҳо садо додааст, ки ин хоки баҳсӣ ба Қирғизистон тааллуқ дорад. Яъне дар Қирғизистон дар сатҳи ҳукумат ақидае талқин мешавад, ки онҳо барои қаламрави худ, барои хоки Қирғизистон мубориза мебаранд. Оё он ҷо имкони дарки воқеӣ ва тасмимгирии дуруст вуҷуд дорад, ки тавонад дар пешгирӣ аз идомаи хунрезӣ ёрӣ расонад? Ин корро намояндагони парлумону ҳукумати қирғиз ва роҳбарияти олии кишвар пеш мебаранд. Онҳо ҳақиқатро дар бораи мансубияти заминҳои соҳили дарёи Исфара ва гарданаи Ворух аз шаҳрвандони худ пинҳон медоранд, - мегӯяд сиёсатшинос.

Ҳамзамон ӯ таъкид дошт, ки ошкоро гуфтани ҳақиқат маънии эътироф кардани онро дорад, ки ин сарзамин аз азал ба тоҷикон тааллуқ дорад. “На ҳамаи қирғизон ба харитаҳои сиёсӣ дастрасӣ доранд. Як назар ба онҳо кофӣ аст, ки бовар ҳосил кунӣ, замин аз тоҷикон аст ва қирғизҳо истилогаранд. Дар зимн раванди забт хеле боз идома дорад ва кӯшиши имрӯзаи ба анклав табдил додани Ворух натиҷаи сиёсати пайвастаи истилогаронаи ҷониби Қирғизистон аст”, - илова намуд, номбурда.

РОҲҲОИ ҲАЛ КАДОМҲОЯНД?

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва президенти Қирғизистон Содир Ҷабборов рӯзи 30-юми апрел зимни як суҳбати телефонӣ вазъи марзро баррасӣ карда, ба тавофуқ расидаанд, ки нимаи моҳи май дар Душанбе нишасти рӯ ба рӯ баргузор кунанд. Вале бояд гуфт, ки муддати ин замоне, ки низоъҳои байнимарзӣ сар мезаданд, сарони давлатҳо онро хомӯш мекарданд, вале ин бор, ки вазъ муташанниҷтар аст ва чӣ тасмими ниҳоие хоҳанд гирифт, то ба ҳол норушан аст.

Стив Свердлов ҳуқуқшиноси байналмилалӣ аз Амрико гуфтааст, ки Содир Ҷабборов ва раҳбарони дигари пеш аз ӯ омода набуданд, ки ба як навъ гузашт аз ҷониби ҷомеаҳои маҳаллӣ роҳ диҳанд, дар ҳоле, ки ин чиз бахши муҳими ҷараёни сулҳ буда метавонад. “Гузашт, муомила ва созиш муҳим аст”, - гуфтааст ӯ.

Анна Матвеева, пажӯҳишгари Коллеҷи салтанатии Лондон пешниҳод менамояд, ки як роҳи ҳал ин ором шудан, неруҳоро ақиб кашидан, дастҳои ҳамдигарро фишурдан ва умед бар он бастан, ки комиссияи дуҷонибаи таъйину аломатгузории марз ягон қароре қабул кунад.

“Ин як роҳест, ки солҳои дароз дар он меомаданд, комиссияҳо менишастанд, таркибашон дигар мешуд, вале ягон қароре қабул накардаанд”, - гуфтааст Анна Матвеева.

Ҳамзамон ӯ мегӯяд, ки роҳи дигар ва радикалӣ ин аст, ки ин масъаларо бо риояти тамомияти арзии ду кишвар ҳал мекунем.

- Кашидани хати марз номумкин аст ва агар мумкин ҳам бошад, боз талафоти зиёде хоҳад шуд, ки ҳеҷ тарафе онро намехоҳад. Яъне, бояд минтақаро ба минтақаи истифодаи умумӣ ва мудирияти дутарафа табдил дод ва ба вазъе баргашт, ки дар замони шӯравӣ буд. Он вақт ҷанҷолҳои хурд барои обу замин сабаби бад шудани вазъ намегашт,-илова намудааст, номбурда.

Ёдовар мешавем, дар чанд рӯзи муноқиша дар марзи Қирғизистону Тоҷикистон, даҳҳо нафар аз ҳарду ҷониб куштаву садҳо нафар захмӣ шуданд. 1-уми май ҷонибҳо дар бораи оташбаси комил ва берун кашидани неруҳо ба ҷойҳои доимии будубоши худ ба мувофиқа расиданд.