ҶОМЕА
Сешанбе 30 Апрел 2024 11:18
Дар шароити имрӯз одамон бо заҳмату арақи ҷабин кор намуда, ба ин васила зиндагии худ ва оилаашонро таъмин менамоянд. Аммо дар ин миён кам нестанд нафароне, ки бо роҳи тамаъ, тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ мехоҳанд муфт маблағ ба даст оранд. Яке аз ин навъи қаллобӣ бо роҳи таҳдид пур кардани ҳамёни худ аст. Чунин нафарон дар аввал бо ҷавондухтарон ва занон шиносоӣ пайдо намуда, баъди каме боварӣ расмҳои онҳоро мегиранду аз онҳо дар ивази паҳн накардани расмҳояшон дар шабакаҳои иҷтимоӣ пул талаб мекунанд. Чаро вақтҳои охир сафи чунин нафарон меафзояд? Ин аз чист? Надоштани маърифати ҳуқуқӣ ё зудбоварии ҷабрдидаҳо?
Ин гуна кирдорҳо дар ҷомеаи мо хеле зиёд рух дода истодааст ва то ҷое аз мавзӯи доғ ҳам ҳаст. Аз наворҳои ахири фаврӣ-ҷустуҷӯии ВКД ҳам маълум мегардад, ки шикоятҳо дар ин маврид ба мақомот зиёд аст ва онҳо талош доранд дар наздиктарин фурсат пеши роҳи чунин ҷиноятҳоро гиранд. Чунончӣ дар яке аз он наворҳо хабар дода мешавад, санаи 31 августи соли 2022 шаҳрванд Қосимзода Муродбек аз ноҳияи Деваштич бо ҷавондухтаре шиносоӣ ва дӯстӣ пайдо намуда, суратҳои ҷавондухтарро ба даст меорад. Дар идома ӯро ҳамчун манбаи пулӣ истифода мебарад. Яъне гуфтааст, ки расмҳои ӯро дар шабакаҳои иҷтимоӣ паҳн карда, ӯро беобрӯ хоҳад кард. Бо ин суханону таҳдидҳои худ аз ҷавондухтар дар чанд марҳила маблағҳои пулӣ ба даст овардааст. Ин ҷавон як маротиба 3 ва дафъаи дигар 2 ҳазор сомонӣ талаб кардааст.
Дар навори дигаре, ки онро ВКД санаи 7 сентябри соли 2022 нашр намудааст, дида мешавад, ки дар асоси аризаи зане аз ноҳияи Бобоҷон Ғафуров шаҳрванд Рӯзимонов Ғайратҷон дастгир шудааст. Ӯ баъд аз шиносоӣ бо зан аз ӯ муносибати маҳрамона талаб мекунад, аммо зан розӣ намешавад. Сипас занро таҳдид намуда, мегӯяд, ки тамоми аксҳои оилаашро дорад ва дар ҳолати 50 ҳазор сомонӣ наовардан онҳоро дар интернет паҳн мекунад. Аммо, баъди оне ки аз ҷавонзан 10 ҳазор сомонӣ мегирад, дастгир мегардад. Ӯ аллакай ҳамёни зиндаи худро ёфта буд ва мехост аз он доимо истифода намояд.
Аз як нигоҳ ин кирдор аз маърифати пас-ти ҳуқуқӣ доштани шаҳрвандон дарак дода, дидаву дониста баъзеҳо худро ба ҷиноят тела медиҳанд. Ин ҳам дар ҳолест, ки дар моддаи 176-и Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқ ба тасвири шахсӣ омадааст, ки дар банди якум ва дуюми он гуфта мешавад:
“Ҳеҷ кас ҳуқуқ надорад, ки тасвири ягон шахсеро бе ризоияти ӯ, дар сурати вафоти ӯ бошад, бе ризоияти ворисонаш, истифода намояд.
Нашр намудан, нусха бардоштан ва паҳн кардани асари тасвирие (расм, акси фотографӣ, кинофилм ва ғайра), ки дар он шахси дигар тасвир ёфтааст, танҳо бо ризоияти шахси тасвирёфта, пас аз вафоташ бошад, бо ризоияти фарзандон ва ҳамсари дар қайди ҳаёт будаи ӯ иҷозат дода мешавад. Агар ин дар қонун муқаррар гардида бошад, ё шахси тасвирёфта бар ивази музд худро аккосӣ кунонда бошад, чунин ризоият талаб карда намешавад.”
Ҳуқуқдонҳо чӣ мегӯянд?
Ҳуқуқшиносон бар он назаранд, ки тамаъҷӯӣ бо роҳи паҳни сурату навори занону духтарон ва таҳдиди онҳо, ин пеш аз ҳама аз надоштани маърифати ҳуқуқӣ сар мезанад.
- Агар инсон пурра донад, ки ин кораш содалавҳона нест ва барои ин кораш ба ҷавобгарӣ кашида мешавад, гумон мекунам, ки ҳеҷ гоҳ ба чунин корҳои дорои хусусияти тамаъҷӯёнадошта даст намезанад. Ба гумонам, ин ҳама аз надонистани қонунҳои амалкунанда зиёд мегарданд. Аз сад яктои онҳоеро, ки қонунро медонанду қонуншиканӣ мекунанд, вохӯрдан мумкин аст. Инро мо танҳо бо роҳи пешгирӣ ва паҳн намудани наворҳои дастгиршудагон метавонем кам гардонем. Ва ин корро ВКД карда истодааст, ки гумон мекунам, натиҷаи назаррас хоҳад дод. Масалан, чанд сол қабл гаппартоӣ ва дағалгӯии ҷавонон зиёд гардида буд, ки онҳоро ба ҳабси маъмурӣ фаро гирифтанду навор гирифта, дар телевизион пахш намуданд ва оҳиста-оҳиста чунин амалҳо кам гардиданд. Имрӯз ҳам наворҳое, ки дар ахбори ВКД оид ба тамаъҷӯии мардон аз ҳисоби занон бо роҳи паҳн намудани расмҳои онҳо дар интернет навор гирифта ва дар телевизион нишон дода мешавад, гумон мекунам, ки чунин нафарон ва чунин ақидадоштаҳоро ба роҳи дуруст тарбия менамояд,- мегӯяд ҳуқуқшинос Наврӯз Одинаев.
Баъзе аз коршиносон бар он назаранд, ки бояд аз ҷониби Вазорати маориф ва илм дар мактабҳои миёна фаҳмонида шавад, ки паҳн намудани навору сурат ва ба ин васила тамаъҷӯӣ метавонад якумр номаи аъмоли онҳоро сиёҳ гардонад. Аммо, мутаассифона, ин чиз дар мактабҳои миёна дида намешавад. Назарҳо оид ба он, ки дар мактабҳои миёна дар алоҳидагӣ ба таври васеъ паҳн намудани навору расмҳои занону духтарон ва оқибатҳои он омӯзонида шаваду хонандагон аз чунин амалҳо огоҳ карда шаванд, кам нестанд.
Наврӯз Одинаев мегӯяд, ки: “Бояд моҳияти моддаи 250-и Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки тамаъҷӯӣ мебошад, ба ҷавонон ва тамоми қишри ҷомеа тавассути ВАО-и кишвар расонида ва шарҳ дода шавад. Дар банди якуми моддаи мазкур чунин ишора гардидааст: “Тасарруф бо роҳи тамаъҷӯӣ, яъне талаби додани молу мулки ғайр ё ҳуқуқ ба молу мулк ё содир намудани дигар кирдори дорои хусусияти амволӣ бо таҳдиди ифшои маълумотҳои беобрӯкунанда (бадномкунанда) нисбати ҷабрдида ё наздикони ӯ, ошкор кардани чунин маълумотҳо оид ба ҳолатҳое, ки вай мехоҳад онро ниҳон дорад, ҳамчунин бо таҳдиди истифодаи зӯроварӣ нисбат ба ӯ ё наздикони ӯ ё бо таҳдиди несту нобуд, вайрон кардани молу мулки ғайр, бо маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати аз панҷ то даҳ сол ҷазо дода мешавад.”
Ба назари ин ҳуқуқдон моҳият ва ҳолатҳои ин модда ва дигар моддаҳои дахлдор вобаста ба тамаъҷӯӣ бо истифода аз маълумоти шахсӣ дар тамоми ВАО-и кишвар ва дигар мавзеъҳои рекламавӣ расонида шавад.
Ҷомеашиносон чӣ назар доранд?
Ба назари ҷомеашиносон тамаъҷӯён аз ҳар як имконият истифода мебаранд, доим дар фикри кашфи роҳҳои нави ба даст овардани маблағи муайян ҳастанд. Бо пешрафти технологияи нави рақамӣ боз як имконияти нави тамаъҷӯӣ барояшон муҳайё гардид, ки албатта аз он истифода мебаранд.
- Тамаҷӯӣ бо таҳдиди паҳн кардани расмҳои шахсии духтарон ва бо ин восита соҳиби маблағи муайян гаштан як навъ қаллобии рӯирост, каҷрафтории зишттарин ва муфтхӯрии иҷтимоӣ ба ҳисоб меравад. Бо мақсади паст задани шахсияти инсон, қасосгирӣ, рашк ва ба даст овардани маблағ бо истифода аз боварии дигарон паҳн намудани расму наворҳои дӯстдухтар ё шахси дигар аз маданияти паст, камсаводӣ, бетарбиягӣ, бешуурӣ ва маърифати пасти ҳуқуқӣ ва надонистани оддитарин қоидаҳои фарҳанги истифодаи технологияи иртиботии он нафар гувоҳӣ медиҳад, - мегӯяд ҷомеашинос Фирӯз Миров.
Ҳамчунин ин ҷомеашинос таъкид мекунад, ки сабаби асосии тамаъҷӯӣ барои маблағ шояд ба бекорӣ, камбизоатӣ, донишҳои ками ҳуқуқӣ ва бетарбия мондани наврасону ҷавонон рабт дошта бошад.
- Бояд ҳар як падару модар, омӯзгорон, журналистон ва дигар зиёиён духтарон ва занонро аз хатарҳои нави технологияи иттилоотӣ огоҳ созанд, кормандони ВАО дар бораи ин масъала барномаҳо таҳия намоянд, ҳамчунин дар ин маврид рекламаҳои иҷтимоӣ паҳн карда шавад, - дар идома иброз медорад Фирӯз Миров.
Яъне аксарияти коршиносон роҳи кам намудани тамаъҷӯиро ба воситаи интернет ва он ҳам бошад аз роҳи сурату наворҳои духтарон ба даст овардани маблағи муфт-ро дар рекламаҳои пешгирикунандаи мавзӯи мазкур медонанд. Ҳамчунин, дар ин баробар, падару модарон писарони худро аз оқибатҳои анҷом додани корҳои зишт тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ огоҳ созанд. Ба фарзандон фарҳанги истифодаи технологияи рақамиро омӯзонидан лозим аст. Махсусан, оқибатҳои ҳуқуқии тамаъҷӯӣ тавассути таҳдиди паҳн кардани сурату наворҳои духтаронро фаҳмонанд.
Хулоса, имрӯз ҳар яки моро зарур аст, ки тамаъҷӯиро, ки ба воситаи паҳн намудани расму наворҳои беобрӯкунанда нисбати занону духтарон ва таҳдиди онҳо аз ҷониби мардон сурат мегирад, пешгирӣ намоем. Зеро ин тамаъҷӯӣ, ки барои маблағ ба даст овардани нафарони муфтхӯр мебошад, метавонад боиси беобрӯии оила гардида, ба фоҷиаи маргбор оварда расонад. Аз ин рӯ, омӯзгорон, рӯзноманигорон, ҷомеашиносон, ҳуқуқ-дононро зарур аст, ки барои решакан намудани чунин тамаъҷӯён мунтазам кор баранду пеши роҳи тамаъҷӯиро гиранд. Вагарна ин амал реша давонда, обрӯю эътибори ҷавондухтарону модарони ин миллатро метавонад паст занад.
Ин гуна кирдорҳо дар ҷомеаи мо хеле зиёд рух дода истодааст ва то ҷое аз мавзӯи доғ ҳам ҳаст. Аз наворҳои ахири фаврӣ-ҷустуҷӯии ВКД ҳам маълум мегардад, ки шикоятҳо дар ин маврид ба мақомот зиёд аст ва онҳо талош доранд дар наздиктарин фурсат пеши роҳи чунин ҷиноятҳоро гиранд. Чунончӣ дар яке аз он наворҳо хабар дода мешавад, санаи 31 августи соли 2022 шаҳрванд Қосимзода Муродбек аз ноҳияи Деваштич бо ҷавондухтаре шиносоӣ ва дӯстӣ пайдо намуда, суратҳои ҷавондухтарро ба даст меорад. Дар идома ӯро ҳамчун манбаи пулӣ истифода мебарад. Яъне гуфтааст, ки расмҳои ӯро дар шабакаҳои иҷтимоӣ паҳн карда, ӯро беобрӯ хоҳад кард. Бо ин суханону таҳдидҳои худ аз ҷавондухтар дар чанд марҳила маблағҳои пулӣ ба даст овардааст. Ин ҷавон як маротиба 3 ва дафъаи дигар 2 ҳазор сомонӣ талаб кардааст.
Дар навори дигаре, ки онро ВКД санаи 7 сентябри соли 2022 нашр намудааст, дида мешавад, ки дар асоси аризаи зане аз ноҳияи Бобоҷон Ғафуров шаҳрванд Рӯзимонов Ғайратҷон дастгир шудааст. Ӯ баъд аз шиносоӣ бо зан аз ӯ муносибати маҳрамона талаб мекунад, аммо зан розӣ намешавад. Сипас занро таҳдид намуда, мегӯяд, ки тамоми аксҳои оилаашро дорад ва дар ҳолати 50 ҳазор сомонӣ наовардан онҳоро дар интернет паҳн мекунад. Аммо, баъди оне ки аз ҷавонзан 10 ҳазор сомонӣ мегирад, дастгир мегардад. Ӯ аллакай ҳамёни зиндаи худро ёфта буд ва мехост аз он доимо истифода намояд.
Аз як нигоҳ ин кирдор аз маърифати пас-ти ҳуқуқӣ доштани шаҳрвандон дарак дода, дидаву дониста баъзеҳо худро ба ҷиноят тела медиҳанд. Ин ҳам дар ҳолест, ки дар моддаи 176-и Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқ ба тасвири шахсӣ омадааст, ки дар банди якум ва дуюми он гуфта мешавад:
“Ҳеҷ кас ҳуқуқ надорад, ки тасвири ягон шахсеро бе ризоияти ӯ, дар сурати вафоти ӯ бошад, бе ризоияти ворисонаш, истифода намояд.
Нашр намудан, нусха бардоштан ва паҳн кардани асари тасвирие (расм, акси фотографӣ, кинофилм ва ғайра), ки дар он шахси дигар тасвир ёфтааст, танҳо бо ризоияти шахси тасвирёфта, пас аз вафоташ бошад, бо ризоияти фарзандон ва ҳамсари дар қайди ҳаёт будаи ӯ иҷозат дода мешавад. Агар ин дар қонун муқаррар гардида бошад, ё шахси тасвирёфта бар ивази музд худро аккосӣ кунонда бошад, чунин ризоият талаб карда намешавад.”
Ҳуқуқдонҳо чӣ мегӯянд?
Ҳуқуқшиносон бар он назаранд, ки тамаъҷӯӣ бо роҳи паҳни сурату навори занону духтарон ва таҳдиди онҳо, ин пеш аз ҳама аз надоштани маърифати ҳуқуқӣ сар мезанад.
- Агар инсон пурра донад, ки ин кораш содалавҳона нест ва барои ин кораш ба ҷавобгарӣ кашида мешавад, гумон мекунам, ки ҳеҷ гоҳ ба чунин корҳои дорои хусусияти тамаъҷӯёнадошта даст намезанад. Ба гумонам, ин ҳама аз надонистани қонунҳои амалкунанда зиёд мегарданд. Аз сад яктои онҳоеро, ки қонунро медонанду қонуншиканӣ мекунанд, вохӯрдан мумкин аст. Инро мо танҳо бо роҳи пешгирӣ ва паҳн намудани наворҳои дастгиршудагон метавонем кам гардонем. Ва ин корро ВКД карда истодааст, ки гумон мекунам, натиҷаи назаррас хоҳад дод. Масалан, чанд сол қабл гаппартоӣ ва дағалгӯии ҷавонон зиёд гардида буд, ки онҳоро ба ҳабси маъмурӣ фаро гирифтанду навор гирифта, дар телевизион пахш намуданд ва оҳиста-оҳиста чунин амалҳо кам гардиданд. Имрӯз ҳам наворҳое, ки дар ахбори ВКД оид ба тамаъҷӯии мардон аз ҳисоби занон бо роҳи паҳн намудани расмҳои онҳо дар интернет навор гирифта ва дар телевизион нишон дода мешавад, гумон мекунам, ки чунин нафарон ва чунин ақидадоштаҳоро ба роҳи дуруст тарбия менамояд,- мегӯяд ҳуқуқшинос Наврӯз Одинаев.
Баъзе аз коршиносон бар он назаранд, ки бояд аз ҷониби Вазорати маориф ва илм дар мактабҳои миёна фаҳмонида шавад, ки паҳн намудани навору сурат ва ба ин васила тамаъҷӯӣ метавонад якумр номаи аъмоли онҳоро сиёҳ гардонад. Аммо, мутаассифона, ин чиз дар мактабҳои миёна дида намешавад. Назарҳо оид ба он, ки дар мактабҳои миёна дар алоҳидагӣ ба таври васеъ паҳн намудани навору расмҳои занону духтарон ва оқибатҳои он омӯзонида шаваду хонандагон аз чунин амалҳо огоҳ карда шаванд, кам нестанд.
Наврӯз Одинаев мегӯяд, ки: “Бояд моҳияти моддаи 250-и Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки тамаъҷӯӣ мебошад, ба ҷавонон ва тамоми қишри ҷомеа тавассути ВАО-и кишвар расонида ва шарҳ дода шавад. Дар банди якуми моддаи мазкур чунин ишора гардидааст: “Тасарруф бо роҳи тамаъҷӯӣ, яъне талаби додани молу мулки ғайр ё ҳуқуқ ба молу мулк ё содир намудани дигар кирдори дорои хусусияти амволӣ бо таҳдиди ифшои маълумотҳои беобрӯкунанда (бадномкунанда) нисбати ҷабрдида ё наздикони ӯ, ошкор кардани чунин маълумотҳо оид ба ҳолатҳое, ки вай мехоҳад онро ниҳон дорад, ҳамчунин бо таҳдиди истифодаи зӯроварӣ нисбат ба ӯ ё наздикони ӯ ё бо таҳдиди несту нобуд, вайрон кардани молу мулки ғайр, бо маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати аз панҷ то даҳ сол ҷазо дода мешавад.”
Ба назари ин ҳуқуқдон моҳият ва ҳолатҳои ин модда ва дигар моддаҳои дахлдор вобаста ба тамаъҷӯӣ бо истифода аз маълумоти шахсӣ дар тамоми ВАО-и кишвар ва дигар мавзеъҳои рекламавӣ расонида шавад.
Ҷомеашиносон чӣ назар доранд?
Ба назари ҷомеашиносон тамаъҷӯён аз ҳар як имконият истифода мебаранд, доим дар фикри кашфи роҳҳои нави ба даст овардани маблағи муайян ҳастанд. Бо пешрафти технологияи нави рақамӣ боз як имконияти нави тамаъҷӯӣ барояшон муҳайё гардид, ки албатта аз он истифода мебаранд.
- Тамаҷӯӣ бо таҳдиди паҳн кардани расмҳои шахсии духтарон ва бо ин восита соҳиби маблағи муайян гаштан як навъ қаллобии рӯирост, каҷрафтории зишттарин ва муфтхӯрии иҷтимоӣ ба ҳисоб меравад. Бо мақсади паст задани шахсияти инсон, қасосгирӣ, рашк ва ба даст овардани маблағ бо истифода аз боварии дигарон паҳн намудани расму наворҳои дӯстдухтар ё шахси дигар аз маданияти паст, камсаводӣ, бетарбиягӣ, бешуурӣ ва маърифати пасти ҳуқуқӣ ва надонистани оддитарин қоидаҳои фарҳанги истифодаи технологияи иртиботии он нафар гувоҳӣ медиҳад, - мегӯяд ҷомеашинос Фирӯз Миров.
Ҳамчунин ин ҷомеашинос таъкид мекунад, ки сабаби асосии тамаъҷӯӣ барои маблағ шояд ба бекорӣ, камбизоатӣ, донишҳои ками ҳуқуқӣ ва бетарбия мондани наврасону ҷавонон рабт дошта бошад.
- Бояд ҳар як падару модар, омӯзгорон, журналистон ва дигар зиёиён духтарон ва занонро аз хатарҳои нави технологияи иттилоотӣ огоҳ созанд, кормандони ВАО дар бораи ин масъала барномаҳо таҳия намоянд, ҳамчунин дар ин маврид рекламаҳои иҷтимоӣ паҳн карда шавад, - дар идома иброз медорад Фирӯз Миров.
Яъне аксарияти коршиносон роҳи кам намудани тамаъҷӯиро ба воситаи интернет ва он ҳам бошад аз роҳи сурату наворҳои духтарон ба даст овардани маблағи муфт-ро дар рекламаҳои пешгирикунандаи мавзӯи мазкур медонанд. Ҳамчунин, дар ин баробар, падару модарон писарони худро аз оқибатҳои анҷом додани корҳои зишт тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ огоҳ созанд. Ба фарзандон фарҳанги истифодаи технологияи рақамиро омӯзонидан лозим аст. Махсусан, оқибатҳои ҳуқуқии тамаъҷӯӣ тавассути таҳдиди паҳн кардани сурату наворҳои духтаронро фаҳмонанд.
Хулоса, имрӯз ҳар яки моро зарур аст, ки тамаъҷӯиро, ки ба воситаи паҳн намудани расму наворҳои беобрӯкунанда нисбати занону духтарон ва таҳдиди онҳо аз ҷониби мардон сурат мегирад, пешгирӣ намоем. Зеро ин тамаъҷӯӣ, ки барои маблағ ба даст овардани нафарони муфтхӯр мебошад, метавонад боиси беобрӯии оила гардида, ба фоҷиаи маргбор оварда расонад. Аз ин рӯ, омӯзгорон, рӯзноманигорон, ҷомеашиносон, ҳуқуқ-дононро зарур аст, ки барои решакан намудани чунин тамаъҷӯён мунтазам кор баранду пеши роҳи тамаъҷӯиро гиранд. Вагарна ин амал реша давонда, обрӯю эътибори ҷавондухтарону модарони ин миллатро метавонад паст занад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед