Фарқи асосии ҳолати равонии ашхоси калонсол аз кӯдакон танҳо дар он нест, ки кӯдакон нодонтаранд. Баъзан кӯдакон аз калонсолон боҳуштару боидроктар мешаванд. Аммо як нуктаро набояд аз ёд бурд, ки кӯдакон таҷрибаи кам доранду ин боис мешавад, то осонтар ба доми фиреб кашида шаванд. Ҳолатҳое зиёд мушоҳида мешавад, ки мо ба суоли ногаҳонии кӯдакон бо сухани нахустини дар майнаамон пайдошуда посух медиҳем. Ва ин бароямон аз баёни ҳақиқати тулониву баҳсталаб, ки вақту неруи зиёдро талаб мекунад, осонтар аст.

Маъмултарин ҳолатҳое, ки волидон ба дурӯғу фиреб рӯ меоранд, ин замонест, ки кӯдак хоҳиш ё дархосташонро рад мекунад. Дар ин ҳолат онҳо аз роҳи фиреб таваҷҷуҳи кӯдакро ба самти дигар ҷалб мекунанду беихтиёр хоҳишҳояшро сарфи назар кардаву эҳтиром ба шахсияташро аз байн мебаранд. Вақте кӯдак хоҳишҳояшро иброз медораду падар ё модар бо суханони “Нигоҳ кун, ин амак ба масхарабози сирк монанд аст”, ва ё “Оҳоо, бубин ман чӣ хел торти болаззат пухтам”, ӯро аз сухан гуфтан боз медоранд, кӯдак имкон пайдо намекунад, маълумоти хеле мехостаашро ба волидон расонад. Ӯ фикр мекунад, ки волидонаш аз ӯ чун аз ҳашарот ё чизи дигари нофорам ҳазар мекунанд.

ДУРӮҒИ МУБОЛИҒАОМЕЗ...

“Агар мо ин бозичаи гаронбаҳоро харидорӣ кунем, аз гуруснагӣ мемурем”, “Дод назан, ки ҳамаи дандонҳоят мерезад”, “Рафиқат беақл аст, мағзи сарашро гург хӯрдааст”, “Агар бачаи хубу гапдаро нашавӣ, туро ба ҷугиҳо медиҳем”. Тақрибан ҳамаи волидон чунин дурӯғҳоро ба кӯдакон мегӯянду ба қавле онҳоро “тарбия мекунанд”.

Ба таъкиди мутахассисон ибрози чунин суханон то як синну соли муайян шояд манфиатнок ҳам бошад. Чун, бо ин усул кӯдак муддати муайян шояд аз шӯхиву саркашӣ худдорӣ кунад. Вале ин усули тарбия танҳо як навъ даҳонбандии муваққатӣ буда, ба кӯдак ягон навъ таъсири мусбат расонида наметавонад.

БЕҚАДРИИ ЭҲСОСОТ

Баъзе волидон дар бароварда кардани хоҳишҳои кӯдаки худ аз чунин усул истифода мекунанд: “Ин бозичаи безеб ба ту чӣ даркор аст? Бозичаҳои худат аз ин беҳтаранд”. Ин усул аз он ҷиҳат бад аст, ки волидон дар асл қадру қимати бозичаро не, балки эҳсосоти кӯдакро беқадр мекунанд. Чун кӯдак мебинад, ки бозичае, ки воқеан зебо аст, волидон онро ба чашмаш бад кардаву хоҳишу орзуҳои ӯро зери по мекунанд.

ДӮРӮҒИ ОШКОРО

“Ин лӯхтак дар мағоза зиндагӣ мекунад. Онро хабар гирифтан мумкин, вале ба хона бурдан мумкин нест”. Чунин дурӯғи волидон мисли ҳар дурӯғи дигар бемантиқу ноҷо ва хом аст. Он шояд то ҳамон лаҳзае ба кор меравад, ки кӯдак аз ҷониби шахси дигар харидорӣ шудани лӯхтакро мебинад. Ва инак, дурӯғ фош мешавад, бовар мемирад, эътиқод гум мешавад.

Ба андешаи равоншиносон ба кӯдакон набояд дурӯғ гуфт. На мустақим ва на ғайримустқим. Набояд ба хоҳишҳояшон бетаваҷҷуҳӣ намуд. Вақте волидон ба хоҳишҳои фарзанд муносибати ҷиддӣ мекунанд, кӯдакон моҳияти рад кардани хоҳишҳояшонро аз ҷониби волидон ва шарҳу эзоҳи онҳоро низ ба хубӣ дарк мекунанд. Аммо агар кӯдак ҳини мубоҳиса волидонро қонеъ карда тавонад, ки хоҳишаш муҳим аст, волидонро мебояд чизи дилхоҳашро барояш харидорӣ кунанд.

ТУ ТАРАФИ КӢ?

Албатта, кӯдаки хушбахт бояд дар оилаи солим ва муҳити созгор ба воя расад. Ин аст, ки миёни падару модар дар ҳама ҳолат бояд сулҳу салоҳ ва якдигарфаҳмӣ бошад. Албатта, хуб аст, агар падар хушдоманашро эҳтиром кунаду келини хонадон бо модаршӯй дугона бошанд. Аммо агар чунин набошад чӣ?
Ҳар як оила давраҳои муайяни буҳрониро аз сар мегузаронад. Ва муносиботи миёни ашхоси наздик на ҳамеша софу беғубор ва самимӣ мемонад. Илова ба ин, ҳар оила сирру асрори худ, нуқтаҳои заъфи худро дорад. Муҳим он аст, ки кӯдак дар ана ҳамин паҳлуҳои торики рӯзгори волидон то кадом андоза ширкат мекунад.

Волидоне ҳастанд, ки кӯдакро пурра аз мушкилЯоти оилавӣ дур мекунанд. Баръакси ин нафароне низ ҳастанд, ки тамоми мушкилоти оиларо бо ҷузъиёташ ба қавле “ба сари кӯдак фурӯ мерезанд” ва илова ба ин мунтазири ширкати онҳо дар ҳалли ин мушкилҳо мешаванд. Равоншиносон мегӯянд, дар ҳолати аввала волидон имконияти кӯдаконро барои дарки ҳақиқат аз байн мебаранд. Дар ҳолати дуюм волидон нақши оила ва нақш гузоштани аъзои оиларо дар мушкилоти он васеъ мекунанд. Вақте волидон аз кӯдак дар қатори дигар аъзои оила ширкат кардан дар мушкилоти оилавиро тақозо мекунанд, онҳоро аз озодиашон маҳрум месозанд. Чун кӯдакони хурдсол набояд ҳалкунандаи мушкилоти оилавӣ бошанд, набояд ҳимоятгару тасаллодиҳандаи волидон бошанд. Балки ин ҳама бояд баръакс бошад.

Масалан, ҳангоми бо ҳам ногап будани падару модар зарур нест, ки сабаби нороҳатиашонро ба кӯдак дарди сар маънидод кунанд. Дар ин сурат кӯдак гумон мекунад, ки дарди сар метавонад, одамонро бо ҳам қаҳрӣ ва ҳатто душман созад. Ва агар модар бо хушдоманаш муносибати хуб надошта бошад, шарт нест ба кӯдак бигӯяд, ки модаркалонаш одами хубу бебаҳо аст ва ӯро хеле дӯст медорад. Ба ҷои ин беҳтар аст, бигӯянд, ки: “Бале, ману модаркалонат каме ҷанҷол шудем ва ман аз ӯ хафа шудам” ва ё “Оре, ману модаркалонат одамони синну соли гуногун ҳастем ва баъзан якдигарро намефаҳмем”. Ба таъкиди мутахассисон дар чунин тарзи баёни фикр ягон навъ ҷиноят вуҷуд надорад. Кӯдак дар зиндагии минбаъда на як бору ду бор ба чунин ихтилофот рӯ ба рӯ шудаву дарк карда метавонад, ки миёни ашхоси наздик низ метавонад нофаҳмиву низоъ рух диҳад. Ин хеле беҳтар аст аз он, ки кӯдак дар руҳияи дурӯягиву фиреб ба воя мерасад.

КӮДАКОН АЗ КУҶО ПАЙДО МЕШАВАНД?

Аслан волидон ба ин суол чунин посух медиҳанд: “Онҳоро аз мағоза мехаранд”, “Аз шиками модар мебароранд”... Ин суол қабл аз суоли ”Онҳо чӣ гуна ба он ҷо мераванд?” пайдо шудааст. Волидон шояд бо душворӣ ҳам бошад, ба суоли аввал илоҷе карда ҷавобе дода тавонанд, вале ба суоли дуюм яқин, ки наметавонанд. Мутахассисон мегӯянд, ба ҳеҷ ваҷҳ ба кӯдаки 5-6-сола маълумот додан дар бораи ҷанин, нутфа ва ё узвҳои занона ҷоиз нест. Ҳамчунин, гуфтан лозим нест, ки кӯдаконро ба мо “Худо медиҳад”, чун дар ин ҳолатҳо кӯдак чизеро дарк карда наметавонад.

Ба ҳар сурат бояд шарҳу эзоҳи волидон ба ҳақиқат наздик бошад, то суоли кӯдакон бо гузашти замон камтар шавад. Ва агар чунин суолҳо сол то сол зиёдтар дар зеҳни кӯдакон пайдо шаванд, пас, волидон натавонистаанд, ки бо ҷавобҳои худ онҳоро қонеъ гардонанд.

“АЗ КУҶО” Ё “БА КУҶО?”

“- Очаҷон, ин гул зимистон пажмурда мешавад?”, “- Бале, аммо баҳор боз гули дигар мерӯяд.”, “- Пас ин чӣ мешавад, мемирад?” “- Оре, ҳама мавҷудоти зинда замоне мемиранд.” , “– Аммо ман мурдан намехоҳам.”, “- Не, ту ҳеҷ гоҳ намемирӣ, ту абадзиндаӣ...”.

Тадқиқоти зиёди равоншиносон нишон додаанд, ки суоли “Ба куҷо?” аз суоли машҳури “Аз куҷо” барои кӯдакон бештар нигаронкунанда аст. Ин аст, ки кӯдакон аз волидон мепурсанд: “Одамон чаро мемиранд?”, “Баъди марг онҳоро ба куҷо мебаранд?”, “Модарҷон, ту низ мемирӣ?” ва ё “Ман низ?”. Ва маъмулан волидон кӯшиш мекунанд, то чунин суолҳои кӯдаконро нодида бигиранд. Мутахассисон ба он андешаанд, ки волидон бояд зина ба зина ва мувофиқ ба синну соли кӯдакон ва бо истифодаи суханони ростмонанд чунин масъалаҳоро баррасӣ кунанд. Вазифаи волидон дар ин маврид аз он иборат аст, ки кӯдаконро аз донистани ҳақиқат чандон дур насохта, иттилооти хеле муҳим ва безарарро барояшон ошкор кунанд ва ҳамзамон барои ҳазм, дарк ва таҳлил кардани он ба эшон кӯмак кунанд. Дар акси ҳол рӯзе ҳақиқат барои кӯдак бармало мешаваду эҳтимол ӯро ба афсурдагиву руҳафтодагӣ расонад. Кадом ҳақиқатро бояд гуфту кадомеро не, ин баҳси дигар аст, аммо ба ҳар сурат волидон бояд донанд, ки чаро чунин тарзи баёни ҳақиқатро интихоб намуданд ва ин тарзи баён ба манфиати кист: кӯдак ва ё падару модар?

Дар ҳама ҳолат волидонро мебояд ба суолҳои кӯдакон посухҳои мувофиқ дошта бошанд. Чун вақте кӯдак аз волидон ба суоли худ ҷавоби мувофиқ пайдо намекунад, ҳақиқатро аз ҷои дигар ҷустуҷӯ мекунад, ки ин метавонад ба эътиқоду бовараш латма ворид созад. Шояд ӯ минбаъд тавонад, ки дурӯғи аниқро “бовар кунад”, аммо на ҳамеша медонад, ки дар кадом ҳолат суханаш дурӯғ асту кай рост. Ӯ боз намедонад, ки дар баъзе ҳолатҳо на ба худаш бовар дораду на ба падару модар.