Зан – модар ҳамеша бо хислатҳои ҳамидаи хеш аз ибтидои ҳаёт дар ҳар хонавода дорои ҷойгоҳи махсус мебошад. Ӯ чун рамзи покӣ, ҳидоятгар, раҳнамунсоз ва мушфиқу меҳрубон шинохта шуда, чароғи хонадон дониста мешавад. Модар аст, ки мо аввалин ҳарфи зиндагиро аз забони ширину шаҳдбораш мешунавему орзу намудану дар қалб меҳр парвариданро аз ӯ меомӯзем. Ҳамин гуна хислатҳои накӯи ӯст, ки фаришта унвонаш кардаему ба бузургияшон арҷ мегузорем, аммо... 

Аммо мутаассифона баъзе бонувон ин гуна қадру манзалат доштани худро фаромӯш месозанду даст ба ҷинояткорӣ мезананд, ки бисёр нигаронкунанда аст. Даст задани бонувон ба ҷиноятро мутахассисону коршиносон ташвишовар унвон менамоянд.

Бино ба иттилои Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиноятсодиркунӣ аз ҷониби занон ташвишовар буда, ба таъкиди Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар нимсолаи аввали соли 2019 содиршавии ҷиноят аз ҷониби занон дар сатҳи ҷумҳурӣ 1200 ҳолатро ташкил медиҳад, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта (841 адад) 359 ҳолат зиёд аст.

Хеле бад аст, вақте бонуи хонадон даст ба ҷиноят мезанаду паси панҷара менишинад. Ба ин гуна кор даст задани баъзе аз бонувон оқибатҳои гуногунеро дар пай дорад. Аз ҷумла, мушоҳидаи ин вазъ аз ҷониби фарзандон, ки модарашон ҷинояте содир кардааст, ба ҳаёти онҳо таъсири манфии худро хоҳад расонд. Зеро фарзанди хона дар баробари падар ҳамеша дар дилхоҳ кору пайкор аз модар маслиҳат мегираду барои бароварда гардонидани орзуҳояшон кӯмак мепурсад. Аммо замоне, ки чунин ҳолат аст, пас тифле чи гуна метавонад, то орзуҳои худро амалӣ намояд? Ин суолест, ки посухи худро меҷӯяд.

Ба таъкиди коршиносон ҷиноят ин хатокорӣ, аз чаҳорчубаи меъёр баромадан, аз чаҳорчубаи ахлоқу одобҳое, ки дар ҷамъият муайян шудааст, баромадан ва дар умум беодобист. Чаро инсон хатокору ҷинояткор мешавад, омилҳову сабабҳояш гуногун аст. Омилҳои даст ба ҷиноят задани шахсро метавон шартан ба омилҳои биологӣ ва иҷтимоӣ ҷудо намуд.

Алиаҳмад Ёраҳмадов, равоншинос мегӯяд, “ба омилҳои биологии даст ба ҷиноят задани шахс қонеъ нашудани он талаботҳо ва арзишҳое, ки аз ҷисми инсон бармеояд, вобастааст. Масалан, шахс дар замони хурдсолӣ дуздӣ мекунаду вақте ӯро медоранду мепурсанд, ки барои чӣ дуздӣ кардед, мегӯяд, барои он ки гурусна будам. Яъне арзишҳои иҷтимоӣ дар кӯдак инкишоф наёфта аст. Сабаби дуздии он кӯдак талаботи физиологии ӯст. Ҳамин гуна аз ибтидо, ки инсон хатокор мешавад, ягон талаботу ниёз дорад. Ҳамон ниёзу талабот ӯро маҷбур мекунад, ки ба ҳамин роҳ равад. Ва баъдан талаботҳои иҷтимоӣ ҳастанд. Талаботҳои иҷтимоӣ ба “ман” – и шахс алоқаманд аст. Инсон мехоҳад, ба ин восита худро нишон диҳад.  Ба таври мисол сардорони ҷинояткорон мешаваду ӯро бо ҳамон хислатҳояш нидо мекунанд. Масалан, дузди фалонӣ ва ғайра. Ба таври манфӣ муаррифӣ шудан дар байни ҷамъият ҷанбаи иҷтимоии ҷинояткорист”. 

Коршиносон мегӯянд, масъалаи ин ки инсон чаро ҷинояткор мешавад, омилҳо метавонад, омилҳои оилавӣ ҳам дар ин ҷо вуҷуд дошта бошад. Инчунин намудҳои гуногуни қонеъ нашудан аз талаботҳо. Чунин нафарон намедонанд, ки барои чӣ ҷиноят содир карда истоданд ва ин ба сабабҳои психологии содир шудани ҷиноят дохил мешавад.

“Гуфтани ин ки бонувон даст ба ҷинояткорӣ задаанд, бисёр нуктаи ҳассос асту ҳатто ном гирифтани ин масъала дар байни ҷамъият хатари зиёд низ дорад. Чаро ки агар модар хатокор бошад, агар модар ҷинояткор бошад, фарзанде, ки аз ӯ ба дунё меояд, аз ӯ таълиму тарбия мегирад, чи гуна фарзанд шавад? Ин нукта хеле нозук аст, - иброз дошт А.Ёраҳмадов, равоншинос. - Имрӯз на танҳо кӯдакон ба таълиму тарбия ниёз доранд, балки пеш аз ҳама калонсолон низ ба тарбия ниёз доранд. Маълумотҳое, ки имрӯз байни ҷавонону кӯдакон аст, падару модар аз ин бохабар нест. Зан ки бештар ба тарбия ниёз дорад, ҳар воситае метавонад, ки истифода барад, то ин ки ба кӯдак таъсири худашро бирасонад. Аз сабаби оне, ки имрӯз масъулияти зиёд ба дӯши зан-модар аст, мо мебинем, ки падарон дигар имконияти дар оила истоданро надоранд. Масалан ба муҳоҷират мераванд ё ин ки аз хона берунанд. Дар ин ҳолат зан имконияти ба тамоми санъат тарбия кардани фарзандро надорад. Шояд ӯ асабонӣ аст, ё ягон талаботи қонеънашуда дорад. Ана ҳамон талаботи қонеънашуда ва ҳолатҳои психологие, ки дар ҳаёти зан аст, боис мешавад, ки ӯ хатокор шаваду дар тарбияи насли нав хатогиро содир намояд”.

Чун мусаллам аст, ҳаёт дорои мушкилот асту шебу фарозҳои зиёде дорад. Он баҳри пуртуғёнеро мемонад, ки ҳаргиз ором набуда, баръакс доим дар ҷунбиш асту дар он танҳо бо заврақи ақлу хирад метавон шино карду ба соҳили мақсуд расид. Оламеро, ки мо онро зиндагӣ унвон намудаем, бояд дар он сабур, таҳаммулпазир, поксиришт ва ростқавл бошему хубро аз бад, сиёҳро аз сафед ва дурустро аз нодуруст фарқ карда тавонему роҳи орӣ аз ҳама гуна зуҳуроти номатлубро интихоб намоем. Даст ба ҷиноят задан ҳаргиз роҳи дуруст набуда, балки он танҳо роҳест, ки инсонро ба кулбаи тангу торике мебараду дигар чизе барои инсон аҳамиятнок намешавад.

“Занҳо табиатан бисёр меҳрубонанд ва онҳо нисбатан нотарс мешаванд. Ӯ ҳар кореву ҷинояте, ки мекунад, аввал ба нақша мегирад, баъдан онро содир месозад. Чунки зан бештар ба олами ботинӣ нигаронида шудааст. Ҷиноятҳое, ки аз ҷониби мардон содир мегардад, онро ошкор сохтан осонтар аст, нисбат ба занҳо. Ҷинояткории зан ё занро аз ин роҳ гардонидан, бениҳоят душвор аст. Ҷиноятро содир мекунад, аммо худро гунаҳкор намеҳисобад. Аз ин рӯ як ҷанбаи зиёд шудани ҷинояткорӣ миёни бонувон ана ҳамин аст. Сабабҳои даст ба ҷиноят задани бонувон гуногун буда, яке аз онҳо душвор будани муносибатҳои байнишахсӣ мебошад. Яъне вай мисли мард ҷангу ҷанҷол карда, талаботи худро қонеъ карда наметавонад. Сабаби дигараш бисёр душвор будани шароитҳои зиндагӣ мебошад. Масалан мард берун аз хонаводаасту зан бо ду-се фарзанд дар хона танҳосту маҷбур аст, ки онро хуронад. Дар ин сурат барои таъмин намудани шароити худ ба дилхоҳ кор розист. Ба дилхоҳ ҷинояте, ки вуҷуд дорад, ба ҳамон меравад. Омили қонеъ гардонидани талаботҳои худ тавассути ҳар гуна ҷиноят боиси афзоиши ҷинояткорӣ миёни бонувон мегардад”, - гуфт А.Ёраҳмадов, равоншинос.

Ин ҷо нуктаеро бояд зикр кард, ки барои таъмин намудани шароити зиндагӣ роҳи ҷиноят ҳаргиз кӯмак нахоҳад кард. Зеро оқибати он аён аст, ки бо чӣ меанҷомад. Дар ин маврид зарур аст, ки роҳи дурустеро интихоб намуду бо машғул шудан ба шуғл ва ё ҳунаре рӯзгори хешро пеш бурд, на ин ки бо роҳи ҷиноят.

Мутаассифона, имрӯз бархе ҳангоми бархурд бо андак душворӣ дар зиндагӣ роҳи нодурустро пеша менамоянду кору амалеро сомон медиҳанд, ки боиси паст гардидани обруву эътиборашон дар ҷомеа гардида, дар баробари ин он таъсири манфӣ ба атрофиён, махсусан аҳли оила мерасонад, ки ҷои захми онро ҳеҷ чизе наметавонад, ки дармон бахшад. Дар ин раванд даст ба ҷиноят задани баъзе бонувон низ истисно нест.

Нуктаи нигаронкунандаи ин масъала он аст, ки ҷинояткории бонувон рӯ ба афзоиш асту ҷиҳати коҳиши он бояд тамоми чораҳои зарурӣ андешида шаванд.
 
Коршиносон мегӯянд, пешгирии ҷинояткорӣ миёни бонувон корӣ саҳл набуда, он кори дастаҷамъиро талаб менамояд. Дар ин маврид А.Ёраҳмадов, равоншинос гуфт: “Танҳо тавассути васоити ахбори омма дар ин маврид сухан гуфтан ин мушкилиро пешгирӣ наменамояд.
Дар ин росто ҳам Вазорати корҳои дохилии кишвар, ҳам Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар умум тамоми аҳли ҷомеа бояд баҳри пешгирии он талош намоему мубориза барем, то ба чизи мусбате дар ин самт ноил гардем”.

Ҳар кору амале, ки инсонро ба роҳи бад мебарад, ҳеҷ гоҳе манфиатовар набуда, танҳо инсонро гумроҳ мегардонаду аз лаззати зиндагии шоиста маҳрум месозад. Агар дар ҳолати вазнинтарин низ қарор дошта бошем, ҷиноят ҳаргиз роҳи ҳалли он набуда, бояд масири созгореро барои хуб намудани ҳаёти хеш дарёбем. Чун дар ҳар мушкилӣ ҳикмате ҳасту роҳи осон намудани он низ бо роҳи мусбат вуҷуд дорад. Пас, бояд роҳи дурусти зиндагиро пеша намоему аз ҳар гуна кору амале, ки оқибат ҷиноят асту ҳаёти инсонро барбод медиҳад, худдорӣ намуд.