Имрӯз кам нестанд нафароне, ки аз рӯи ҳавову ҳавас ба ҳаҷ мераванд. Баъзе аз мардум тамоми роҳу имкониятҳоро истифода мебаранд, то унвони “Ҳоҷӣ”-ро ба худ гиранд. Мушоҳида мешавад, ки мардум дар ин маврид ба зиёдаравӣ роҳ дода, аз фарзу суннати он ба хубӣ огаҳӣ надоранд. Ҳатто мавридҳое ба назар мерасанд, ки кӯдаконро низ ба зиёрат мебаранд. Дар кадом ҳолат рафтан ба ҳаҷ ҷоиз аст? Агар кас ба ҳаҷ наравад гунаҳгор мешавад? Мизони хайру савоб дар ин роҳ кадом аст? Вобаста ба ин суолҳо мо бо Ҷамолиддин Хомӯшӣ, сардори раёсати фатвои Маркази исломии Тоҷикистон суҳбате анҷом додем, ки фишурдаи онро пешкаши хонанда менамоем.

- Имрӯзҳо ба назар мерасад, ки зиёрати умра нисбат ба солҳои қабл дар миёни аҳолӣ зиёд шудааст. Мехостам дар оғоз вобаста ба зарурати ҳаҷҷи умра ва фарзӣ чанд сухане гуфта бошед.

- Худи умра дар луғатҳо ба маънои умрӣ, яъне давоми умр зиёрат кардан ва дар истилоҳи шариат ибодати махсусе аст, ки аз амалҳои чоргонаи иборат мебошад. Яъне эҳром аст, тавофи Каъба аст, тавофи хонаи Худо ва сайр кардан байни сафову марва, инчунин тарошидан ё кӯтоҳ кардани мӯйи сар аст. Худи умра бошад, суннати муаккада аст. Дар як сол як маротиба агар шахс шароиту имкон дошта бошад, метавонад умраро анҷом диҳад.

Вале худи ҳаҷ яке аз аркони панҷгонаи ислом аст, яъне агар шахс шароит ва тавоноӣ дошта бошад, барои ӯ фарз аст, ки дар умри худ як маротиба ҳаҷҷи фарзиро анҷом диҳад.

- Шароити воҷиб шудани ҳаҷ кадом шартҳои хоссаро дорост?

- Бояд ҳаҷраванда болиғ, оқил ва озода бошад. Бо назардошти ин ҳама метавон гуфт, ки шахси кӯдак ё девона ва ё ғуломро ҳаҷ фарз нест. Агар бемор бошад, нобино бошад, саломатии ҷисмияш хуб набошад ва амнияти роҳаш таъмин набошад ба ӯ фарз намегардад. Тавоноӣ гуфта дар навбати худ шароите дар назар гирифта мешавад, ки бояд шахси ҳаҷраванда он қадар моле дошта бошад, ки фарзандон ва аҳлу аёли ӯ то аз тавоф гашта омаданаш азоб накашанд.

- Мо зиёд атрофи ҷоиз будан ва бо назардошти шароит атрофи тавофи хонаи Худо ҳарф задем. Аммо хабарҳое низ ба гӯш мерасанд, ки волидон фарзандони худро маҷбур мекунанд, ки то онҳоро бо зиёрати хонаи Худо фиристанд. Ин амал то куҷо дуруст аст?

- Вақте фарзандон дар муҳоҷират заҳмат мекашанду ба падару модари худ маблағ равон мекунанд, агар онҳо ризо набошанду он маблағҳоро ба волидон набахшанд, ҳаҷ дар ин маврид нодуруст аст. Дар чунин маврид розигии фарзандон ҳатмист. Вақте фарзандон барои оиладоршавӣ ё кадом нақшаҳои дигар маблағ ҷамъ карда бошанд, падару модар ҳеҷ гоҳ ҳақ надоранд, ки аз ин маблағи ҷамъкардаи фарзандонашон ҳаҷ кунанд.

- Бояд шахси ба ҳаҷрафта бо чӣ кори худ намуна бошад?

- Вақте шахс зиёрати Каъба мекунад, бояд тағйироте дар гуфтору дар рафтори ӯ дида шавад. Мутаассифона, баъзеҳоро мебинем, баъди адои ҳаҷ ба амалҳое даст мезананд, ки ягон нафари ба ҳаҷ нарафта, чунин корҳои зишту қабеҳро анҷом намедиҳад. Худованд дар Қуръон таъкид мекунад, ки: “Аз ҳама шахси ба ман наздик ва аз ҳама шахси муътабар шахсест, ки ботақво бошад”. Худованд нагуфтааст, ки ҳоҷӣ, қорӣ ва ё каси дигар, танҳо ботақво буданро бартарӣ додааст. Як рукни ҳаҷ сангзании шайтон аст. Фалсафаи сангзанӣ дар он аст, ки бо ин амал инсон тамоми ахлоқи бади худро тарк карда аз онҷо мисли тифли навзод пок баргардад. Аммо ин чиз дар ҳоҷиҳои мо кам мушоҳида мешавад.

- Ҳоҷӣ аз назари шумо кист ва бояд кадом фазилатҳои инсониро дошта бошад?

- Аслан, дар дин унвони ҳоҷӣ вуҷуд надорад. Он дар ҳеҷ як сарчашмаи динӣ таъкид нашудааст ва барои чунин унвон ҳеҷ таъбире вуҷуд надорад. Ҳоҷӣ шахсест, ки ҳамчун як фарди мусалмон як рукни исломро ба ҷо овардааст. Ин урфу одати мардум аст, ки шахси тавофкардаро ҳоҷӣ мегӯянд.

- Оё шахс метавонад бо анҷом додани коре ба нафаре, ки тавоф кардааст, баробар шавад?

- Вақте ки инсон кори хайре анҷом дода, дили шахсеро шод мегардонад ё одаме, ки барҷомонда асту ба кӯмак ниёз дорад, ба ӯ дас-ти хайр дароз мекунад, ин албатта ҳаҷҷи фарзӣ не, вале ба ҳаҷҷи нафлӣ баробар аст. Яъне, ҳаҷҷи нофила ё зиёдатӣ мегӯянд, ки чунин амалҳои нек аз ҳаҷҷи такрорӣ беҳтар аст.

- Агар шахс бинобар шароиташ то ба охири умраш тавоф карда натавонад, гунаҳкор мешавад?

- Худованд ҳар нафарро вобаста ба қувват ва тавоноияш амр мекунад. Ҳеҷ як шахсе бинобар надоштани шароити молӣ то ба охири умраш ҳаҷҷи фарзӣ ва дилхоҳ навъи ҳаҷро иҷро карда натавонад, гунаҳкор намешавад.

- Чӣ бояд кард, то мардум аз асосҳои тавоф бархӯрдор бошанду дар ин маврид ба зиёдаравӣ даст назананд?

- Барои асосҳои рафтани ҳаҷро фаҳмидану дарк кардани мардум тавассути тамоми ВАО, аз ҷумла телевизиону матбуот ва дигар шабакаҳои иҷтимоӣ дар бораи ҳикмату фалсафаҳои диннӣ ҳарф задан лозим аст. Бояд фаҳмонанд, ки дар баробари ҳикматҳои зиёд доштан, боз масъалаҳои зиёде тавофи хонаи Худо дорад, ки донистани онҳо барои мусалмонон заруру ҳатмист. Ин фарз ҳам дорад, суннат ҳам, аз ин рӯ бо як ду калима ин ҳамаро хулоса карда намешавад.