Аксари калонсолон ба он боваранд, ки тамошои филмҳои тасвирӣ барои кӯдакон манфиатнок аст, чун онҳо аксаран тарбиятгаранд. Аммо филмҳои тасвирие низ ҳаст, ки тамошояшон барои кӯдакон на танҳо аз манфиат холӣ, балки сар то по хатарнок аст.

“Солҳои пеш филмҳои тасвирӣ дигар хел буданд”. Ин аст андешаи бисёре аз насли калонсол. Инро ба он далел мегӯянд, ки дар замони шуравӣ аксаран филмҳои тасвирӣ хусусияти тарбиявӣ дош-та, бар пояи воқеият таҳия мешуданд. Онҳо ба кӯдакон меҳнатдӯстӣ, интихоби дурусти мақсад, фарқи миёни неку бад, ҳақиқату дурӯғро меомӯзонданд. Ба андешаи равоншиносон вақте ба кӯдак мегӯем, ки ин корро накун, ӯ аслан дарк намекунад, ки барои чӣ бояд ин корро накунад, аммо вақте ягон филми тасвириро тамошо мекунад, ки оқибати амали бадеро нишон медиҳад, кӯдак ба осонӣ мефаҳмад, ки чаро он амалро набояд такрор кард. Яъне, филмҳои тасвирӣ неруи равонии кӯдакро ба самти муайян равон карда метавонанд.

Аслан, бисёриҳо ба он андешаанд, ки ибораву мафҳумҳои дар филмҳои тасвирӣ истифодашаванда бояд осону сода бошанд, аммо нафароне ҳастанд, ки мегӯянд, содагӯии аз ҳад зиёд ба манфиати кор нест.

“Баъзе филмҳои тасвирии имрӯза бисёр содаву осонфаҳманд, ки ин кӯдакро танбал мекунад, - мегӯяд Сумангул Меликова, собиқ мураббии боғчаи бачаҳо.– Масалан, дар филми тасвирии “Смешарики” калимаву ибораҳои хеле сода истифода шудааст ва аксаран инро дуруст меҳисобанд. Аммо як чизро бояд ба инобат гирифт, ки мо бояд насли ояндаро ба ҳолати рушду тараққиёт бурдаву ақлу шуурро такмил диҳем. Дар акси ҳол, наслҳои баъдӣ бо ҳамон дарку фаҳми сода ва дар ниҳояти кор танбал ба камол мерасанд”.

ОЁ ФИЛМҲОИ ТАСВИРИИ “ДУРУСТ” ВУҶУД ДОРАНД? 

Филмҳои тасвирӣ барои дарки ҳолати ботинии худи инсонҳо кумак мерасонанд. Дар ҳар як филми тасвирӣ қаҳрамонҳое ҳастанд, ки бинанда ба он монанд будан мехоҳад. Кӯдак ба онҳо нигариста, хислатҳои ҷолиби онҳоро ба худ мегирад. Аммо ин қаҳрамонҳо дар баробари хислатҳои хуб хислатҳои нохуб низ доранд. Аз ин рӯ, волидонро мебояд таваҷҷуҳ ба он дошта бошанд, ки кӯдаки онҳо чиро тамошо мекунад. Равоншиноси рус Александр Савченков зимни як мусоҳибаи худ чунин гуфтааст:

“Филмҳои тасвирӣ ҳама чизеро, ки намоиш дода мешавад, ба кӯдак меомӯзонанд. Масалан, калонсолон аз рафтору кирдори қаҳрамони филмҳо хубу бадро фарқу дарк ва интихоб карда метавонанд, вале кӯдак ин қобилиятро надорад. Аз ин рӯ, ҳатман дар интихоб ва пешниҳоди филмҳои тасвирӣ волидон бояд мушоҳидакор бошанд. Ба кӯдакон бояд танҳо тамошои ҳамон филмҳоеро иҷозат дод, ки ягон навъи рафтори иҷтимоиро меомӯзонанд. Беҳтар аст, ки кӯдак ба ҷои филмҳои тасвирии “Маша ва хирс” ё “Мор Горинич”, ки гӯё ғалабаи некӣ бар бадиро нишон медиҳанд, филмҳои тасвирии “Гург ва ҳафт бузак” ё “Алиса дар олами муъҷизаҳо”-ро тамошо кунанд, чун ин филмҳои тасвирӣ барои тоза кардани фазои андеша ва бо афкори мусбат пур кардани майнаи сари кӯдак мусоиду мувофиқанд”.

БАРДОШТИ КӮДАК АЗ ФИЛМҲОИ ТАСВИРӢ

“Маша ва хирс”. Ин филми тасвирие, ки миёни кӯдакон ва баъзан калонсолон низ мухлисони зиёд дорад, аслан маълум нест, ки ба кӯдакон чиро меомӯзад. Дар ин филми тасвирӣ духтарча бо номи Маша тимсоли як сарбози вайронкорест, ки хирс бо ҳама бузургиву ҳашамат тамоми аъмоли нодурусту бемаънои ӯро таҳаммул мекунад.

Ва кам нестанд ин гуна филмҳои тасвирӣ, ки моҳияти таҳия ва ба маъраз гузоштани онҳо номафҳум аст. Аз тамошои чунин филмҳои тасвирӣ ҳатто калонсолон ба шубҳа меафтанд аз қобилият ва нерую тавони худ.

Ҳамчунин, филмҳои тасвирие низ ҳастанд, ба мисли “Том ва Ҷерри, “Ҳоло ист!”, ки дар назари аввал ҷолибу диданианд ва аз тамошои онҳо ҳам кӯдакон ва ҳам калонсолон завқ мебаранд. Вале аслан бо тамошои чунин филмҳои тасвирӣ дар зеҳни кӯдакон як навъи муоширати нодуруст шакл мегирад, ки онро метавон муоширати миёни “қурбонӣ” ва “таъқибкунанда” номид. Ин муоширати носолим буда, аслан беқадрии аз ҳад зиёди як нафар ва хашму ғазаби беҳудуди нафари дуюмро ба маъраз мегузорад.

Саодат Ашурова, сокини пойтахт мегӯяд: “Кӯдакони ман ба тамошои филмҳои тасвирӣ шавқи беандоза доранд ва баъзан ман ҳам бо онҳо нишаста тамошо мекунам. Замони хурдсолӣ мо филмҳое тамошо мекардем, ки аксар тарбиявӣ буданд ва чунин филмҳо ҳафтае як маротиба тариқи оинаи нилгун намоиш дода мешуданду мо онҳоро бесаброна интизор мешудем. Имрӯз бо пешрафти техникаву технологияи навин имкони тамошои ҳама гуна филмҳо васеъ шудааст, вале аз чӣ бошад, ки майли кӯдакон ба филмҳои тасвирие, ки дар онҳо хушунату зӯроварӣ, бадрафторию суханҳои қабеҳ зиёданд, бештар аст. Мутаассифона, шумори чунин филмҳои тасвирӣ сол то сол бештар мешавад”.

Воқеан, филмҳои тасвирӣ на танҳо кӯдакон, балки наврасону ҷавононро низ ба худ ҷалб мекунанд, чунки дар онҳо тахайюлот ва дигар воситаҳои ҷалбкунанда зиёд истифода мешавад. Тавре мушоҳида мешавад, шавқи бештари кӯдакону наврасон ба тамошои филмҳои тасвирии хориҷӣ аст.

САБК ҒАЛАТ, МАЗМУН ХАРОБ, ТАРҶУМА ХАТО

Чаро бинандаи хурдсоли мо ба филмҳои тасвирии истеҳсоли ватанӣ майл надорад? Онҳо ба шавқу завқаш созгор нестанд ё дастрасӣ ба онҳо кам аст? Метавон гуфт, ки бо вуҷуди таҳия ва ба намоиш гузошта шудани филмҳои тасвирӣ аз ҷониби чанде аз мақомоти масъул боз ҳам фазои филмҳои тасвирӣ дар кишвар холист.

Чанд соле пеш дар Тоҷикистон иддае аз ин фазо истифода намудаву ба тарҷума ва дубляжи ғайрикасбии филмҳои тасвирӣ даст заданд. Дар натиҷа, филмҳое дастраси кӯдакону наврасон шуд, ки дар онҳо сабк ғалат асту мазмун хароб ва тарҷума хато. Ин гуна филмҳо бо лафзи дурушту забони кӯчагӣ тарҷума шудаву пур аз алфози баду дашному таҳқиранд, ки ба мафкураи кӯдак албатта таъсири манфӣ мерасонанд. То имрӯз чунин филмҳои тасвириро зиёд вомехӯрем, ки ба забони тоҷикӣ, ба қавле “тарҷума” шудаанду пур аз дағалгуфторию алфози дуруштанд. Масалан: “- Чо кадӣ, мӯсафед? Ҳолиям намурдай?”, “- Чо кадӣ, бева?”, “Эй гӯсфанд, мембрӣ брай сарта паст кнӣ?”.

Ба таъкиди мутахассисон инҳо студияҳои ғайрирасмие буданд, ки дар ҷое расман ба қайд гирифта нашудаву иҷозатнома низ надош-танд. Гарчанде аз ҷониби масъу-лин кӯшиши пеши роҳи онҳоро гирифтану муҷозот карданашон низ шуда бошад, вале филмҳои “тарҷуманамуда”-и эшон ҳанӯз ҳам дар фазои маҷозӣ давр мезананду ба қавле бинандаи худро доранд.

БА ҶОИ ХУЛОСА

Бояд гуфт, ки филмҳои тасвирӣ ба ҳолати равонии кӯдак таъсири бевосита мерасонад, чун кӯдакон қобилияти мустақилона таҳлилу қазоват карданро надоранду дар ин самт кумаки волидон ҳатмист. Дар акси ҳол кӯдак аз ин филмҳо “идеал”-и худро пайдо мекунад. Волидон бояд ба кӯдак кумак расонанд, то аз филмҳои тасвирӣ чизи хубро қабул ва чизи бадро рад ё сарфи назар карда тавонанд. Вақте ҳамроҳи кӯдак филми тасвириро тамошо мекунем, бояд ба онҳо ҳар амалу рафтори қаҳрамонҳоро шарҳ диҳем, вагарна ҳар чизе, ки кӯдак бо чашм мебинад, бо шуур қабул хоҳад кард. Бе хулосабарорӣ, бе дарку фаҳм. Ва онҳоро одат кунондан ҳатмист ба таҳлил кардан, ба хулосабарорӣ, ба фарқи неку бад. Аз ин рӯ, волидонро мебояд барои кӯдакони худ филмҳои тасвирии мувофиқ интихоб намудаву ҳамроҳашон онҳоро тамошо кунанд.