ҶОМЕА
Шанбе 27 Апрел 2024 06:22
Дар Паёми ахири Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар масъалаи рушди “иқтисоди сабз” ва табдил ёфтан ба “кишвари сабз” садо дод. Ин дар ҳолест, ки ҳанӯз дар паёмҳои қаблӣ ба ин масъала таваҷҷуҳи амиқ зоҳир гардида, ба масъулин дастуру супоришҳои мушаххас дода шуда буд. Дар кишвар бо гузашти чанд сол дар ин самт кадом ташаббусҳо амалӣ гардид ва умуман, мафҳуми “иқтисоди сабз” чиро дар бар мегирад, дар ин матлаб хоҳем гуфт.
ФАҲМИШҲО ГУНОГУН, АММО ҲАДАФҲО ЯК
Коршиносони “Ташкилоти Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист” (UNEP) “иқтисоди сабз”-ро ба маънои васеаш чунин тарзи фаъолияти хоҷагидорӣ меҳисобанд, ки “ба боло рафтани сатҳи зиндагии одамон ва таъмини адолати иҷтимоӣ мусоидат намуда, ҳамзамон, хатарро ба муҳити зист ва харобшавии табиат коҳиш медиҳад”.
Ин мафҳум дар соҳаи кишоварзӣ, энергетика ва ҳифзи муҳити зист истифода мешавад. Аммо дар ояндаи наздик, ба қавли олимону коршиносон, тамоми соҳаро фаро мегирад, зеро гузариш ба “иқтисоди сабз” амалишавии чандин ҳадафҳоро таъмин месозад.
Дасткашӣ аз корбурди нуриҳои минералӣ ва гузаштан ба корбурди нуриҳои органикӣ, коҳиш додани истифодаи заҳрхимикат ва гузаштан ба усули биологии ҳимояи зироат, ба роҳ мондани усули обёрии қатрагӣ ва ба ин васила, сарфа намудани захираҳои обӣ аз масъалаҳое мебошанд, ки дар раванди татбиқи “иқтисоди сабз” бояд амалӣ шаванд ва барои истеҳсоли маҳсулоти озуқавории аз ҷиҳати экологӣ тоза мусоидат кунанд.
Ё пурра даст кашидан аз истеҳсол ва истифодаи маҳсулоти полиэтиленӣ ва пластикӣ, коҳиш додани ҳаҷми партовгоҳҳо ва роҳандозӣ намудани коркарди дигарбораи онҳо, кам кардани ҳаҷми газҳои ифлос-кунанда ва пешгирии тағйирёбии иқлим аз мушкилоте мебошанд, ки дар доираи ин ташаббус бояд бартараф карда шаванд ва барои ҳифзи муҳити зист ва даст ёфтан ба ҳадафи “сайёраи сабз” мусоидат намоянд.
Бояд гуфт, ҳадафҳои “иқтисоди сабз” дар кишварҳои гуногун аз ҳам тафовут доранд. Масалан, Дания таваҷҷуҳи бештарро ба рушди “технологияи сабз” равона кардааст. Имрӯз энергияи бодии ин кишвар яке аз арзонтаринҳо дар сайёра ба ҳисоб меравад. Шветсия бошад, ба манбаъҳои энергияи барқароршаванда таваҷҷуҳ зоҳир кардааст. Имрӯз беш аз 38%-и неруи барқи ин кишвар ба манбаъҳои алтернативӣ рост меояд.
Австрия дар самти “сохтмони сабз” ва бунёди иншоотҳои инноватсионӣ пешсаф аст. Масалан, яке аз бинои донишгоҳи техникии ин кишвар неруи барқ тавлид мекунад. Финляндия бошад, технологияи коркарди партовҳо ва истифодаи дубораи захираҳоро ба роҳ мондааст, ки ба ин васила, рушди иқтисоди миллиашро таъмин хоҳад кард.
Чунин мисолҳо хеле зиёданд ва онро аз шохиси байналмилалии “рушди сабз”, ки ҳар сол таҳия мешавад ва кишварҳои мухталифро фаро мегирад, дидан мумкин аст.
АЗ ҚАБУЛИ СТРАТЕГИЯ ТО АМАЛИСОЗИИ ОН
Ҳанӯз 21 декабри соли 2021, зимни ироаи Паём аз ҷониби Сарвари давлат масъалаи то охири соли 2022 таҳияи Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” садо дода буд. Вазорати рушди иқтисод ва савдо ҳамчун мақоми ваколатдори давлатӣ дар самти рушди “иқтисоди сабз” “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои солҳои 2023-2037”-ро таҳия ва ба Ҳукумати кишвар ирсол намуд, ки 30 сентябри соли 2022, таҳти №482 ба тасвиб расида, мавриди амал қарор гирифт.
Моҳи декабри соли 2022 ин ниҳод бо ширкати намояндагони вазорату идораҳо ва шарикони рушд ин стратегияро муаррифӣ кард ва ҳадафу мақсадҳои онро шарҳ дод. Гуфта шуд, ки ҳадафи стратегияи мазкур анҷоми ислоҳоти сохторӣ, таъмини истифодаи муассири сармояи табиӣ, ҷалби сармоягузорӣ, истифодаи фанновариҳои навин ва таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ дар самти “иқтисоди сабз” мебошад.
Қобили зикр аст, ки амалисозии стратегияи мазкур ба панҷ марҳила тақсим шудааст. Дар марҳилаи якум ва дуюм, ки соли 2023 то 2028-ро фаро мегирад, оммавигардонии маълумот дар бораи “иқтисоди сабз”, ташаккули тафаккури иқтисодию экологӣ, ҷорӣ намудани усулҳои “иқтисоди сабз” дар санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ ва оғози амалисозии стандартҳои “иқтисоди сабз” дар соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодӣ пешбинӣ шудааст.
Дар марҳилаи сеюм ва чорум, ки соли 2029 то 2034-ро дар бар мегирад, ҷорӣ намудани принсипҳои “иқтисоди сабз” дар соҳаи саноат, кишоварзӣ, нақлиёт, сохтмон, шаҳрдорӣ, сайёҳӣ, сармоягузорӣ, ҳифзи муҳити зист ва кам кардани газҳои гулхонаӣ дар назар дошта шудааст. Дар марҳилаи ниҳоӣ, ки солҳои 2035 то 2037-ро фаро мегирад, тадбирҳо барои рушди “иқтисоди сабз”, истифодаи бонизоми сармояи табиӣ ва афзоиши сармоягузорӣ аз ҳамаи манбаъҳои даромад андешида мешаванд.
Ҳоло барои амалисозии “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои солҳои 2023-2037” аз ҳисоби буҷети давлатӣ, созмонҳои молиявӣ, шарикони рушд ва бахши хусусӣ 21 миллиарду 586,3 миллион сомонӣ ҷудо шудааст. Аллакай марҳилаи нахустини он оғоз шуда, корҳо дар ин самт бомаром идома доранд.
Бунёди неругоҳҳои барқӣ аз ҳисоби манбаъҳои барқароршавандаи “энергияи сабз” ва то соли 2032 ба 100% расондани ҳиссаи манбаъҳои алтернативии тавлиди неруи барқ, таҳия ва интишори “Атласи равандҳои экзогениву геологии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва вусъат бахшидани корҳои таҳқиқотӣ дар соҳаи кӯҳкорӣ ва канданиҳои фоиданок, то соли 2037 табдил ёфтан ба “кишвари сабз” аз ҳисоби коҳиш додани партови газҳои гулхонаӣ аз тасмимҳоеанд, ки дар заминаи “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” гирифта шудаанд.
Гузаштан ба ин низом имкон фароҳам меорад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз чанд ҷиҳат дар раддабандиҳои байналмилалӣ мақоми хешро устувортар кунад ва ҳамчун кишваре, ки дар сарсабзии сайёра ва рушди босуботи он ҳиссаи баланд дорад, шинохта шавад.
ҲАДАФИ БУНЁДКОР ВА ОЯНДАСОЗ
Дар мавриди ин иқдом андешаҳо гуногунанд, аммо ҳама бозгӯи муҳиммияти онанд. Эмомалӣ Шералиев, доктори илмҳои иқтисодӣ ба ин назар аст, ки “иқтисоди сабз” имкон фароҳам меорад, то ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ бомаром инкишоф ёбанд.
- Амалӣ намудани ин иқдом ба рушди соҳаҳои афзалиятноки иқтисоди миллӣ, бахусус рушди соҳаи энергетикӣ, кишоварзӣ, саноат, сайёҳӣ, махсусан туризми экологӣ, ки ҳамчун соҳаи камхарҷу сердаромад шинохта шудааст, мусоидат намуда, ба сохтмони босуръати иншооти табобатӣ-маишӣ, базаҳои сайёҳӣ ва ташкилоти тандурустӣ ва ташкили ҷойҳои нави корӣ имконияти мусоид фароҳам меорад, - иброз медорад ӯ.
Ҳасан Асоев, коршиноси масоили экологӣ мегӯяд, ки тайи 30 соли охир дар кишвар оид ба равандҳои тағйирёбии иқлим дар доираи “Фонди иқлими сабз”, “Фонди глобалии экологӣ” ва “Фонди адаптатсионӣ” чандин лоиҳаю барномаҳо амалӣ гардида истодааст. Ӯ гуфт:
- Лоиҳаи “Мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва кам кардани таъсири он дар ҳавзаи баҳри Арал (CAMP4ASB)”, “Усули ҳамгироишудаи манзаравӣ барои таҳкими устуворӣ ба тағйирёбии иқлим миёни хоҷагиҳои деҳқонии хурд ва чорводорон дар Тоҷикистон”, “Навсозии хизматрасонии обуҳавошиносӣ дар Осиёи Марказӣ (маблағгузории иловагӣ) ҷузъи “С”, “Идоракунии ҳамгирошудаи замин ва об дар асоси экосистема барои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим” аз қабили онҳо мебошад.
Ҳамчунин, ӯ дар асари сегонаи худ - “Роғун-машъалафрӯзи минтақа”, “НБО-и “Роғун”-кафолати рушди устувори минтақа” ва “НБО-и “Роғун” намунае аз иқтисоди сабзи минтақа” андешаҳояшро ҷиҳати тақвияти ҳамкориҳо дар ҳама ҷабҳаҳои экологӣ ва гидроэнергетикӣ иброз медорад, ки шоис-таи таваҷҷуҳ ва омӯзиши ҳаматарафа аст.
Номвар Қурбонов, номзади илмҳои техникӣ, муовини директори Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба ин назар аст, ки дар самти татбиқи “лоиҳаҳои сабз”, хусусан, барои роҳандозии барномаву лоиҳаҳои мақсадноки рушди “иқтисоди сабз”, аз ҷумла “энергияи сабз” Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад ба яке аз кишварҳои туризми сабз табдил ёбад. Зеро Ҷумҳурии Тоҷикистон имконоти амалӣ намудани рушди “иқтисоди сабз” ва “энергияи сабз”-ро дорад ва метавонад дар минтақа яке аз кишварҳои пешсаф бошад.
Метавон гуфт, ки бо амалӣ намудани рушди “иқтисоди сабз” кишвари мо имкон дорад, ки ҳам аз ҷиҳати иқтисодӣ устувор гардад ва ҳам зиндагии шоистаи мардумро таъмин намуда, ба ин васила, ба яке аз кишварҳои пешрафтаи минтақа табдил ёбад.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
ФАҲМИШҲО ГУНОГУН, АММО ҲАДАФҲО ЯК
Коршиносони “Ташкилоти Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист” (UNEP) “иқтисоди сабз”-ро ба маънои васеаш чунин тарзи фаъолияти хоҷагидорӣ меҳисобанд, ки “ба боло рафтани сатҳи зиндагии одамон ва таъмини адолати иҷтимоӣ мусоидат намуда, ҳамзамон, хатарро ба муҳити зист ва харобшавии табиат коҳиш медиҳад”.
Ин мафҳум дар соҳаи кишоварзӣ, энергетика ва ҳифзи муҳити зист истифода мешавад. Аммо дар ояндаи наздик, ба қавли олимону коршиносон, тамоми соҳаро фаро мегирад, зеро гузариш ба “иқтисоди сабз” амалишавии чандин ҳадафҳоро таъмин месозад.
Дасткашӣ аз корбурди нуриҳои минералӣ ва гузаштан ба корбурди нуриҳои органикӣ, коҳиш додани истифодаи заҳрхимикат ва гузаштан ба усули биологии ҳимояи зироат, ба роҳ мондани усули обёрии қатрагӣ ва ба ин васила, сарфа намудани захираҳои обӣ аз масъалаҳое мебошанд, ки дар раванди татбиқи “иқтисоди сабз” бояд амалӣ шаванд ва барои истеҳсоли маҳсулоти озуқавории аз ҷиҳати экологӣ тоза мусоидат кунанд.
Ё пурра даст кашидан аз истеҳсол ва истифодаи маҳсулоти полиэтиленӣ ва пластикӣ, коҳиш додани ҳаҷми партовгоҳҳо ва роҳандозӣ намудани коркарди дигарбораи онҳо, кам кардани ҳаҷми газҳои ифлос-кунанда ва пешгирии тағйирёбии иқлим аз мушкилоте мебошанд, ки дар доираи ин ташаббус бояд бартараф карда шаванд ва барои ҳифзи муҳити зист ва даст ёфтан ба ҳадафи “сайёраи сабз” мусоидат намоянд.
Бояд гуфт, ҳадафҳои “иқтисоди сабз” дар кишварҳои гуногун аз ҳам тафовут доранд. Масалан, Дания таваҷҷуҳи бештарро ба рушди “технологияи сабз” равона кардааст. Имрӯз энергияи бодии ин кишвар яке аз арзонтаринҳо дар сайёра ба ҳисоб меравад. Шветсия бошад, ба манбаъҳои энергияи барқароршаванда таваҷҷуҳ зоҳир кардааст. Имрӯз беш аз 38%-и неруи барқи ин кишвар ба манбаъҳои алтернативӣ рост меояд.
Австрия дар самти “сохтмони сабз” ва бунёди иншоотҳои инноватсионӣ пешсаф аст. Масалан, яке аз бинои донишгоҳи техникии ин кишвар неруи барқ тавлид мекунад. Финляндия бошад, технологияи коркарди партовҳо ва истифодаи дубораи захираҳоро ба роҳ мондааст, ки ба ин васила, рушди иқтисоди миллиашро таъмин хоҳад кард.
Чунин мисолҳо хеле зиёданд ва онро аз шохиси байналмилалии “рушди сабз”, ки ҳар сол таҳия мешавад ва кишварҳои мухталифро фаро мегирад, дидан мумкин аст.
АЗ ҚАБУЛИ СТРАТЕГИЯ ТО АМАЛИСОЗИИ ОН
Ҳанӯз 21 декабри соли 2021, зимни ироаи Паём аз ҷониби Сарвари давлат масъалаи то охири соли 2022 таҳияи Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” садо дода буд. Вазорати рушди иқтисод ва савдо ҳамчун мақоми ваколатдори давлатӣ дар самти рушди “иқтисоди сабз” “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои солҳои 2023-2037”-ро таҳия ва ба Ҳукумати кишвар ирсол намуд, ки 30 сентябри соли 2022, таҳти №482 ба тасвиб расида, мавриди амал қарор гирифт.
Моҳи декабри соли 2022 ин ниҳод бо ширкати намояндагони вазорату идораҳо ва шарикони рушд ин стратегияро муаррифӣ кард ва ҳадафу мақсадҳои онро шарҳ дод. Гуфта шуд, ки ҳадафи стратегияи мазкур анҷоми ислоҳоти сохторӣ, таъмини истифодаи муассири сармояи табиӣ, ҷалби сармоягузорӣ, истифодаи фанновариҳои навин ва таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ дар самти “иқтисоди сабз” мебошад.
Қобили зикр аст, ки амалисозии стратегияи мазкур ба панҷ марҳила тақсим шудааст. Дар марҳилаи якум ва дуюм, ки соли 2023 то 2028-ро фаро мегирад, оммавигардонии маълумот дар бораи “иқтисоди сабз”, ташаккули тафаккури иқтисодию экологӣ, ҷорӣ намудани усулҳои “иқтисоди сабз” дар санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ ва оғози амалисозии стандартҳои “иқтисоди сабз” дар соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодӣ пешбинӣ шудааст.
Дар марҳилаи сеюм ва чорум, ки соли 2029 то 2034-ро дар бар мегирад, ҷорӣ намудани принсипҳои “иқтисоди сабз” дар соҳаи саноат, кишоварзӣ, нақлиёт, сохтмон, шаҳрдорӣ, сайёҳӣ, сармоягузорӣ, ҳифзи муҳити зист ва кам кардани газҳои гулхонаӣ дар назар дошта шудааст. Дар марҳилаи ниҳоӣ, ки солҳои 2035 то 2037-ро фаро мегирад, тадбирҳо барои рушди “иқтисоди сабз”, истифодаи бонизоми сармояи табиӣ ва афзоиши сармоягузорӣ аз ҳамаи манбаъҳои даромад андешида мешаванд.
Ҳоло барои амалисозии “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои солҳои 2023-2037” аз ҳисоби буҷети давлатӣ, созмонҳои молиявӣ, шарикони рушд ва бахши хусусӣ 21 миллиарду 586,3 миллион сомонӣ ҷудо шудааст. Аллакай марҳилаи нахустини он оғоз шуда, корҳо дар ин самт бомаром идома доранд.
Бунёди неругоҳҳои барқӣ аз ҳисоби манбаъҳои барқароршавандаи “энергияи сабз” ва то соли 2032 ба 100% расондани ҳиссаи манбаъҳои алтернативии тавлиди неруи барқ, таҳия ва интишори “Атласи равандҳои экзогениву геологии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва вусъат бахшидани корҳои таҳқиқотӣ дар соҳаи кӯҳкорӣ ва канданиҳои фоиданок, то соли 2037 табдил ёфтан ба “кишвари сабз” аз ҳисоби коҳиш додани партови газҳои гулхонаӣ аз тасмимҳоеанд, ки дар заминаи “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” гирифта шудаанд.
Гузаштан ба ин низом имкон фароҳам меорад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз чанд ҷиҳат дар раддабандиҳои байналмилалӣ мақоми хешро устувортар кунад ва ҳамчун кишваре, ки дар сарсабзии сайёра ва рушди босуботи он ҳиссаи баланд дорад, шинохта шавад.
ҲАДАФИ БУНЁДКОР ВА ОЯНДАСОЗ
Дар мавриди ин иқдом андешаҳо гуногунанд, аммо ҳама бозгӯи муҳиммияти онанд. Эмомалӣ Шералиев, доктори илмҳои иқтисодӣ ба ин назар аст, ки “иқтисоди сабз” имкон фароҳам меорад, то ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ бомаром инкишоф ёбанд.
- Амалӣ намудани ин иқдом ба рушди соҳаҳои афзалиятноки иқтисоди миллӣ, бахусус рушди соҳаи энергетикӣ, кишоварзӣ, саноат, сайёҳӣ, махсусан туризми экологӣ, ки ҳамчун соҳаи камхарҷу сердаромад шинохта шудааст, мусоидат намуда, ба сохтмони босуръати иншооти табобатӣ-маишӣ, базаҳои сайёҳӣ ва ташкилоти тандурустӣ ва ташкили ҷойҳои нави корӣ имконияти мусоид фароҳам меорад, - иброз медорад ӯ.
Ҳасан Асоев, коршиноси масоили экологӣ мегӯяд, ки тайи 30 соли охир дар кишвар оид ба равандҳои тағйирёбии иқлим дар доираи “Фонди иқлими сабз”, “Фонди глобалии экологӣ” ва “Фонди адаптатсионӣ” чандин лоиҳаю барномаҳо амалӣ гардида истодааст. Ӯ гуфт:
- Лоиҳаи “Мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва кам кардани таъсири он дар ҳавзаи баҳри Арал (CAMP4ASB)”, “Усули ҳамгироишудаи манзаравӣ барои таҳкими устуворӣ ба тағйирёбии иқлим миёни хоҷагиҳои деҳқонии хурд ва чорводорон дар Тоҷикистон”, “Навсозии хизматрасонии обуҳавошиносӣ дар Осиёи Марказӣ (маблағгузории иловагӣ) ҷузъи “С”, “Идоракунии ҳамгирошудаи замин ва об дар асоси экосистема барои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим” аз қабили онҳо мебошад.
Ҳамчунин, ӯ дар асари сегонаи худ - “Роғун-машъалафрӯзи минтақа”, “НБО-и “Роғун”-кафолати рушди устувори минтақа” ва “НБО-и “Роғун” намунае аз иқтисоди сабзи минтақа” андешаҳояшро ҷиҳати тақвияти ҳамкориҳо дар ҳама ҷабҳаҳои экологӣ ва гидроэнергетикӣ иброз медорад, ки шоис-таи таваҷҷуҳ ва омӯзиши ҳаматарафа аст.
Номвар Қурбонов, номзади илмҳои техникӣ, муовини директори Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба ин назар аст, ки дар самти татбиқи “лоиҳаҳои сабз”, хусусан, барои роҳандозии барномаву лоиҳаҳои мақсадноки рушди “иқтисоди сабз”, аз ҷумла “энергияи сабз” Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад ба яке аз кишварҳои туризми сабз табдил ёбад. Зеро Ҷумҳурии Тоҷикистон имконоти амалӣ намудани рушди “иқтисоди сабз” ва “энергияи сабз”-ро дорад ва метавонад дар минтақа яке аз кишварҳои пешсаф бошад.
Метавон гуфт, ки бо амалӣ намудани рушди “иқтисоди сабз” кишвари мо имкон дорад, ки ҳам аз ҷиҳати иқтисодӣ устувор гардад ва ҳам зиндагии шоистаи мардумро таъмин намуда, ба ин васила, ба яке аз кишварҳои пешрафтаи минтақа табдил ёбад.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед