ҶОМЕА
Якшанбе 22 Декабр 2024 04:44
Вазорати корҳои дохилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон давоми соли 2019 дар тамоми кишвар 21 969 ҷиноят ба қайд гирифтааст, ки нисбат ба соли 2018 (21 957) 12 ҳолат зиёд мебошад. Мувофиқи маълумоти дафтари матбуотии вазорат аз шумораи умумии ҷиноятҳои содиршуда, дар соли 2019 873 ҷиноятро ноболиғон ва 5035 ҷинояти дигарро ҷавонон, дар умум 6008 ҷиноятро ин ду қишри асосии ҷомеа содир кардаанд. Дар соли 2018 бошад, содиршавии 907 ҷиноят ба ноболиғон ва 5188 ҷинояти дигар ба ҷавонон, дар умум 6095 ҷиноят ба ин гурӯҳҳои иҷтимоӣ марбут дониста шудааст, ки нисбат ба соли 2019, 87 ҳолат бештар мебошад.
Аз рӯйи мушоҳида ва таҳлили оморӣ мазкур бармеояд, ки давоми соли 2019 фаъолияти кормандони мақомоти дахлдори кишвар дар самти кам кардани ҷинояту ҷинояткорӣ миёни ҷавонону ноболиғон муассир ва то ҷойе назаррас ҳам будааст. Аммо дар умум, аз он ҷойе, ки рақамҳо гувоҳанд, талоши мақомоти дахлдор барои мубориза бо ҷинояткорӣ дар ҷомеа коҳидааст. Масалан, метавон гуфт, ки баргузор намудани чорабиниҳову ҷамъомадҳои зиёди гуногун, ки аз тарафи намояндагони ВКД дар ҳамкорӣ бо дигар ниҳоду муассисаҳои масъул миёни ноболиғону ҷавонон ва волидони онҳо давоми соли 2019 бо фарогирии наврасону ҷавонон баргузор мешуд, хуб кор додаанд. Аммо баръакси ин ҳолат ба назар чунин мерасад, ки кор ва ҳамкории мақомоти дахлдор бо қишрҳои дигари ҷомеа ё кам будааст ва ё на дар сатҳе, ки бояд мебуд.
Аз ҳамин ҷост, ки танҳо дар миёни ҷавонону ноболиғон давоми соли 2019 содир шудани ҷиноятҳо камтар шудааст, вале шумораи ҷиноятҳои содиршуда дар миёни тамоми табақаҳои ҷомеа нисбат ба як соли қабл афзудааст. Ин ки шумораи ҷиноятҳо дар миёни ноболиғону ҷавонон дар соли 2019 нисбат ба соли қабли он камтар шудааст, дилгармкунанда аст, аммо чигунагии ҷиноятҳо ва таъсиру паёмадҳои онҳо ба ҷомеа чӣ гуна буд, масъалаест, ки лозим ба таҳлилу баррасӣ дорад.
Коршиносоне, ки дар самти баррасии вазъи ҷинояткорӣ миёни ноболиғон таҷриба доранд, ба ин назаранд, ки омилҳои ба ҷинояткорӣ даст задани ноболиғон гуногун ва печидаи масоили зиёди муҳити атрофашон аст. Яъне наметавон як омили муайянеро ном бурд, ки сирф сабаби даст задани ноболиғон ба ҷиноят шуда бошад. Барои мисол мушкилоти иқтисодии оилавӣ ва муносибатҳои нохуб дар хонавода метавонанд, бар ин замина гузоранд, ки наврас дар аввал аз корҳои хуб дур шавад ва қадам ба қадам майл сӯи корҳои бефоидаву зараровар ва ҷиноят намояд.
Амонҷон Маҳкамов, рӯзнома-нигор ва коршиноси масоили иҷтимоӣ яке аз омилҳои асосии даст задани ноболиғон ба ҷиноятро ҷудошавии волидони онҳо меҳисобад. Ӯ мегӯяд: “Бо вуҷуди оне, ки мақомоти масъул ва ташкилоту созмонҳои ҷамъиятӣ пайваста дар самти устувор нигоҳ доштани робитаҳои оилавӣ корҳои фаҳмондадиҳӣ ва тадбирҳо меандешанд, вале мутаассифона, солҳои охир дар кишварамон шумораи барҳам хӯрдани оилаҳо боз аз нав рӯ ба афзоиш ниҳода истодааст. Маҳз ҳамин масъала омили нисбатан асоситарини рӯй овардани ноболиғон ба беҳудагардиву ҷинояткорӣ мегардад. Раванди аз як навраси хуб ба кӯчагарду ҷинояткор табдил ёфтани ноболиғон чунин сурат мегирад; вақте падару модар аз ҳам ҷудо шуданд, табиист, ки оила пароканда мешавад ва аъзои он, махсусан, кӯдакон аз назорат ва тарбия дур мемонанд. Дигар худаш маълум аст, ки вақте кӯдак аз тарбият дур монад, дар аксари мавридҳо ба роҳе меравад, ки паёмадҳои хатарбор дар худ дорад”.
Ба гуфти ин коршинос имрӯзҳо ба ғайри гоҳе дар марказҳои компютерӣ рейд гузаронидану баъзе чорабиниҳои ангуштшумори дигарро баргузор кардан аз тарафи масъулин аксар бандҳои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” дар амал татбиқ карда намешаванд.
- Агар ҳамаи масъулон ва умуман ҳама аъзои ҷомеа талаботи қонуни мазкурро дуруст ва ба таври мукаммал риоя намоянд, фикр мекунам, ки дигар ҳоҷате барои чораҳои қонунӣ андешидан нисбати ноболиғон боқӣ нахоҳад монд,-мегӯяд ӯ.
Аз рӯйи маълумоти бадастомада, аксари ноболиғоне, ки даст ба ҷинояткорӣ задаанд, аз 12 то 16 сол доранд ва нисбат ба дигар намуди ҷиноятҳо дар миёни ин табақаи ҷинояткорон бештар дуздӣ, майдаавбошӣ, расонидани зарарҳои ҷисмонӣ ва зарарҳои моливу мулкӣ ба одамон ҷойи намоён дорад. Ин давра, яъне аз 12 то 16-солагӣ барои наврасон давраи рушд ва ташаккулёбии ҳамаҷониба гуфта мешавад. Равоншиносон ҳам бар ин назаранд, ки инсон маҳз дар ҳамин давра зинаи нисбатан ҳассос ва фарқкунандаи ташаккулёбии шахсиятро аз сар мегузаронад.
Алӣ Ёраҳмадов, равоншиноси тоҷик мегӯяд, ки ноболиғон бештар аз ҳар насли дигар таъсирпазиранд ва зудтар маълумот ва ҳар чизи дидаву шунидаашонро қабул мекунанд.
- Онҳо аксари вақт намедонанд, паёмади гуфтору рафтору кирдорашон чӣ гуна метавонад бошад. Яъне, агар дар мисоли ҷинояткории онҳо ҳарф занем, бештари вақт кӯдакон намедонанд, ки пас анҷоми дилхоҳ коре онҳоро чӣ интизор аст? Албатта, як ҳисси маъмулии нигаронии инсонӣ дар вуҷуди ҳар нафаре ҳангоми ҷиноят ё кори ношояме кардан пайдо мешавад, вале ин ҳис бештар хоси насли аллакай ба камолрасида ва насли бузургсол мебошад. Надонистан ва дарк накардан оқибат наврасонро ба сӯи ҷиноят ва кирдорҳои ноҷо мебарад,-мегӯяд, равоншинос.
Алӣ Ёраҳмадов бовар дорад, ки мунтазам ба роҳ мондани дарсҳову машғулиятҳои омӯзишиву амалии махсус бо ҷалби равоншиносони ҳирфаӣ дар мактабҳо метавонад, дар самти коҳиш додани ҷинояткорӣ миёни наврасону ноболиғон ва умуман тамоми ҷомеа таъсири бениҳоят бузург ва бесобиқаро гузорад. Ӯ мегӯяд, ки ҳатто барои берун кардани фикру фаҳмиш ва тасаввуроти ҷиноятгароӣ аз мафкураи ноболиғони аллакай борҳо ҷиноятсодиркарда низ усулҳои муассири равоншиносие ҳастанд, ки бо онҳо метавон ба натиҷаи хубу дилхоҳ расид.
Ҳарчанд талошу кӯшишҳои мақомоти қудратӣ ва дигар ниҳоду муассисаҳои марбут барои коҳиш додани ҷинояткорӣ миёни аҳолӣ, махсусан ноболиғон натиҷаи мусбати назаррасе ба бор оварда бошад ҳам, вале ҳамоно хавфноктар шудани ҷиноятҳо аз тарафи ноболиғон боиси нигаронист.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳам дар як вохӯрияш бо кормандони ҳифзи ҳуқуқ доир ба пешгирии рафторҳои ғайриқонунии наврасону ҷавонон таъкид карда буданд: “Наврасон ва ҷавононро аз амалу рафтори ноҷо ва ғайриқонунӣ нигоҳ доштан ва ба роҳи дуруст ҳидоят кардан вазифаи муқаддас ва қарзи инсонии падару модарон, омӯзгорону мураббиён, зиёиён ва умуман аҳли ҷомеа мебошад”.
Воқеан ҳам тарбияи дуруст ва нигоҳ доштани насли навраси ҷомеа аз рӯй овардан ба кирдорҳои ноҷо ва ҷинояткорӣ имрӯзҳо аз вазифаҳои муҳимтарин ва асоситарини ҳам масъулин ва ҳам тамоми аҳли ҷомеа мебошад. Наврасон аз ҷумлаи муҳимтарин аркони ҷомеаи шаҳрвандӣ ба ҳисоб мераванд ва дар чеҳраи ин насли ояндасоз давлату миллат пойдориву ояндаи босаодати хешро мебинад.
Дар расонаҳои иттилоотии кишвар пайваста масъалаи ба ҷинояткорӣ ва корҳои ношоям даст задани ноболиғон таҳлилу баррасӣ ва муҳокима мешавад ва хулосабарориҳои мухталиф ироа мегардад. Вале кам мешавад, ки фикри инро намоему барои пеши роҳи ҷинояткориҳои ноболиғонро гирифтан, пешниҳодҳои ҷиддиву муассире дошта бошем. Кам мешавад, ба ин биандешем, ки бо кадом роҳҳову усулҳо ин амалҳои номатлубу ношоистаро аз ҷомеа метавонем комилан решакан кард.
Ба назари як гурӯҳи коршиносон барои ҳалли ин ва дигар масъалаҳои марбут ба тарбияи ноболиғон ба назар гирифтани як қатор омилҳо аз манфиат холӣ нест. Чунончи фаъол гардонидани нақши равоншинос дар оила, омода намудани дастуру тавсияҳо доир ба пешгирии ҷиноятҳои гуногун, ҷалби волидон тавассути чорабиниҳои гуногун, ташкилу вохӯриҳо бо аҳли илму адаб, фарҳанг, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, собиқадорони меҳнат ва фаъолони ҷомеа, баргузории семинару маҳфилҳо бо мақсади баланд бардоштани донишҳои равонии падару модарон, баланд бардоштани масъулияти мақомоти маҳаллӣ ҷиҳати таваҷҷуҳи ҳамешагӣ ба ҳаёти ноболиғон.
Давоми соли 2016 аз тарафи роҳбарияти Вазорати корҳои дохилӣ дар якҷоягӣ бо кормандони ҷамоатии милитсия, дружиначиён (донишҷӯёни фаъол) ва аҳли ҷомеа як қатор чорабиниҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, маданӣ ва варзишӣ дар сатҳи зарурӣ доир гардида буданд. Баргузории он гуна чорабиниҳо ва ба майдони фаъолият овардани ҷавонону наврасони ихтиёрӣ воқеан ҳам шумораи содир шудани ҷиноятро дар миёни наврасону ҷавонон дар он солҳо коҳиш дода буд. Аз ин рӯ, ҳоло хеле муносиб ва дигарбора саривақтист, ки он тадбирҳои солҳои қабл аз нав бо диду назари тоза ба роҳ монда шавад ва тамоми наврасону ҷавонони кишвар бодарназардошти шавқу ҳавас ва фаҳмишу донишашон ба маҳфилу чорабиниҳо ҷалб карда шаванд.
Аз рӯйи мушоҳида ва таҳлили оморӣ мазкур бармеояд, ки давоми соли 2019 фаъолияти кормандони мақомоти дахлдори кишвар дар самти кам кардани ҷинояту ҷинояткорӣ миёни ҷавонону ноболиғон муассир ва то ҷойе назаррас ҳам будааст. Аммо дар умум, аз он ҷойе, ки рақамҳо гувоҳанд, талоши мақомоти дахлдор барои мубориза бо ҷинояткорӣ дар ҷомеа коҳидааст. Масалан, метавон гуфт, ки баргузор намудани чорабиниҳову ҷамъомадҳои зиёди гуногун, ки аз тарафи намояндагони ВКД дар ҳамкорӣ бо дигар ниҳоду муассисаҳои масъул миёни ноболиғону ҷавонон ва волидони онҳо давоми соли 2019 бо фарогирии наврасону ҷавонон баргузор мешуд, хуб кор додаанд. Аммо баръакси ин ҳолат ба назар чунин мерасад, ки кор ва ҳамкории мақомоти дахлдор бо қишрҳои дигари ҷомеа ё кам будааст ва ё на дар сатҳе, ки бояд мебуд.
Аз ҳамин ҷост, ки танҳо дар миёни ҷавонону ноболиғон давоми соли 2019 содир шудани ҷиноятҳо камтар шудааст, вале шумораи ҷиноятҳои содиршуда дар миёни тамоми табақаҳои ҷомеа нисбат ба як соли қабл афзудааст. Ин ки шумораи ҷиноятҳо дар миёни ноболиғону ҷавонон дар соли 2019 нисбат ба соли қабли он камтар шудааст, дилгармкунанда аст, аммо чигунагии ҷиноятҳо ва таъсиру паёмадҳои онҳо ба ҷомеа чӣ гуна буд, масъалаест, ки лозим ба таҳлилу баррасӣ дорад.
Коршиносоне, ки дар самти баррасии вазъи ҷинояткорӣ миёни ноболиғон таҷриба доранд, ба ин назаранд, ки омилҳои ба ҷинояткорӣ даст задани ноболиғон гуногун ва печидаи масоили зиёди муҳити атрофашон аст. Яъне наметавон як омили муайянеро ном бурд, ки сирф сабаби даст задани ноболиғон ба ҷиноят шуда бошад. Барои мисол мушкилоти иқтисодии оилавӣ ва муносибатҳои нохуб дар хонавода метавонанд, бар ин замина гузоранд, ки наврас дар аввал аз корҳои хуб дур шавад ва қадам ба қадам майл сӯи корҳои бефоидаву зараровар ва ҷиноят намояд.
Амонҷон Маҳкамов, рӯзнома-нигор ва коршиноси масоили иҷтимоӣ яке аз омилҳои асосии даст задани ноболиғон ба ҷиноятро ҷудошавии волидони онҳо меҳисобад. Ӯ мегӯяд: “Бо вуҷуди оне, ки мақомоти масъул ва ташкилоту созмонҳои ҷамъиятӣ пайваста дар самти устувор нигоҳ доштани робитаҳои оилавӣ корҳои фаҳмондадиҳӣ ва тадбирҳо меандешанд, вале мутаассифона, солҳои охир дар кишварамон шумораи барҳам хӯрдани оилаҳо боз аз нав рӯ ба афзоиш ниҳода истодааст. Маҳз ҳамин масъала омили нисбатан асоситарини рӯй овардани ноболиғон ба беҳудагардиву ҷинояткорӣ мегардад. Раванди аз як навраси хуб ба кӯчагарду ҷинояткор табдил ёфтани ноболиғон чунин сурат мегирад; вақте падару модар аз ҳам ҷудо шуданд, табиист, ки оила пароканда мешавад ва аъзои он, махсусан, кӯдакон аз назорат ва тарбия дур мемонанд. Дигар худаш маълум аст, ки вақте кӯдак аз тарбият дур монад, дар аксари мавридҳо ба роҳе меравад, ки паёмадҳои хатарбор дар худ дорад”.
Ба гуфти ин коршинос имрӯзҳо ба ғайри гоҳе дар марказҳои компютерӣ рейд гузаронидану баъзе чорабиниҳои ангуштшумори дигарро баргузор кардан аз тарафи масъулин аксар бандҳои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” дар амал татбиқ карда намешаванд.
- Агар ҳамаи масъулон ва умуман ҳама аъзои ҷомеа талаботи қонуни мазкурро дуруст ва ба таври мукаммал риоя намоянд, фикр мекунам, ки дигар ҳоҷате барои чораҳои қонунӣ андешидан нисбати ноболиғон боқӣ нахоҳад монд,-мегӯяд ӯ.
Аз рӯйи маълумоти бадастомада, аксари ноболиғоне, ки даст ба ҷинояткорӣ задаанд, аз 12 то 16 сол доранд ва нисбат ба дигар намуди ҷиноятҳо дар миёни ин табақаи ҷинояткорон бештар дуздӣ, майдаавбошӣ, расонидани зарарҳои ҷисмонӣ ва зарарҳои моливу мулкӣ ба одамон ҷойи намоён дорад. Ин давра, яъне аз 12 то 16-солагӣ барои наврасон давраи рушд ва ташаккулёбии ҳамаҷониба гуфта мешавад. Равоншиносон ҳам бар ин назаранд, ки инсон маҳз дар ҳамин давра зинаи нисбатан ҳассос ва фарқкунандаи ташаккулёбии шахсиятро аз сар мегузаронад.
Алӣ Ёраҳмадов, равоншиноси тоҷик мегӯяд, ки ноболиғон бештар аз ҳар насли дигар таъсирпазиранд ва зудтар маълумот ва ҳар чизи дидаву шунидаашонро қабул мекунанд.
- Онҳо аксари вақт намедонанд, паёмади гуфтору рафтору кирдорашон чӣ гуна метавонад бошад. Яъне, агар дар мисоли ҷинояткории онҳо ҳарф занем, бештари вақт кӯдакон намедонанд, ки пас анҷоми дилхоҳ коре онҳоро чӣ интизор аст? Албатта, як ҳисси маъмулии нигаронии инсонӣ дар вуҷуди ҳар нафаре ҳангоми ҷиноят ё кори ношояме кардан пайдо мешавад, вале ин ҳис бештар хоси насли аллакай ба камолрасида ва насли бузургсол мебошад. Надонистан ва дарк накардан оқибат наврасонро ба сӯи ҷиноят ва кирдорҳои ноҷо мебарад,-мегӯяд, равоншинос.
Алӣ Ёраҳмадов бовар дорад, ки мунтазам ба роҳ мондани дарсҳову машғулиятҳои омӯзишиву амалии махсус бо ҷалби равоншиносони ҳирфаӣ дар мактабҳо метавонад, дар самти коҳиш додани ҷинояткорӣ миёни наврасону ноболиғон ва умуман тамоми ҷомеа таъсири бениҳоят бузург ва бесобиқаро гузорад. Ӯ мегӯяд, ки ҳатто барои берун кардани фикру фаҳмиш ва тасаввуроти ҷиноятгароӣ аз мафкураи ноболиғони аллакай борҳо ҷиноятсодиркарда низ усулҳои муассири равоншиносие ҳастанд, ки бо онҳо метавон ба натиҷаи хубу дилхоҳ расид.
Ҳарчанд талошу кӯшишҳои мақомоти қудратӣ ва дигар ниҳоду муассисаҳои марбут барои коҳиш додани ҷинояткорӣ миёни аҳолӣ, махсусан ноболиғон натиҷаи мусбати назаррасе ба бор оварда бошад ҳам, вале ҳамоно хавфноктар шудани ҷиноятҳо аз тарафи ноболиғон боиси нигаронист.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳам дар як вохӯрияш бо кормандони ҳифзи ҳуқуқ доир ба пешгирии рафторҳои ғайриқонунии наврасону ҷавонон таъкид карда буданд: “Наврасон ва ҷавононро аз амалу рафтори ноҷо ва ғайриқонунӣ нигоҳ доштан ва ба роҳи дуруст ҳидоят кардан вазифаи муқаддас ва қарзи инсонии падару модарон, омӯзгорону мураббиён, зиёиён ва умуман аҳли ҷомеа мебошад”.
Воқеан ҳам тарбияи дуруст ва нигоҳ доштани насли навраси ҷомеа аз рӯй овардан ба кирдорҳои ноҷо ва ҷинояткорӣ имрӯзҳо аз вазифаҳои муҳимтарин ва асоситарини ҳам масъулин ва ҳам тамоми аҳли ҷомеа мебошад. Наврасон аз ҷумлаи муҳимтарин аркони ҷомеаи шаҳрвандӣ ба ҳисоб мераванд ва дар чеҳраи ин насли ояндасоз давлату миллат пойдориву ояндаи босаодати хешро мебинад.
Дар расонаҳои иттилоотии кишвар пайваста масъалаи ба ҷинояткорӣ ва корҳои ношоям даст задани ноболиғон таҳлилу баррасӣ ва муҳокима мешавад ва хулосабарориҳои мухталиф ироа мегардад. Вале кам мешавад, ки фикри инро намоему барои пеши роҳи ҷинояткориҳои ноболиғонро гирифтан, пешниҳодҳои ҷиддиву муассире дошта бошем. Кам мешавад, ба ин биандешем, ки бо кадом роҳҳову усулҳо ин амалҳои номатлубу ношоистаро аз ҷомеа метавонем комилан решакан кард.
Ба назари як гурӯҳи коршиносон барои ҳалли ин ва дигар масъалаҳои марбут ба тарбияи ноболиғон ба назар гирифтани як қатор омилҳо аз манфиат холӣ нест. Чунончи фаъол гардонидани нақши равоншинос дар оила, омода намудани дастуру тавсияҳо доир ба пешгирии ҷиноятҳои гуногун, ҷалби волидон тавассути чорабиниҳои гуногун, ташкилу вохӯриҳо бо аҳли илму адаб, фарҳанг, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, собиқадорони меҳнат ва фаъолони ҷомеа, баргузории семинару маҳфилҳо бо мақсади баланд бардоштани донишҳои равонии падару модарон, баланд бардоштани масъулияти мақомоти маҳаллӣ ҷиҳати таваҷҷуҳи ҳамешагӣ ба ҳаёти ноболиғон.
Давоми соли 2016 аз тарафи роҳбарияти Вазорати корҳои дохилӣ дар якҷоягӣ бо кормандони ҷамоатии милитсия, дружиначиён (донишҷӯёни фаъол) ва аҳли ҷомеа як қатор чорабиниҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, маданӣ ва варзишӣ дар сатҳи зарурӣ доир гардида буданд. Баргузории он гуна чорабиниҳо ва ба майдони фаъолият овардани ҷавонону наврасони ихтиёрӣ воқеан ҳам шумораи содир шудани ҷиноятро дар миёни наврасону ҷавонон дар он солҳо коҳиш дода буд. Аз ин рӯ, ҳоло хеле муносиб ва дигарбора саривақтист, ки он тадбирҳои солҳои қабл аз нав бо диду назари тоза ба роҳ монда шавад ва тамоми наврасону ҷавонони кишвар бодарназардошти шавқу ҳавас ва фаҳмишу донишашон ба маҳфилу чорабиниҳо ҷалб карда шаванд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед