ҶОМЕА
Якшанбе 28 Апрел 2024 10:03
Момогул модари ду фарзанд аст: яке 6-сола, дуюмӣ якунимсола. Рафтори духтари калониаш ӯро нигарон кардааст. Чун ҳама кору амали хоҳари хурдиашро айнан такрор мекунад. Масалан, худро чунон вонамуд мекунад, ки гап зада наметавонад, мисли хурдтаракон гиря мекунад, инҷиқӣ мекунад, модарашро маҷбур месозад, ки ӯро рӯи даст бардорад ё дар аробача савор карда, гардонад. Ҳатто борҳо хоҳарчаашро аз ҷойихобаш хезонда ба ҷояш даромада мехобад...
Аксари мо, волидон, бо чунин рафтори кӯдакони хурдсол шинос ҳастем, аммо на ҳама медонем, ки онро чӣ номидан мумкин аст: “Ин рашки кӯдакона аст, - мегӯяд Момогул. – Бо чунин рафтори худ як кӯдак кӯшиш мекунад, ки модар ё падар ба ӯ таваҷҷуҳи бештар зоҳир намояд. Аммо ман тавре вонамуд мекунам, ки гӯё чизеро намебинаму намешунавам. Ба андешаи ман чунин рафтори духтари калонии ман хуб нест. Охир, ӯ аллакай калон шудааст”.
ТУ КАЛОН ШУДАӢ!
Одатан, дар аксари оилаҳои мо фарзанди калонӣ, новобаста аз оне ки чандсола аст, аз волидон борҳо ин суханҳоро мешунавад: “Ту духтари (писари) калон шудаӣ”. Аксаран мо ин суханҳоро ҳангоме ба забон меорем, ки фарзандро барои ягон рафтори нодурусташ танбеҳ ё сарзаниш карданӣ мешавем. Ва ё иҷрои амалеро аз ӯ талаб мекунем, ки худ намехоҳад. Аҷибаш ҳамин аст, ки худи мо низ дар чунин лаҳзаҳо ба он бовар ҳастем, ки фарзанди аввали мо аллакай калон шудааст. Аз он намеандешем, ки ҳанӯз як муддати кӯтоҳе пештар, то тавлиди фарзанди дуюм, ҳамон фарзанди нахустин бароямон кӯдаки “хурдсол” буд ва мо ҳама рафтори ноҷо ва эркагиҳояшро, ки имрӯз барои он амалҳо сарзанишаш мекунем, таҳаммул мекардем. Чаро?
Шояд бо пайдо шудани фарзанди навбатӣ фарзанди калонӣ тағйир меёбад? Не. Охир, ӯ ҳамон аст, ки буд ва синну солаш низ тағйир наёфтааст. Балки мо, волидон ҳастем, ки муносибати худро бо фарзанди нахустин тағйир медиҳем. Ва яқин аст, ки кӯдак дар чунин ҳолат аз волидонаш меранҷад.
ЧӢ БОЯД КАРД?
Мутахассисон дар чунин ҳолатҳо тавсия медиҳанд, ки набояд бо кӯдакон чунин ҷиддӣ муносибат намуд, чун барои кӯдаки мо, хоҳ духтар бошад, хоҳ писар, одат кардан ба он, ки ӯ аллакай калон шудааст, чандон осон нест. Барои ҳамин бояд ба кӯдакони “калоншуда”-и худ имкон дод, ки баъзан худро “кӯдаки ширмак” эҳсос кунанд. Гулчеҳра Аминова, модари се фарзанд аз шаҳри Душанбе дар ин маврид андешаҳояшро чунин баён намуд: “Вақте фарзанди калонии ман мисли кӯдакони ширмак гиря мекунад, ӯро бағал мекунам ва болои даст ё пойҳо алвонҷ дода мехобонам. Агар ман ба коре банд бошам, падараш чунин корҳоро анҷом медиҳад. Вақте ба ҷойхоби кӯдаки хурдсол медарояд, тавре вонамуд мекунам, ки “иваз шудани” кӯдакро надидаам. Агар хобаш наояд, ҳамроҳи тифли навзод ӯро низ алла мегӯям. Ин барои кӯдаки мо исботи он аст, ки дӯсташ медорем. Вақте фарзанди калонӣ ҳис мекунад, ки волидонаш ӯро на камтар аз фарзанди дуюму сеюм дӯст медоранд, дигар зарурати ба кӯдаки навзод тақлид карданаш боқӣ намемонад”.
“КАЛОН” Ё “БОЛИҒ”?
Набояд фаромӯш кард, ки “калон” маънои “баркамол” ё “болиғ”-ро надорад. Балки чизеро аз кӯдак бояд талаб кунем, ки на танҳо ба мавқеи ӯ дар оила, балки ҳатман ба синну сол ва имконоти ӯ низ мувофиқат намояд. Фарз кардем, дар давоми ба ошхона давида рафтану баргаштан ба кӯдаки калонӣ назорат кардани кӯдаки навзодро бовар кардан мумкин аст, чун барои ин амал ӯ масъулият дошта метавонад. Аммо ба ҳеҷ ваҷҳ набояд нигоҳубини кӯдаки хурдсолро то нисфирӯзӣ ба кӯдаки калонӣ вогузор кард. Чун ин аз доираи имконоту неруи кӯдаки 6 ё 7-сола берун аст.
Калон будан ин на танҳо дорои уҳдадориҳои иловагӣ, балки дорои ҳуқуқҳои иловагӣ будан низ ҳаст. Мо талаб мекунем, ки кӯдаки калониамон ба қавле аз хатти кашидаамон берун набарояд, дар кори хона ба волидон кумак расонад, тозаву озода бошад ва амсоли инҳо. “Охир ӯ аллакай калон шудааст”, - меандешем мо. Аммо барои муддати зиёдтар назди телевизор ё планшет нишастан, худ интихоб кардан, ки чиро бихӯраду чиро не ва умуман дар ҳеҷ коре ба волидон ҷавоби рад додан ӯ ҳуқуқ надорад. Чун ӯ ҳоло хурд аст. Ҳар гуна кӯдак дар чунин ҳолатҳо алайҳи падару модари худ исён мебардорад. Ин аст, ки волидонро мебояд, ҳангоми ба сари фарзанд бор кардани уҳдадории шахси “калоншуда” баъзе ҳуқуқҳои “калонсолӣ”-ро низ эътироф намоянд.
Равоншиносон ба он таъкид мекунанд, ки вақте волидон ё калонсолон кӯдакро барои ягон кори нодуруст сарзаниш карданӣ мешаванд, ё онҳоро барои иҷрои коре водор месозанд, набояд аз ибораи “Ту калон шудаӣ” истифода намоянд. Ба ҷои ин бад нест, агар барои кумак ва ё гӯш карданашон бигӯянд: “Офарин, ёрдамчии ман калон шудааст!”. Дар чунин ҳолат калон будан барои кӯдак хеле гуворо менамояд ва мехоҳад, ҳарчи зудтар калон шавад.
РАВ, ХАЛАЛ НАРАСОН!
Волидон ҳарчанд кӯшиш намоянд ҳам, миёни фарзандон тавозун ё баробарии мутлақро пойдор карда наметавонанд. Чун хоҳ-нохоҳ кӯдаки хурдсол нисбат ба калонтараш таваҷҷуҳи бештарро талаб мекунад. Ва муносибат низ бо кӯдаки хурдсол бояд дигаргуна бошад, чун на ҳама вақт ӯро барои ягон рафтори нодурусташ ҷазо дода мешавад ва на ҳамеша хоҳишҳояш рад карда мешавад. Аммо инро тавре бояд анҷом дод, ки ҳамзамон кӯдаки калонтар худро бегона ва ё зиёдатӣ эҳсос накунад. Волидонро мебояд, таваҷҷуҳ ва муҳаббати худро миёни фарзандон яксон тақсим карда тавонанд ва на танҳо меҳру муҳаббат, балки ҳама гуна ашёро, аз қабили бозича сару либос ва хӯрокаву дигару дигарро низ, то кӯдак худро танҳо эҳсос накунад.
Мутахассисон мегӯянд, ба кӯдаки калонтар бояд таваҷҷуҳи бештар зоҳир намуд. Албатта ин каме душвор аст, чун бо тавлиди кӯдаки нав дар оила ташвишу тараддуди волидон дучанд мешавад ва кӯдаки нав-зод хоҳ-нохоҳ вақти бештари волидонро мегирад. Бар замми хӯрондану пӯшондану оббозиву хобондану сайругашт бо ӯ боз кору бори рӯзгор... Ва Худо накардаву кӯдак бемор шавад... Дар чунин ҳолатҳо волидон агар хоҳанд ҳам, барои кӯдаки калонтари худ вақт ҷудо карда наметавонанд ва ин аст, ки ӯ аксаран ба хоҳишу дархостҳояш чунин ҷавоби тунд мешунавад: “Рав аз ин ҷо”, “Халал нарасон!”, Намебинӣ, ман вақт надорам”.
Ин аст, ки модар шабҳо барояш афсона намехонаду падар иҷозат намедиҳад, ки дӯстонашро ба хона биёрад. Аммо ҳоло ӯ ҳамагӣ 6 сол дорад! Ӯ ҳоло дарк карда наметавонад, ки модар аз ташвишу даводави рузгор хаста мешаваду барои ҳамин ӯро сарзаниш мекунад, ӯ дарк намекунад, ки додар ё хоҳари хурдиаш хобидаасту ӯ бояд садо баланд накунад. Ва вақте волидон ба ин кӯдак иҷрои кореро иҷозат намедиҳанд, ӯ хулоса мебарорад, ки падару модараш додар ё хоҳари хурдиашро бештар аз ӯ дӯст медоранд, чун бо ӯ бештар вақт мегузаронанду ба сараш дод ҳам намезананд. Дар чунин ҳолатҳо кӯдаки калонӣ аз волидонаш меранҷад ва худро дар оила нолозим меҳисобад.
Мутахассисон дар чунин ҳолатҳо ба волидон тавсия медиҳанд, ки бо вуҷуди аз ҳад зиёд банди коре будан низ барои кӯдаки калонӣ вақт ҷудо намоянд. Бигзор, ин дар як рӯз ақаллан 15-20 дақиқаро ташкил намояд, аммо пурра барои онҳо бошад. Масалан, вақти хоб будани кӯдаки навзод модар барои кӯдаки калонӣ китоб хонда ё афсона нақл карда метавонад ва ё вақте ки модар кӯдаки нав-зодро ба сайругашт мебарад, падар бо кӯдаки калонӣ бозӣ кунад. Дар як рӯз якчанд дақиқаро барои кӯдаки калонӣ сарф кардан чандон кори душвор нест ва маҳз ҳамин амал кӯдакро аз эҳсосоти бегонагиву маъюсӣ наҷот мебахшад.
САРЗАНИШ, ҶАЗО ВА ТАЪРИФ
Равоншиносон сарзаниш ва ҷазо додани кӯдакро дар ҳузури кӯдакони дигар манъ мекунанд. Беҳтар аст, онҳоро дар алоҳидагӣ сарзаниш кунед, - мегӯянд онҳо. – Аввалан онҳо дар назди кӯдакони дигар хандахариш мешаванд, дигар ин ки ба ҳолати равонӣ ва худбаҳодиҳиашон таъсири манфӣ мегузорад. Ҳамчунин, дар мавриди таърифу тавсифи кӯдакон низ мебояд эҳтиёткор буд. Ноадолатист, як кӯдакро мудом таърифу тавсиф кунему дигареро гоҳ-гоҳ. Албатта, нафаре, ки кори хубу шоиста дорад, арзандаи таърифу ситоиш аст, аммо дар ин радиф дигариро низ сарфи назар набояд кард. Масалан, як нафар супориши падарро сари вақт ва ба хубӣ иҷро мекунаду дуюмӣ бо вуҷуди кӯшиши зиёд низ аз уҳдааш намебарояд. Яқин аст, ки аввалӣ таърифу тавсиф мешунавад ва ҳатто мукофот низ мегирад. Аммо дуюмиро низ набояд бетаваҷҷуҳ гузошт.
Агар фарзанди калонӣ бовар ба он дошта бошад, ки волидонаш ӯро чун пештара, то тавлид шудани кӯдаки дуюму сеюмашон, сахт дӯст медоранд, ҳама чизро оромона қабул мекунад: ҳам вақти барои кӯдаки навзод сарфшавандаро ва ҳам муҳаббату таваҷҷуҳро. Дар ин сурат ӯ бо хоҳиши худ ба волидон кумак мерасонад.
Аксари мо, волидон, бо чунин рафтори кӯдакони хурдсол шинос ҳастем, аммо на ҳама медонем, ки онро чӣ номидан мумкин аст: “Ин рашки кӯдакона аст, - мегӯяд Момогул. – Бо чунин рафтори худ як кӯдак кӯшиш мекунад, ки модар ё падар ба ӯ таваҷҷуҳи бештар зоҳир намояд. Аммо ман тавре вонамуд мекунам, ки гӯё чизеро намебинаму намешунавам. Ба андешаи ман чунин рафтори духтари калонии ман хуб нест. Охир, ӯ аллакай калон шудааст”.
ТУ КАЛОН ШУДАӢ!
Одатан, дар аксари оилаҳои мо фарзанди калонӣ, новобаста аз оне ки чандсола аст, аз волидон борҳо ин суханҳоро мешунавад: “Ту духтари (писари) калон шудаӣ”. Аксаран мо ин суханҳоро ҳангоме ба забон меорем, ки фарзандро барои ягон рафтори нодурусташ танбеҳ ё сарзаниш карданӣ мешавем. Ва ё иҷрои амалеро аз ӯ талаб мекунем, ки худ намехоҳад. Аҷибаш ҳамин аст, ки худи мо низ дар чунин лаҳзаҳо ба он бовар ҳастем, ки фарзанди аввали мо аллакай калон шудааст. Аз он намеандешем, ки ҳанӯз як муддати кӯтоҳе пештар, то тавлиди фарзанди дуюм, ҳамон фарзанди нахустин бароямон кӯдаки “хурдсол” буд ва мо ҳама рафтори ноҷо ва эркагиҳояшро, ки имрӯз барои он амалҳо сарзанишаш мекунем, таҳаммул мекардем. Чаро?
Шояд бо пайдо шудани фарзанди навбатӣ фарзанди калонӣ тағйир меёбад? Не. Охир, ӯ ҳамон аст, ки буд ва синну солаш низ тағйир наёфтааст. Балки мо, волидон ҳастем, ки муносибати худро бо фарзанди нахустин тағйир медиҳем. Ва яқин аст, ки кӯдак дар чунин ҳолат аз волидонаш меранҷад.
ЧӢ БОЯД КАРД?
Мутахассисон дар чунин ҳолатҳо тавсия медиҳанд, ки набояд бо кӯдакон чунин ҷиддӣ муносибат намуд, чун барои кӯдаки мо, хоҳ духтар бошад, хоҳ писар, одат кардан ба он, ки ӯ аллакай калон шудааст, чандон осон нест. Барои ҳамин бояд ба кӯдакони “калоншуда”-и худ имкон дод, ки баъзан худро “кӯдаки ширмак” эҳсос кунанд. Гулчеҳра Аминова, модари се фарзанд аз шаҳри Душанбе дар ин маврид андешаҳояшро чунин баён намуд: “Вақте фарзанди калонии ман мисли кӯдакони ширмак гиря мекунад, ӯро бағал мекунам ва болои даст ё пойҳо алвонҷ дода мехобонам. Агар ман ба коре банд бошам, падараш чунин корҳоро анҷом медиҳад. Вақте ба ҷойхоби кӯдаки хурдсол медарояд, тавре вонамуд мекунам, ки “иваз шудани” кӯдакро надидаам. Агар хобаш наояд, ҳамроҳи тифли навзод ӯро низ алла мегӯям. Ин барои кӯдаки мо исботи он аст, ки дӯсташ медорем. Вақте фарзанди калонӣ ҳис мекунад, ки волидонаш ӯро на камтар аз фарзанди дуюму сеюм дӯст медоранд, дигар зарурати ба кӯдаки навзод тақлид карданаш боқӣ намемонад”.
“КАЛОН” Ё “БОЛИҒ”?
Набояд фаромӯш кард, ки “калон” маънои “баркамол” ё “болиғ”-ро надорад. Балки чизеро аз кӯдак бояд талаб кунем, ки на танҳо ба мавқеи ӯ дар оила, балки ҳатман ба синну сол ва имконоти ӯ низ мувофиқат намояд. Фарз кардем, дар давоми ба ошхона давида рафтану баргаштан ба кӯдаки калонӣ назорат кардани кӯдаки навзодро бовар кардан мумкин аст, чун барои ин амал ӯ масъулият дошта метавонад. Аммо ба ҳеҷ ваҷҳ набояд нигоҳубини кӯдаки хурдсолро то нисфирӯзӣ ба кӯдаки калонӣ вогузор кард. Чун ин аз доираи имконоту неруи кӯдаки 6 ё 7-сола берун аст.
Калон будан ин на танҳо дорои уҳдадориҳои иловагӣ, балки дорои ҳуқуқҳои иловагӣ будан низ ҳаст. Мо талаб мекунем, ки кӯдаки калониамон ба қавле аз хатти кашидаамон берун набарояд, дар кори хона ба волидон кумак расонад, тозаву озода бошад ва амсоли инҳо. “Охир ӯ аллакай калон шудааст”, - меандешем мо. Аммо барои муддати зиёдтар назди телевизор ё планшет нишастан, худ интихоб кардан, ки чиро бихӯраду чиро не ва умуман дар ҳеҷ коре ба волидон ҷавоби рад додан ӯ ҳуқуқ надорад. Чун ӯ ҳоло хурд аст. Ҳар гуна кӯдак дар чунин ҳолатҳо алайҳи падару модари худ исён мебардорад. Ин аст, ки волидонро мебояд, ҳангоми ба сари фарзанд бор кардани уҳдадории шахси “калоншуда” баъзе ҳуқуқҳои “калонсолӣ”-ро низ эътироф намоянд.
Равоншиносон ба он таъкид мекунанд, ки вақте волидон ё калонсолон кӯдакро барои ягон кори нодуруст сарзаниш карданӣ мешаванд, ё онҳоро барои иҷрои коре водор месозанд, набояд аз ибораи “Ту калон шудаӣ” истифода намоянд. Ба ҷои ин бад нест, агар барои кумак ва ё гӯш карданашон бигӯянд: “Офарин, ёрдамчии ман калон шудааст!”. Дар чунин ҳолат калон будан барои кӯдак хеле гуворо менамояд ва мехоҳад, ҳарчи зудтар калон шавад.
РАВ, ХАЛАЛ НАРАСОН!
Волидон ҳарчанд кӯшиш намоянд ҳам, миёни фарзандон тавозун ё баробарии мутлақро пойдор карда наметавонанд. Чун хоҳ-нохоҳ кӯдаки хурдсол нисбат ба калонтараш таваҷҷуҳи бештарро талаб мекунад. Ва муносибат низ бо кӯдаки хурдсол бояд дигаргуна бошад, чун на ҳама вақт ӯро барои ягон рафтори нодурусташ ҷазо дода мешавад ва на ҳамеша хоҳишҳояш рад карда мешавад. Аммо инро тавре бояд анҷом дод, ки ҳамзамон кӯдаки калонтар худро бегона ва ё зиёдатӣ эҳсос накунад. Волидонро мебояд, таваҷҷуҳ ва муҳаббати худро миёни фарзандон яксон тақсим карда тавонанд ва на танҳо меҳру муҳаббат, балки ҳама гуна ашёро, аз қабили бозича сару либос ва хӯрокаву дигару дигарро низ, то кӯдак худро танҳо эҳсос накунад.
Мутахассисон мегӯянд, ба кӯдаки калонтар бояд таваҷҷуҳи бештар зоҳир намуд. Албатта ин каме душвор аст, чун бо тавлиди кӯдаки нав дар оила ташвишу тараддуди волидон дучанд мешавад ва кӯдаки нав-зод хоҳ-нохоҳ вақти бештари волидонро мегирад. Бар замми хӯрондану пӯшондану оббозиву хобондану сайругашт бо ӯ боз кору бори рӯзгор... Ва Худо накардаву кӯдак бемор шавад... Дар чунин ҳолатҳо волидон агар хоҳанд ҳам, барои кӯдаки калонтари худ вақт ҷудо карда наметавонанд ва ин аст, ки ӯ аксаран ба хоҳишу дархостҳояш чунин ҷавоби тунд мешунавад: “Рав аз ин ҷо”, “Халал нарасон!”, Намебинӣ, ман вақт надорам”.
Ин аст, ки модар шабҳо барояш афсона намехонаду падар иҷозат намедиҳад, ки дӯстонашро ба хона биёрад. Аммо ҳоло ӯ ҳамагӣ 6 сол дорад! Ӯ ҳоло дарк карда наметавонад, ки модар аз ташвишу даводави рузгор хаста мешаваду барои ҳамин ӯро сарзаниш мекунад, ӯ дарк намекунад, ки додар ё хоҳари хурдиаш хобидаасту ӯ бояд садо баланд накунад. Ва вақте волидон ба ин кӯдак иҷрои кореро иҷозат намедиҳанд, ӯ хулоса мебарорад, ки падару модараш додар ё хоҳари хурдиашро бештар аз ӯ дӯст медоранд, чун бо ӯ бештар вақт мегузаронанду ба сараш дод ҳам намезананд. Дар чунин ҳолатҳо кӯдаки калонӣ аз волидонаш меранҷад ва худро дар оила нолозим меҳисобад.
Мутахассисон дар чунин ҳолатҳо ба волидон тавсия медиҳанд, ки бо вуҷуди аз ҳад зиёд банди коре будан низ барои кӯдаки калонӣ вақт ҷудо намоянд. Бигзор, ин дар як рӯз ақаллан 15-20 дақиқаро ташкил намояд, аммо пурра барои онҳо бошад. Масалан, вақти хоб будани кӯдаки навзод модар барои кӯдаки калонӣ китоб хонда ё афсона нақл карда метавонад ва ё вақте ки модар кӯдаки нав-зодро ба сайругашт мебарад, падар бо кӯдаки калонӣ бозӣ кунад. Дар як рӯз якчанд дақиқаро барои кӯдаки калонӣ сарф кардан чандон кори душвор нест ва маҳз ҳамин амал кӯдакро аз эҳсосоти бегонагиву маъюсӣ наҷот мебахшад.
САРЗАНИШ, ҶАЗО ВА ТАЪРИФ
Равоншиносон сарзаниш ва ҷазо додани кӯдакро дар ҳузури кӯдакони дигар манъ мекунанд. Беҳтар аст, онҳоро дар алоҳидагӣ сарзаниш кунед, - мегӯянд онҳо. – Аввалан онҳо дар назди кӯдакони дигар хандахариш мешаванд, дигар ин ки ба ҳолати равонӣ ва худбаҳодиҳиашон таъсири манфӣ мегузорад. Ҳамчунин, дар мавриди таърифу тавсифи кӯдакон низ мебояд эҳтиёткор буд. Ноадолатист, як кӯдакро мудом таърифу тавсиф кунему дигареро гоҳ-гоҳ. Албатта, нафаре, ки кори хубу шоиста дорад, арзандаи таърифу ситоиш аст, аммо дар ин радиф дигариро низ сарфи назар набояд кард. Масалан, як нафар супориши падарро сари вақт ва ба хубӣ иҷро мекунаду дуюмӣ бо вуҷуди кӯшиши зиёд низ аз уҳдааш намебарояд. Яқин аст, ки аввалӣ таърифу тавсиф мешунавад ва ҳатто мукофот низ мегирад. Аммо дуюмиро низ набояд бетаваҷҷуҳ гузошт.
Агар фарзанди калонӣ бовар ба он дошта бошад, ки волидонаш ӯро чун пештара, то тавлид шудани кӯдаки дуюму сеюмашон, сахт дӯст медоранд, ҳама чизро оромона қабул мекунад: ҳам вақти барои кӯдаки навзод сарфшавандаро ва ҳам муҳаббату таваҷҷуҳро. Дар ин сурат ӯ бо хоҳиши худ ба волидон кумак мерасонад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед