ё чаро баъзе хонандагон аз дарсу тамрин ақиб мемонанд?

Душвор аст бедор кардани шавқу ҳаваси мутолиа ҳатто барои калонсолон. Ва аз ин ҳам душвортар дар дили кӯдак ҷо кардани ин шавқу ҳавас. Чун баъзан дарсҳо барояш дилбазану хастакунанда мешавад. Пас, чӣ бояд кард, то дар қалби кӯчаки наврасон шуълаи омӯхтани илму дониш барои ҳамеша фурӯзон бошад?

Аксаран волидон, вақте кӯдакашон умуман хондан намехоҳад, ба вазъияти ноҷуре гирифтор мешаванд. Яқин аст, кӯдакони хурдсол намедонанд, ки роҳу воситаҳои ба мутолиа дилгарм кардани одамон вуҷуд дорад, то аз он кор бигиранд. Ва барои аксари онҳо хондан ин як машғулияти дилгиркунандаву беҳосилест, ки дар он манфиате намебинанд. Ҳамин тариқ, кӯдак шавқи дарс хондану омӯхтанро гум мекунаду баҳоҳояш тадриҷан паст шудан мегирад. Ба ҷойи хондан барояш машғул шудан бо ҳар гуна бозиҳо дар планшету телефон, тамошои наворҳои гуногуни хандаовар ва вақтхушӣ бо дӯстон шавқовартар мегардад.

МАҶБУР БОЯД КАРД!

Аммо ба андешаи мутахассисон маҷбур кардани кӯдак ба иҷрои коре аслан чораи муассире нест, чун дар ин сурат кӯдак метавонад беш аз пеш муқобилат нишон диҳад. Барои раҳоӣ аз ин мушкил нахуст бояд сарчашмаи пайдоиши онро ҷустуҷӯ намуд, на роҳи ҳалли онро. Беҳавсалагии хонанда масалан метавонад рабт дошта бошад, ба муносибати миёни хонанда ва омӯзгор. Як сухани бемулоҳизаи муаллим, ки дар ҷараёни дарс ба хонанда гуфта мешавад, метавонад шавқи ӯро куллан ба он фан ва дар маҷмуъ ба хондан коста гардонад. Аз ҳамин қабил сабабҳои имконпазир боз метавонад муносибати сард бо ҳамсинфон, худбаҳодиҳии манфӣ ва ё сарбории барзиёди вазифаҳои хонагӣ низ бошад.

Агар кӯдак эътимоднокӣ надошта бошаду аз ҷониби муаллим ё ҳамсолонаш таҳти фишоре қарор бигирад, муносибати ҳамсон аз ҷониби волидон ӯро бештар дамдузду одамгурез мекунад. Аз ин рӯ, нахуст коре, ки дар чунин вазъият волидон бояд анҷом бидиҳанд, ин ба роҳ мондани муносибати дӯстона бо фарзанд аст. Ба кӯдак писанд аст, вақте волидон мисли ҳамсолонаш суҳбат мекунанд. Волидон дар баробари пурсидани сабаби хастаҳолии кӯдак, муносибати ӯ бо муаллимону ҳамсинфон бояд ҳатман ишора кунанд, ки метавонанд ӯро дарк кунанд, чунки худашон низ дар ҳамин синну сол ва дар ҳамин гуна вазъият буданд ва ҳатман пурсанд, ки барои беҳтар шудани вазъ чӣ кор кунанд. Кӯдак бояд ҳис кунад, ки дар ҳар гуна ҳолат нафаре ҳаст, ки даркаш мекунад, дастгириаш мекунад ва ҳамеша омода аст кӯмакаш кунад.

Ба андешаи равоншиносон хоҳиши хондан надоштани хонанда ин чандон проблемаи муҳим нест. Онро метавон муқоиса намуд бо надоштани хоҳиши кор кардан дар калонсолон. Ин гуна вазъ аксаран бастагӣ дорад ба муҳит, муносибати нохушоянди роҳбар ё ҳамкоре, вазифа ё уҳдадориҳои дилбазану барзиёд. Вақте шахс кори дилхоҳашро пайдо мекунад, ки он ҷо эҳтиром ва муносибати солим вуҷуд дорад ва кореро иҷро макунад, ки наздик ба шавқу завқаш ҳаст, ҳавасмандиаш афзуда, бо неруи дучанд кор мекунад. Айни ҳамин ҳол бо кӯдакон низ рух медиҳад. Ва дар сурати тағйир додани муносибат ба таълиму тарбия шавқи ӯ аз нав бедор ва мушкил ҳаллу фасл хоҳад шуд.

АЗ ИНШОИ ЯК ХОНАНДА

“Муаллими химияи мо ҳам моро дӯст медорад ва ҳам фанашро. Дарси ӯро ҳамеша интизорем ва мехоҳем дарсаш тамом нашавад.

Муаллими физикаи мо на моро дӯст медорад, на фанашро. Аз дарси ӯ гурезонем ва мехоҳем дарсаш зудтар тамом шавад”.

Воқеан, вақте кӯдак бо муаллиме созиш намекунад, на он муаллимро дӯст медорад, на он фанро. Агар кӯдак аз ягон муаллим забони шиква мекушояд, нахуст бояд ӯро то охир гӯш кард, сипас дар фазои ором бо муаллим машварат намуд. Шояд баъди чунин машваратҳо роҳи ҳал пайдо шудаву муносибати миёни муаллиму хонанда муътадил мешавад. Агар баъди ин ҳам вазъ тағйир нахӯрад, пас синфу муаллим ва ё мактабро мебояд дигар кард.

Як сабаби коҳиши завқи хонанда ин вазифасупории аз ҳад зиёди муаллимон буда метавонад. Кӯдак имкони тайёр кардани вазифаи хонагиро аз ҳамаи фанҳо надорад ва дар натиҷа аз барномаи таълимӣ ақиб мемонаду баҳояш паст мешавад. Дар чунин ҳолат мебояд бо волидони дигар хонандагон суҳбат намуд. Агар фарзандони онҳо низ дар чунин вазъ бошанд, мебояд якҷоя бо муаллим машварат намуда, роҳи ҳал пайдо намуд. Аммо агар ин мушкил мушкили танҳо як хонанда бошад, пас волидонро мебояд, дар ҳалли вазифаҳои хонагӣ ҳамаҷониба кумакаш кунанд.

Ҳолатҳое мешавад, ки хонанда аз забону адабиёту ҷамъиятшиносӣ баҳои хубу аъло дораду аз математика дую се. Шояд ин хонанда дар оянда дар ягон соҳаи гуманитарӣ кор карда, дастовардҳои зиёде низ пайдо кунад ва математика аслан ба самти кору фаъолияташ дахл надошта бошад. Аз ин рӯ, набояд ба кӯдак фишор оварду аз ӯ талаб намуд, ки ҳатман бояд аз математика низ баҳояш чору панҷ бошад. Балки кӯмаки андаки волидон дар иҷрои вазифаҳои хонагӣ аз ҳамин гуна фанҳо барояш болу пар мебахшад. Дастгирии волидон дар чунин маврид аз ҳар гуна таълими иҷбории устодон манфиатноктар аст.

Айни замон аксари волидон бар он андешаанд, ки омӯхтану донистани забони англисӣ барои рушди шахсият ва касбияти ҳар як нафар шарт ва зурур аст, вале кӯдак аслан ин забонро омӯхтан намехоҳад. Дар ин ҳолат набояд ӯро водор ба ин кард. Агар машғулиятҳои иловагӣ низ натиҷа надиҳад, пас бигзор кӯдак ҳамон забони дилхоҳашро омӯзад. Чун ҳар коре, ки бо хоҳиш ва аз рӯи шавқу завқ анҷом дода мешавад, манфиаташ ҳам ба худи шахс ва ҳам ба ҷомеа бештар мерасад.

ЧӢ БОЯД КАРД, ТО...?

Савол. Писари ман 12-сола аст ва ғайр аз телефон дигар ҳеҷ чиз ӯро машғул дошта наметавонад. Хондан намехоҳад, дарсҳо ва вазифаҳои хонагиро аслан тайёр намекунад. Миёни мо ҳамеша барои дарстайёркуниаш ҷанҷолу муноқиша сурат мегирад, мо-волидон барояш мисли душмани ашадӣ шудаем. Чӣ бояд кард, то дар дилаш шавқу завқи дарсхониро бедор кунем ва ҳамзамон бо ҳамдигарфаҳмӣ муносибатамонро муътадил созем?

Ҷавоби мутахассис. Усули осону маъмули мубориза алайҳи вобастагии кӯдак аз телефон ин аз дасти кӯдак гирифтани он аст. Вале ин роҳи халосӣ нест. Барои он ки кӯдак сарфи вақти муайянро барои телефон ёд гирад, то бар зарари ҷисмонию равониаш набошад, муҳаббати бештари волидон ва хираду заковати эшон лозим аст.

Аз ин бармеояд, ки волидонро мебояд, худ барои фарзандон намунаи ибрат бошанд. Вақте падар ё модар соатҳои тулонӣ аз телефон чашм намеканад, чӣ гуна метавонад фарзандашро барои кори дигаре, масалан китобхонӣ, шавқманд созад? Беҳтар аст, вақти бештари худро бо фарзандон гузаронида, ҳамроҳашон китоб хонанд, бозӣ ва сайругашт кунанд, якҷоя хӯрок омода кунанд ва дигар корҳои хонаро анҷом диҳанд. Беҳтар аст, барои ҷудо кардани вақте, ки кӯдак бо телефон сарф мекунанд, бо ҳам машварат кунанд. Хеле муҳим аст, агар ин вақтро худи кӯдак назорат кунад. Ва ё барои кӯдак кори дигаре пайдо намудан лозим аст, ки телефонро иваз карда тавонад. Масалан, рассомӣ, оббозӣ ва монанди инҳо. Ҷорӣ кардани қоидаҳои хоси оилавӣ низ аз манфиат холӣ нахоҳад буд. Масалан, ба хона ворид шудӣ, телефонро хомӯш кун.

Набояд фаромӯш кард, ки аз дарсу таълим ақиб мондани хонандагон на танҳо вобастагӣ дорад ба телефону дигар технологияи муосир. Балки волидонро мебояд, сабабҳои дигареро, ки боиси коста шудани шавқу завқи онҳо ба илмомӯзӣ мегардад, ҷустуҷӯ ва дарёфт намоянд.

Масалан, ба кӯдак бояд фаҳмонд, ки барои амалӣ шудани ҳама гуна орзуву омол хондану омӯхтан ҳатмист. Барои дар ҳар гуна вазъият устувору тавонманд будан, раҳоӣ аз ҳар гуна бунбаст, пайдо кардани роҳи ҳалли ҳар гуна мушкил боз ҳам заминаи бойи донишу маърифатнокӣ ногузир аст. Нафаре, ки мутолиа надорад, на варзишгари хуб мешаваду на муҳандис ва на табибу на муҳаққиқ. Хуллас, барои соҳиби ҳама гуна касбу кор шудан, хондан ҳатмӣ аст. Ҳатто агар ба кишвари дигаре барои тамошову вақтгузаронӣ ҳам рафтан хоҳед, ҳатман мебояд ҳадди ақал як забони хориҷиро бидонед. Барои шахси муваффақ шудан ҳамаҷониба рушдкарда бояд буд. Чун бо ашхоси муваффақ суҳбат дар ҳар гуна мавзуъ хушу гуворост.