Имрӯз теъдоди зиёди блогерон ва дигар корбарони шабакаҳои иҷтимоиро вохӯрдан мумкин аст, ки наворҳои ба ҳаёти шахсии шаҳрвандон дахлдоштаро ҷамъоварӣ ва паҳн мекунанд. Чунин кор боиси беобрӯ, ноумедӣ ба зиндагии оянда, инчунин дар баъзе мавридҳо ба худкушии одамон оварда мерасонад. Чунин маълумотҳоро дар шакли навор бештар дар шабакаи иҷтимоии ютуб вохӯрдан мумкин аст. Паҳнкунандагони чунин наворҳо чӣ мақсад доранд? Чунин наворҳо ба ҳаёти шахсии шаҳрвандон чӣ таъсир дорад? Қонунгузорӣ дар ин маврид чӣ мегӯяду чӣ бояд кард?

“КЕЛИНИ ХОНА”-САРЛАВҲАИ ДИҚҚАТҶАЛБКУНАНДА Ё БРЕНДИ МАВОДҲОИ ВИДЕОИИ ТАҲҚИРОМЕЗ

Барои равшанӣ ба ин мавзӯъ контентҳои чанде аз корбаронро тамошо карда, шоҳиди баъзе аз таҳқирҳо шудем. Барои мисол, дар каналаи ютубии “Ҳодисаҳои Нодир” як навори интишорнамудаеро вохӯрдем, ки дар он муддати 1 дақиқаву 20 сония маҷбуран зани нимбараҳнаеро ба навор гирифта, марде ба сараш борони таҳқирро мерезад. Дар навор зан ҳарчанд, ки мегурезад, аммо бо дашном ва ҳатто кӯшиши задан дашномкунон навораш мегиранд. Дар навори мазкур марде бо тавҳину зӯрӣ мегӯяд: “Ина – ина, дидӣ, занта чӣ кор мекна. Ту чӣ хел хонаи додари мара ҳаром мекнӣ?!”.

Ҳамин тавр, фалону бесмадонат мекунам гӯён, нисбати зани мазкур дашномҳои ба қавле болохонадор медиҳад.

“Срочно! Зино бо марди бегона, дар гастинитса шуш қапидша”. Ин номи навори дигарест. Дар он зани дигареро ба навор гирифтаанд, ки болои рахти хоб каҷпаҳлӯ аст. Ӯ ҳарчанд хоҳиш мекунад навораш нагиранд, вале хоҳишаш бенатиҷа мемонад. Дар ин навор шахси наворбардор мегӯяд, ки “Мон хушдорот бинант! Бинант, изо накаш, дар гастинитсаӣ”.

Дар ин гуна наворҳо аксарият бо ном “блогерон” нигоҳ накарда ба он, ки чунин маълумотҳо боиси ҷавобгарияшон мегардад, ба қонуншиканӣ даст мезананд. Дар баробари ин гуна блогерон, боз ҳастанд нафароне, ки худашон барои чунин кор ҳавасманданд. Масалан, дар ютубканали “Новости Таджикистана” навореро вохӯрдем, ки дар он хушдоман хиёнати келинашро бо марди бегона ба қавли худаш “меқапад” ва дар сарлавҳаи он навор “Боз як келини хонаро бо марди бегона қапидем” навишта шудааст. Кампире, ки эҳтимолан хушдомани зан аст, келинро ба навор гирифта, мегӯяд, ки: “Бинетон, бинетон ҳаромия... Э муредддд... Ин ҳамаҷода паҳн меша...”.

Ба ҳамин минвол садҳо навореро дидан мумкин аст, ки боиси бадномии шаҳрвандон мегардад. Агар мо ба чунин наворҳо диққат намоем, аксарияташон бо номи “боз як келини хонаро қапидем”, “келини зинокорро қапидем”, “хиёнати зани хона”, “хиёнати келини хона” паҳн гардидаанд, ки аксарияти онҳо бо таҳқир ба шахсияти зан-модар сурат гирифтааст.

ҚОНУНГУЗОРӢ ДАР ИН МАВРИД ЧӢ МЕГӮЯД?

Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ ва санадҳои байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, оид ба паҳн намудани маълумотҳои шахсӣ ва ба ҷавобгарӣ кашидани иҷрокунандаи чунин амалҳо меъёрҳои зарурӣ мушаххас дарҷ гардидааст. Аз ҷумла, дар моддаи 23-и Конститутсия омадааст, ки “Маҳрамияти мукотиба, суҳбатҳои телефонӣ, муросилот ва мухобироти шахс таъмин карда мешавад, ба истиснои мавридҳое, ки дар қонун нишон дода шудааст.

Дар бораи ҳаёти шахсии инсон бе розигии ӯ ҷамъ намудан, нигоҳ доштан, истифода ва паҳн кардани маълумот манъ аст”.
Ҳамчунин, барои паҳн намудани маълумотҳои шахсӣ, аксу наворҳои шаҳрвандон бе розигии онҳо, аз ҷумла дар моддаҳои 144, 145, 146, 147- и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷавобгарӣ пешбинӣ гардидааст.

Аз ҷумла, дар дар асоси моддаи 144 омадааст:

1) Ғайриқонунӣ ҷамъ кардан ё паҳн намудани маълумот оид ба ҳаёти шахсӣ, ки сирри шахсӣ ё оилавии шахси дигарро дар бар мегирад, бидуни иҷозати ӯ, ё паҳн кардани чунин маълумот дар баромадҳои оммавӣ, асар, воситаҳои ахбори омма ё шабакаи интернет, агар чунин кирдор бо ғарази шахсӣ ё ҳавасмандии шахсӣ анҷом дода шуда, ба ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии шаҳрванд зарар расонда бошад:

- бо корҳои ҳатмӣ ба муҳлати аз яксаду бист то яксаду ҳаштод соат ё бо ҷарима ба андозаи аз дусад то панҷсад нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё бо корҳои ислоҳи меҳнатӣ ба муҳлати то як сол ҷазо дода мешавад.

2) Ҳамин кирдор, ки аз ҷониби шахс бо истифодаи мақоми хизматиаш анҷом дода шудааст:
- бо ҷарима ба андозаи аз панҷсад то ҳаштсад нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё бо корҳои ислоҳӣ ба муҳлати то ду сол бо маҳрум сохтан аз ҳуқуқи ишғоли мансабҳои муайян ё машғул шудан бо фаъ-олияти муайян ба муҳлати то панҷ сол ҷазо дода мешавад.

НАЗАРИ ҲУҚУҚШИНОСОН ЧӢ ГУНА АСТ?

Барои шарҳи баъзе аз мафҳумҳои моддаи 144-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон мо назари ҳуқуқшинос Бобохонов Фаридунро шунидем, ки дар посух чунин гуфт: “Асосан дар моддаи 144-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар банди якуми он мафҳумҳои ғарази шахсӣ ё ҳавасмандии шахсӣ дарҷ гардидааст, маъниҳои ба худ хосро доранд. Мафҳуми ғарази шахсӣ маънии онро дорад, ки масалан, ягон шахс бо сабаби кинаю бадбинӣ нисбати шахси дигар ҳаёти шахсии ӯро ба навор мегирад ва дар шабакаҳои иҷтимоӣ паҳн мекунад. Ҳавасмандии шахсӣ гуфта, манфиатҳои шахсии пинҳонии шахси паҳнкунандаи маълумот шарҳ дода мешавад. Дар шароити имрӯз масалан, баъзе блогеронеро мисол овардан мумкин аст, ки онҳо барои манфиатҳои шахсӣ, бахусус зиёд намудани тамошобин ва обуначиёнашон чунин наворҳои дорои паст задани шаъну шарафи шахсро ҷамъоварӣ ва паҳн мекунанд. Аз наворҳои шабакаҳои иҷтимоӣ бармеояд, ки ҳолатҳои пастзанандаи шаъну эътибори шахс бисёр ба назар мерасанд. Масалан, имрӯзҳо зиёд шуда истодааст ҳолатҳое, ки ҳангоми ягон занро бо шахси бегона дастгир мекунанд, фавран ӯро ба навор гирифта, дар шабакаҳои иҷтимоӣ мегузоранд. Бигзор агар зан хато карда бошад ҳам, ин маънои онро надорад, ки дигарон барои паҳн кардани навори ӯ бе розигиаш дар шабакаҳои иҷтимоӣ ҳуқуқ доранд. Чунин ҳолатҳо на танҳо боиси паст задани шаъну эътибори он зан, балки шавҳари ӯ ва аъзоёни оилаи ӯ низ шуда метавонад.

Чунин ҳолатҳо ҳамзамон, метавонад боиси ба худкушӣ водор намудани зан ва ё яке аз аъзоёни оилаи ӯ гардад. Тавре маълум аст, дар қонунгузории ҷиноятӣ нисбати шахсоне, ки бе розигии нафари дигар дар бораи ӯ маълумот паҳн мекунанд, ҷавобгарии ҷиноятӣ муқаррар гардидааст. Аммо, намедонам, мушкилот дар муроҷиат накардани ҷабрдидагон бошад ва ё ҳолати дигар, ки меъёри мазкур садди роҳи чунин блогеронро нагирифта истодааст. Бо ин назардошт, беҳтар мешуд, ки ҷавобгариро барои қасдан паҳн кардани маълумоти пастзанандаи шаъну шарафи шахс дар шабакаҳои иҷтимоӣ нисбатан вазнин намуда, механизми иҷроиши чунин намуди ҷавобгариро таҷдиди назар намоянд”.

ЧӢ БОЯД КАРД?

Баъзе аз ҳуқуқшиносон бар он назаранд, ки дар ин самт тамоми заминаҳои қонунӣ фароҳам оварда шудааст, аммо иҷроиши он қонунҳо аз ҷониби шаҳрвандон, бахусус блогерон кам ба назар мерасад. Ба қавли ҳолдонон мушкил дар он аст, ки бояд дар чунин ҳолат шахсе, ки аксу наворҳояш дар шабакаҳо паҳн мегардад, ба мақомоти судӣ муроҷиат намояд, аммо аз сабабе, ки худ дар баъзе мавридҳо гуноҳ доранд, наметавонанд ба мақомоти дахлдор муроҷиат намоянд.

Дигар ин ки дар масъалаҳои ҳуқуқӣ то ягон нафар рафта муроҷиат накунад, ҳеҷ кас парвандаро баррасӣ намекунад. Шояд барои ҷилавгирии чунин ҳолатҳо ҷавобгариро зиёд намояд, ё дар сурати паҳн намудани аксу наворҳои шахсии ба хонаву оилаи шаҳрвандон дахлдошта бе муроҷиати шаҳрвандон нисбати паҳнкунандагони чунин наворҳо парванда кушода, чунинҳоро ба ҷавобгарӣ кашанд. Дар ин сурат сафи паҳнкунандагони наворҳои беобрӯкунанда кам мегардад.