Бино ба иттилои Хадамоти иҷрои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2022 зиёда аз 1000 зан дар хонаи шавҳарҳои собиқи худ маскун шудаанд. Вале бештари занон бо сабаби ба номи дигар шахс гузаронидани хона ё муросо накардан бо хонаводаи собиқ шавҳарони худ наметавонанд, дар он ҷо рафта зиндагӣ кунанд.

Санам зане аз ноҳияи Ёвон аст, ки пас аз ҷангу ҷанҷолҳои оилавӣ бо чор фарзандаш як сол мешавад, дар хонаи модараш зиндагӣ дорад. Ӯ мегӯяд дар хонае, ки бо шавҳар ва фарзандонаш алоҳида зиндагӣ мекарданд, маскун шуда буд, вале бо баҳонаи ҷанҷоли сахте шавҳараш ӯву фарзандонашро аз хона пеш мекунад. Санам мегӯяд ин дар ҳолест, ки замин аз ҷониби ҳукумати ноҳия ҷудо шуда ва хонаро бародаронаш сохта буданд.

“Пас аз он ки шавҳарам ба ман талоқ дод, тасмим гирифтам ба суд барои маскун кардан муроҷиат кунам. Муддати як сол танҳо барои маскун пушти дарҳои суд давидам ва пас аз пофишориҳои зиёд билохира маскун карданд”.

Ба гуфтаи Санам тӯли як соле, ки ӯ даводав мекард, дар он муддат хонаводаи шавҳари собиқаш заминро аллакай ба номи бародарзодааш гузаронд ва баҳона ҳамин шуд, ки гӯё хона аз худаш нест. Санам мегӯяд дигарбора зарур нашуморид, ки ба суд муроҷиат кунад.

Тахмина зани дигаре аз ноҳияи Файзобод аст, ки чор фарзанди ноболиғ дорад. Ӯ ду сол қабл бо даъвои оилавӣ хонаи шавҳарро тарк намудааст. Ба гуфтаи ӯ муддати ду сол мешавад, ки барои талаб намудани ҳақи фарзандони ноболиғаш дар ба дари судҳои ноҳияи Файзобод ва шаҳри Душанбе овора аст, вале наметавонад, мушкилашро ҳал кунад.

“Барои талаби пули алимент ва маскун, ба суд муроҷиат кардам. Суд муайян кард ва дар як хона маро бо фарзандонам мас-кун намуд. Вале он ҷо ман танҳо ду моҳ зиндагӣ кардам, чунки қариб ҳар рӯз таънаву маломати шавҳар ва хонаводаи онҳоро мешунидам. Онҳо ҳар коре карданд, то ман аз ин хона баромада равам. Ин дар ҳолест, ки хонаводаи шавҳарам 25 сотих замин доранд ва ман бо фарзандонам ҳақ дорем, ки порае аз он заминро талаб кунем”,-мегӯяд Тахмина.
Ба гуфтаи Тахмина пас аз пофишориҳои зиёд дар аввал розӣ шуданд заминро ба ӯ диҳанд, вале дар миён чӣ гапе шуд, ки ҳам хонаводаи шавҳараш ва ҳам кормандони суд аз фикрашон гаштанд.

Занон мегӯянд, дар судҳои Тоҷикистон нисбати онҳо ноадолатӣ раво дида мешавад. Дар ҳоле, ки қонунгузорӣ ба занҳо бештар ҳақ додааст, вале ин аз ҷониби мақомоти судӣ сарфи назар мешавад.

“ХОНАРО ба НОМИ КАСИ ДИГАР МЕКУНАНД”

Аксарият занҳо шикоят аз он мекунанд, ки дар бештари ҳолатҳо манзил ва амволи хонавода мутааллиқ ба падару модари шавҳар аст. Яъне шумори зиёде аз занон дар сурати талоқ ҳақи соҳиб шудан ба бахше аз манзили маскуншударо надоранд.

Дар ин маврид Қурбонзода Ҳилолбӣ, раиси Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон зимни нишасти хабарии солона гуфт, ки вақте судҳо қарорро дар мавриди маскун шудан дар хонаи шавҳари собиқ мебароранд, бояд тамоми омилҳоро ба назар гиранд. Чун бештаре аз хонаводаҳо хонае, ки ба номи писарашон аст, онро ба номи каси дигар мекунанд.

- Мушкили дигар ин аст, ки нафарони зиёде ҳастанд, ки пеш аз ақди никоҳ ҳамон хонае, ки ба номи худи писар аст, мегиранду ба номи каси дигар мегузаронанд ва занон дар нимароҳи зиндагӣ мемонанд,-иброз намуд раиси кумита.

Ҳамзамон Қурбонзода афзуд, ки маскун бисёр ҳам масъалаи душвор аст. Вақте ки Кодекси танзим таҳия мешавад, яъне аз он далолат медиҳад, ки масъалаи бисёр муҳим ба шумор меравад.

- Яъне имрӯз аз ҷониби мақомоти судӣ зиёда аз 13 ҳазор бекоршавии ақди никоҳ сурат гирифтааст, ки 80% он бо қарори суд бекор карда шудааст. Мушкилие, ки бо қарори суд бекор карда мешавад, ин пеш аз ҳама мушкили бесаробон мондан, бе ҷои зист мондани кӯдакон ва мушкилиҳои дигареро ба бор меорад, ки мо бояд сари ин масъала дар якҷоягӣ бо дигар сохторҳо корро ба роҳ монем,-илова намуд номбурда.

Райҳона Ҳақбердиева, раҳбари ташкилоти ҷамъиятии “Дилафрӯз”, ки аз ҳуқуқи занон дар вилояти Хатлон дифоъ мекунад, мегӯяд, ин гуна занҳо ба ташкилоти онҳо зиёд муроҷиат мекунанд.

Ӯ мегӯяд, барои занони ҷабрдида маскун роҳи ҳал буда наметавонад, чун маскун кардани зани ҷабрдида, ин зӯроварии дубора болои он зан маҳсуб меёбад.
- Зан аз ҳамон хонае, ки бо ҷанҷол берун шудааст, чӣ тавр рафта зиндагӣ мекунад? Кӯдакон зери ҷангу ҷанҷол тарбияи дуруст намеёбанд,-илова кард номбурда.

МАСКУНШУДАГОН БО ОИЛАИ СОБИҚ ШАВҲАР МУРОСО НАМЕКУНАНД

Коршиносон мегӯянд, бештари заноне, ки дар хонаҳои шавҳарҳои собиқашон маскун мешаванд, бо сабаби дуруст нагирифтан бо хонаводаи шавҳари собиқ дар он ҷо зиндагӣ намекунанд.

Зебо Шарипова, ҳуқуқшиноси тоҷик мегӯяд воқеан ҳам занҳо дигар ҷойи рафтан надоранд, ба ҷуз хонаи волидайн. Ӯ мегӯяд, бештари хонаҳое, ки занон мас-кун мешаванд, ба номи падару модарони шавҳарҳои собиқашон аст. Аз ин хотир мушкилӣ боз ҳам печидатар мешавад.

“Воқеан ҳам, бисёре аз занҳои талоқгирифта ба ҷуз зиндагӣ дар хонаи шавҳари пешина ҷое надоранд. Дар хонаи волидайн пас аз талоқ барои зан ҷой нест. Ӯ маҷбур аст, дар хонаи ҳамсари собиқаш маскун шавад”.

Ҳамзамон ӯ мегӯяд, баъзе аз занҳо маскун мекунанд, вале он ҷо зиндагӣ намекунанд.

“Бахше аз занҳо хонаро мас-кун мекунанду худ он ҷо зиндагӣ намекунанд. Дар ин ҳолат собиқ шавҳари зан метавонад, барои чора дидан ба мақомоти марбута муроҷиат намояд. Ба ҳамин восита аз шавҳари қаблӣ ва хонаводаи онҳо ниқорситонӣ мекунанд, ки ин ҳам нодуруст аст. Агар маскун карданд, зан бояд он ҷо зиндагӣ кунад”.

“БАНДИ ҚОНУН ТАҒЙИР ДОДА ШАВАД”

Райҳона Ҳақбердиева, роҳбари ташкилоти ҷамъиятии “Дилафрӯз” мегӯяд, ки онҳо дар якҷоягӣ бо ташкилотҳои дигар ба Кумитаи занон ва дигар мақомоти дахлдор пешниҳод кардаанд, банде, ки дар Кодекси оила ба маскунӣ равона шудааст, тағйир дода шавад.

Ӯ мегӯяд: “Пешниҳоди мо буд, ки ҳамин масъала аз рӯи мантиқ ва вобаста ба урфу одати мо дида шавад. Пешниҳод ин аст, ки манзили мавриди баҳс ба фурӯш гузошта шавад ва ҷонибҳо аз он саҳм бигиранд. Дар дигар миллатҳо шояд зиндагӣ дар хонаи собиқ шавҳар мушкил набошад, вале дар мо ин хеле кори душвор аст”.

Ҳамзамон, ӯ пешниҳод менамояд, ки ҷангу ҷанҷоле, ки дар оила сар мезанад, мақомоти марбута онро дида барояд ва шахсе, ки сабабгори асосист аст, нисбаташ чора андешида шавад.