ҶОМЕА
Якшанбе 28 Апрел 2024 03:25
Қазоқистон барои истеҳсол ва истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ маҳдудият ҷорӣ кард. Ҳарчанд қарор соли 2019 ба имзо расид, аммо иҷрои он аз соли 2025 пурзӯр мешавад. То ин дам дар беш аз 100 кишвар қисман ё пурра чунин маҳдудият ҷорӣ гардида буд.
Оғози ин иқдом аз куҷо сарчашма мегирад ва қабули он то чӣ андоза саривақтист? Баҳри расидан ба ҳадафи “иқтисоди сабз” ва “кишвари сабз” он чӣ муҳиммият дорад? Коршиносон чӣ мегӯянд ва сокинон чӣ назар доранд? Дар ин матлаб хоҳем гуфт.
ТАҶРИБАИ ҶАҲОНИРО БОЯД ОМӮХТ
Ҳарчанд истеҳсоли халтаҳои полиэтиленӣ як қадами устувор дар соҳаи саноат гардид, аммо он паёмадҳои ногуворе ба бор овард, ки назирашро инсоният тасаввур намекард. Аз ҷумла, ба партовгоҳ табдил ёфтани баҳру уқёнус ва сӯхтори бешаву ҷангалзорҳо.
Ҳар сол дар тамоми сайёра беш аз 300 млн. тонна партови пластикӣ ҷамъ мешавад ва он тағйирёбии иқлим, гармшавии босуръат ва вайроншавии экосистемаро метезонад. Ба иттилои Бонки ҷаҳонӣ ҳаҷми партов то соли 2050 ба 3,4 млрд. тонна мерасад ва ин ба сари як кас дар як рӯз 0,74 кг рост меояд, ки ин рақами нигаронкунанда аст. Инчунин, беш аз 40% - и чунин маҳсулот танҳо як бор мавриди истифода қарор мегирад, ки барои ба партовгоҳи азим табдил ёфтани сайёра ҳаматарафа “мусоидат” мекунад.
Кишварҳое, ки аллакай дар худ паёмадҳои ногувори ин мушкилиро эҳсос кардаанд, қонуни нав қабул ва ё дар санадҳои ҳуқуқии амалкунанда тағйирот ворид намудаанд. Масалан, дар Олмон фурӯши зарфҳои плас-тикии яккаратаи ошхонаӣ манъ шудааст. Дар Руанда (кишвари африқоӣ) ҳар нафареро, ки бо пластика дастгир мекунанд, то 6 моҳ ҳабс менамоянд. Дар Кения ин амал метавонад бо 4 сол ҳабс ва ё ҷарима то 40 ҳазор доллар анҷом ёбад.
Чунин мисолҳо хеле зиёданд ва ҳар яки онҳоро наметавон инҷо овард. Муҳим дарк кардани он аст, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ пешорӯи чӣ мушкилот қарор дорад ва барои рафъ кардани онҳо аз кадом имконият ва роҳу воситаҳо истифода мебарад.
Албатта, пас аз ҷорӣ кардани маҳдудиятҳо ва ё манъи истеҳсоли чунин маҳсулот, як зумра иқдомҳои наҷиб роҳандозӣ шуда, манбаъҳои алтернативӣ пешбинӣ шудаанд. Масалан, ба ҷойи халтаҳои пластикӣ-қоғазӣ ва ба ҷойи зарфҳои пластикӣ-шишагӣ, ки имкони коркарди дубораи онҳо вуҷуд дорад ва ҳам аз ҷиҳати экологӣ безарар аст.
Ҳамчун имтиёз, барои истеҳсол, истифода ва коркарди чунин маҳсулот бартарӣ дода, як қатор иқдомҳои дигар роҳандозӣ кардаанд, ки як усули хуби расидан ба ҳадаф аст. Масалан, озод намудан аз пардохти андоз ва ё ҳадди ақал кам намудани ҳаҷми он.
Дар аксар кишварҳои Ғарб нуқтаҳои махсуси қабули партови пластикӣ амал мекунад, ки аз сокинон бо нархи муайян харида мешавад ва мавриди коркард қарор мегирад. Дар сурати фарогир шудани ин механизм, имкони коҳиш додани ҳаҷми партовгоҳ ва амалисозии яке аз ҳадафҳои рушди устувор - расидан ба “сайёраи сабз” вуҷуд дорад.
БОЯД КАЙҲО ДАСТ МЕКАШИДЕМ
Тоҷикистон аз 1-уми январи соли 2025 истеҳсол ва истифодаи халтаҳои тунуки пластикии 15 микронро манъ мекунад. Ин иқдом бо назардошти зарари хоси халтаҳои полиэтиленӣ ба муҳити зист, ки зуд корношоям шуда, хеле кам коркард карда мешаванд, гирифта шуда, як самти муҳими рушди устувор ба ҳисоб меравад.
Икромҷон Мамадов, директори ташкилоти ҷамъиятии “Гурӯҳи ҷавонон оид ба ҳифзи муҳити зист” - Маркази Орхус дар шаҳри Хуҷанд дар ин маврид чунин назар дорад:
- Истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ дар ҳаёти ҳаррӯзаи инсон чӣ дар саросари ҷаҳон ва чӣ дар кишвари мо ба таври васеъ реша давондааст. Аммо тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки пӯсидани халтаҳои полиэтиленӣ метавонад, зиёда аз 500 сол давом кунад, ки он хок ва захираҳои обиро ифлос намуда, ба муҳити зист зарари калон мерасонад. Аз ин рӯ, бояд зидди ин намуди ифлосшавӣ чораҳои фаврӣ андешида шавад, - гуфт ӯ.
Номбурда афзуд, ки ташкилоти онҳо бо мақсади огоҳонидани аҳолӣ дар бораи зарари халтаҳои пластикӣ ва дарёфти алтернативаҳои аз ҷиҳати экологӣ тоза чорабиниҳои иттилоотӣ ва амалӣ мегузаронад. Аз ҷумла, соли 2023 се намоишгоҳи аксҳоро дар мавзӯи “Ҷаҳони пластикӣ” баргузор кардааст, ки ҳадафи он баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ дар бораи муаммои ифлосшавии муҳит бо партовҳои пластикӣ мебошад.
- Мо истеъмоли масъулиятнокро ташвиқ намуда, гузаришро ба маводи аз ҷиҳати экологӣ тоза ва алтернативаҳои аз нав коркардшаванда дастгирӣ мекунем, то ба ин васила таъсири манфӣ ба муҳити зист коҳиш ёбад. Мо тарафдори онем, ки чунин ташаббусҳо мувофиқи тамоюлҳои ҷаҳонӣ дар дигар кишварҳо низ дастгирӣ шаванд. Ин ба коҳиши партовҳои пластикӣ, беҳбуди муҳити зист ва саҳмгузорӣ дар талошҳои ҷаҳонӣ барои мубориза бо мушкилоти ифлосшавӣ мусоидат мекунад, - афзуд ӯ.
Нозанин Шоаҳмадзода, мутахассиси “Маркази экологии ҷавонон” низ ба ин назар аст, ки аллакай дар кишвар, дар ин самт қадамҳои нахустин гузошта шудаанд.
- СММ бо 170 кишвари ҷаҳон оиди манъи истеҳсол ва истифодаи маҳсулоти пластикӣ то соли 2030 шартнома бас-тааст, ки Тоҷикистон низ ба ин руйхат шомил аст. Бояд гуфт, ки ба пластикҳои то 15 микрон халтаҳои полиэтиленӣ дохил мешаванд. Ин навъи халтаҳо коркард намешаванд ва зери офтоб газҳои зарарнок хориҷ мекунанд. Ҳаҷми зиёди партовҳои пластикиро маҳз ҳамин навъ ташкил медиҳад,- қайд кард ӯ.
Мавсуф зикр кард, ки маркази онҳо якҷоя бо дигар ташкилотҳо, аз ҷумла Кумитаи ҳифзи муҳити зист чанд маротиба аксия - чорабиниҳо зери шиори “Ба пластик не бигӯ”-ро дар марказҳои савдое, ки шумораи зиёди харидоронро доранд, баргузор намудааст. Мақсад аз ташкили чунин аксияҳо иттилоонидани мардум аз зарари пластик ва пешниҳоди истифодаи халтаҳои бисёристифодашаванда мебошад.
Абдуалӣ Рауфзода, роҳбари хоҷагии деҳқонии “Диёр” ба суоли мо дар ин маврид гуфт, ки манъи истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ аз ҳар ҷиҳат ба манфиат хоҳад буд.
- Имрӯз ҳама намуди маҳсулоти пластикии яккарата, ба қавле дарди сари мо шудааст. Бадии кор дар он аст, ки бархе шаҳрвандон бо вуҷуди мавҷуд будани партовгоҳҳо, партовҳои худро ба сари киштзорҳо, боғу токзорҳо ва чарогоҳҳо бурда мепартоянд. Ин ҳам таркиби хокро вайрон мекунад ва ҳам ҳосилхезии онро коҳиш медиҳад, - гуфт ӯ
Ситора Рустамзода, корбари шабакаи Facebook аз он нигаронӣ кард, ки бояд кайҳо аз истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ даст мекашидем, ҳарчанд ҳоло ҳам дер нашудааст.
- Шахсан ман аз халтаҳои матоӣ, ки ҳам зебо ва ҳам қулай ҳастанд, истифода мебарам. Онҳо хусусияти чандирӣ доранд, хеле мустаҳкам ҳастанд ва бори бисёр мегиранд. Муҳим аз ҳама, дар сурати доғ гирифтан, онҳоро шустан ва тоза кардан мумкин аст. Ба дигарон низ тавсия медиҳам, ки аз чунин халтаҳо истифода баранд,- афзуд вай.
Метавон гуфт, ки ташаббуси мазкур аз ҷониби ҷомеаи шаҳрвандӣ дастгирӣ ёфтааст. Аммо як нуқта норушан аст, ки дар сурати манъи истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ, вазъи он корхонаҳое, ки ба истеҳсоли чунин маҳсулот машғул ҳастанд, чӣ мешавад? Мо ин мавзуъро пайгирӣ хоҳем кард ва дар шумораҳои оянда иттилои тоза хоҳем дод.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
Оғози ин иқдом аз куҷо сарчашма мегирад ва қабули он то чӣ андоза саривақтист? Баҳри расидан ба ҳадафи “иқтисоди сабз” ва “кишвари сабз” он чӣ муҳиммият дорад? Коршиносон чӣ мегӯянд ва сокинон чӣ назар доранд? Дар ин матлаб хоҳем гуфт.
ТАҶРИБАИ ҶАҲОНИРО БОЯД ОМӮХТ
Ҳарчанд истеҳсоли халтаҳои полиэтиленӣ як қадами устувор дар соҳаи саноат гардид, аммо он паёмадҳои ногуворе ба бор овард, ки назирашро инсоният тасаввур намекард. Аз ҷумла, ба партовгоҳ табдил ёфтани баҳру уқёнус ва сӯхтори бешаву ҷангалзорҳо.
Ҳар сол дар тамоми сайёра беш аз 300 млн. тонна партови пластикӣ ҷамъ мешавад ва он тағйирёбии иқлим, гармшавии босуръат ва вайроншавии экосистемаро метезонад. Ба иттилои Бонки ҷаҳонӣ ҳаҷми партов то соли 2050 ба 3,4 млрд. тонна мерасад ва ин ба сари як кас дар як рӯз 0,74 кг рост меояд, ки ин рақами нигаронкунанда аст. Инчунин, беш аз 40% - и чунин маҳсулот танҳо як бор мавриди истифода қарор мегирад, ки барои ба партовгоҳи азим табдил ёфтани сайёра ҳаматарафа “мусоидат” мекунад.
Кишварҳое, ки аллакай дар худ паёмадҳои ногувори ин мушкилиро эҳсос кардаанд, қонуни нав қабул ва ё дар санадҳои ҳуқуқии амалкунанда тағйирот ворид намудаанд. Масалан, дар Олмон фурӯши зарфҳои плас-тикии яккаратаи ошхонаӣ манъ шудааст. Дар Руанда (кишвари африқоӣ) ҳар нафареро, ки бо пластика дастгир мекунанд, то 6 моҳ ҳабс менамоянд. Дар Кения ин амал метавонад бо 4 сол ҳабс ва ё ҷарима то 40 ҳазор доллар анҷом ёбад.
Чунин мисолҳо хеле зиёданд ва ҳар яки онҳоро наметавон инҷо овард. Муҳим дарк кардани он аст, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ пешорӯи чӣ мушкилот қарор дорад ва барои рафъ кардани онҳо аз кадом имконият ва роҳу воситаҳо истифода мебарад.
Албатта, пас аз ҷорӣ кардани маҳдудиятҳо ва ё манъи истеҳсоли чунин маҳсулот, як зумра иқдомҳои наҷиб роҳандозӣ шуда, манбаъҳои алтернативӣ пешбинӣ шудаанд. Масалан, ба ҷойи халтаҳои пластикӣ-қоғазӣ ва ба ҷойи зарфҳои пластикӣ-шишагӣ, ки имкони коркарди дубораи онҳо вуҷуд дорад ва ҳам аз ҷиҳати экологӣ безарар аст.
Ҳамчун имтиёз, барои истеҳсол, истифода ва коркарди чунин маҳсулот бартарӣ дода, як қатор иқдомҳои дигар роҳандозӣ кардаанд, ки як усули хуби расидан ба ҳадаф аст. Масалан, озод намудан аз пардохти андоз ва ё ҳадди ақал кам намудани ҳаҷми он.
Дар аксар кишварҳои Ғарб нуқтаҳои махсуси қабули партови пластикӣ амал мекунад, ки аз сокинон бо нархи муайян харида мешавад ва мавриди коркард қарор мегирад. Дар сурати фарогир шудани ин механизм, имкони коҳиш додани ҳаҷми партовгоҳ ва амалисозии яке аз ҳадафҳои рушди устувор - расидан ба “сайёраи сабз” вуҷуд дорад.
БОЯД КАЙҲО ДАСТ МЕКАШИДЕМ
Тоҷикистон аз 1-уми январи соли 2025 истеҳсол ва истифодаи халтаҳои тунуки пластикии 15 микронро манъ мекунад. Ин иқдом бо назардошти зарари хоси халтаҳои полиэтиленӣ ба муҳити зист, ки зуд корношоям шуда, хеле кам коркард карда мешаванд, гирифта шуда, як самти муҳими рушди устувор ба ҳисоб меравад.
Икромҷон Мамадов, директори ташкилоти ҷамъиятии “Гурӯҳи ҷавонон оид ба ҳифзи муҳити зист” - Маркази Орхус дар шаҳри Хуҷанд дар ин маврид чунин назар дорад:
- Истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ дар ҳаёти ҳаррӯзаи инсон чӣ дар саросари ҷаҳон ва чӣ дар кишвари мо ба таври васеъ реша давондааст. Аммо тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки пӯсидани халтаҳои полиэтиленӣ метавонад, зиёда аз 500 сол давом кунад, ки он хок ва захираҳои обиро ифлос намуда, ба муҳити зист зарари калон мерасонад. Аз ин рӯ, бояд зидди ин намуди ифлосшавӣ чораҳои фаврӣ андешида шавад, - гуфт ӯ.
Номбурда афзуд, ки ташкилоти онҳо бо мақсади огоҳонидани аҳолӣ дар бораи зарари халтаҳои пластикӣ ва дарёфти алтернативаҳои аз ҷиҳати экологӣ тоза чорабиниҳои иттилоотӣ ва амалӣ мегузаронад. Аз ҷумла, соли 2023 се намоишгоҳи аксҳоро дар мавзӯи “Ҷаҳони пластикӣ” баргузор кардааст, ки ҳадафи он баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ дар бораи муаммои ифлосшавии муҳит бо партовҳои пластикӣ мебошад.
- Мо истеъмоли масъулиятнокро ташвиқ намуда, гузаришро ба маводи аз ҷиҳати экологӣ тоза ва алтернативаҳои аз нав коркардшаванда дастгирӣ мекунем, то ба ин васила таъсири манфӣ ба муҳити зист коҳиш ёбад. Мо тарафдори онем, ки чунин ташаббусҳо мувофиқи тамоюлҳои ҷаҳонӣ дар дигар кишварҳо низ дастгирӣ шаванд. Ин ба коҳиши партовҳои пластикӣ, беҳбуди муҳити зист ва саҳмгузорӣ дар талошҳои ҷаҳонӣ барои мубориза бо мушкилоти ифлосшавӣ мусоидат мекунад, - афзуд ӯ.
Нозанин Шоаҳмадзода, мутахассиси “Маркази экологии ҷавонон” низ ба ин назар аст, ки аллакай дар кишвар, дар ин самт қадамҳои нахустин гузошта шудаанд.
- СММ бо 170 кишвари ҷаҳон оиди манъи истеҳсол ва истифодаи маҳсулоти пластикӣ то соли 2030 шартнома бас-тааст, ки Тоҷикистон низ ба ин руйхат шомил аст. Бояд гуфт, ки ба пластикҳои то 15 микрон халтаҳои полиэтиленӣ дохил мешаванд. Ин навъи халтаҳо коркард намешаванд ва зери офтоб газҳои зарарнок хориҷ мекунанд. Ҳаҷми зиёди партовҳои пластикиро маҳз ҳамин навъ ташкил медиҳад,- қайд кард ӯ.
Мавсуф зикр кард, ки маркази онҳо якҷоя бо дигар ташкилотҳо, аз ҷумла Кумитаи ҳифзи муҳити зист чанд маротиба аксия - чорабиниҳо зери шиори “Ба пластик не бигӯ”-ро дар марказҳои савдое, ки шумораи зиёди харидоронро доранд, баргузор намудааст. Мақсад аз ташкили чунин аксияҳо иттилоонидани мардум аз зарари пластик ва пешниҳоди истифодаи халтаҳои бисёристифодашаванда мебошад.
Абдуалӣ Рауфзода, роҳбари хоҷагии деҳқонии “Диёр” ба суоли мо дар ин маврид гуфт, ки манъи истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ аз ҳар ҷиҳат ба манфиат хоҳад буд.
- Имрӯз ҳама намуди маҳсулоти пластикии яккарата, ба қавле дарди сари мо шудааст. Бадии кор дар он аст, ки бархе шаҳрвандон бо вуҷуди мавҷуд будани партовгоҳҳо, партовҳои худро ба сари киштзорҳо, боғу токзорҳо ва чарогоҳҳо бурда мепартоянд. Ин ҳам таркиби хокро вайрон мекунад ва ҳам ҳосилхезии онро коҳиш медиҳад, - гуфт ӯ
Ситора Рустамзода, корбари шабакаи Facebook аз он нигаронӣ кард, ки бояд кайҳо аз истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ даст мекашидем, ҳарчанд ҳоло ҳам дер нашудааст.
- Шахсан ман аз халтаҳои матоӣ, ки ҳам зебо ва ҳам қулай ҳастанд, истифода мебарам. Онҳо хусусияти чандирӣ доранд, хеле мустаҳкам ҳастанд ва бори бисёр мегиранд. Муҳим аз ҳама, дар сурати доғ гирифтан, онҳоро шустан ва тоза кардан мумкин аст. Ба дигарон низ тавсия медиҳам, ки аз чунин халтаҳо истифода баранд,- афзуд вай.
Метавон гуфт, ки ташаббуси мазкур аз ҷониби ҷомеаи шаҳрвандӣ дастгирӣ ёфтааст. Аммо як нуқта норушан аст, ки дар сурати манъи истифодаи халтаҳои полиэтиленӣ, вазъи он корхонаҳое, ки ба истеҳсоли чунин маҳсулот машғул ҳастанд, чӣ мешавад? Мо ин мавзуъро пайгирӣ хоҳем кард ва дар шумораҳои оянда иттилои тоза хоҳем дод.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед