Ҳамасола дар кишвар 11 март ҳамчун Рӯзи матбуот ҷашн гирифта мешавад. Ин рӯз ба хотири нашри нахустшумораи рӯзномаи тоҷикии “Бухурои шариф” таҷлил мегардад, ки он 11-уми марти соли 1912 чоп шудааст. Имсол бошад, аз ин рӯз 111 сол пур мешавад. Вобаста ба шебу фарозҳо, вазъ ва дурнамои матбуоти тоҷик бо Сангин Гулов, устоди факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон суҳбат намудем.

- Матбуоти тоҷик тӯли 111 сол чӣ шебу фарозҳоро тай намудааст?

- Матбуоти тоҷик дар тӯли таърих як роҳи бисёр бобаракат ва пуршарафро тай кардааст. Зеро матбуот ҳамчун гӯшу чашми халқ ҳамеша инъикосгари ҳаёти ҷомеа буду ҳаст ва хоҳад монд. Инчунин, агар мо ба таърихи матбуоти миллӣ назар афканем, он се давраро дар бар мегирад. Давраи то Инқилоби Октябр, яъне то замони шуравӣ, ва баъдан аз солҳои навади асри гузашта то инҷониб. Ҳар се давра саҳифаҳои дурахшони худро дорад ва дар ин давраҳо матбуоти миллӣ барои рушд ва пешрафти ҷомеаи мо ҳамчун оина хизмат кардааст.

Дар давраи якум муҳтавои матбуоти тоҷикро масъалаҳои худшиносиву ислоҳотхоҳӣ фаро мегирифт. Маорифпарварону равшанфикрон талош мекарданд, ки маънавиёту фарҳанги мардумро баланд бардоранд. Давраи дуюм давраи шуравӣ мебошад, ки он ба пайдоиши журналисти касбии тоҷик рост меояд. Дар давраи аввал мушкилоте, аз қабили мушкилии молиявӣ, чопӣ, кам будани дастрасӣ ба матбуот зиёд буд. Аммо, дар даврони Иттиҳоди Шуравӣ матбуоти мо ба давраи нав расид. Давраи сеюм бошад, давраи сифатан нави журналистикаи тоҷик ба ҳисоб меравад. Ин пеш аз ҳама ба он иртибот дорад, ки дар давраи сеюм мо ба фаъолияти қонунии журналистика шуруъ намудем. Ҳамчунин, дар давраи сеюм, яъне давраи истиқлолият мо даҳҳо қонунҳое дар ин самт қабул намудем, ки бевосита ба фаъолияти ВАО-и кишвар иртибот доштанд. Дигар ин ки матбуоти мо аз матбуоти ҳизбии даврони шуравӣ ба матбуоти гуногун гузашт. Нашрияҳои хусусӣ дар ин давра зиёд гардиданд. Ба таври дигар гӯем, матбуоти мо дар ин се давраи аз шахсӣ ба ҳизбӣ ва аз ҳизбӣ ба гуногунмоликиятӣ гузашт.

- Баъзеҳо бар он ақидаанд, ки интернет бо паҳн гардиданаш ҷойи матбуоти чопиро гирифт. Ба назари шумо оё интернет метавонад ҷойи матбуоти чопиро гирад?

- Албатта, бисёриҳо бар он андешаанд, ки интернет ҷойи матбуоти чопиро мегирад, аммо ман ба ин андешаҳо чандон мувофиқ нестам. Зеро бо пайдоиши радио ва телевизион ҳам чунин ақидаҳо ба вуҷуд омада буданд, яъне дар ҳамон давра ҳам мегуфтанд, ки матбуот барҳам мехӯрад, аммо мо бояд андеша намоем, ки сухани чопӣ арзиши дигаре дорад. Имрӯз интернет фавриятро ба даст гирифтааст. Баъдан, на ҳама дастрасӣ ба интернетро дорад. Дар интернет, ки чанд сол пеш мақолаи худро гузоштаед, имрӯз ёфта наметавонед, аммо матбуот баъди ҳазор сол ба хубӣ дастрас мегардад. Ин бартарии сухани чопӣ аст. Сухане, ки дар интернет гуфта мешавад, чандон пойдор намемонад, имрӯз аз нигоҳи фаврӣ гуфта мешавад, ва фардо дигар онро ёфтан мушкил аст.

- Мо аз интернету матбуот ҳарф задем, интернет ҳам то андозае мардумро на танҳо аз китобхонӣ, балки аз рӯзномахонӣ дур кард. Дар шароити имрӯз бо кадом роҳу усул мо метавонем дубора фарҳанги рӯзномахонии мардумро боло барем?

- Пеш аз ҳама рӯзномаҳо бояд маводеро ба табъ расонанд, ки бархӯрди мушкилоти мардум бошад. Инчунин бояд хонанда баробари матлаберо хондан дар он мушкилоти худ ва мушкилоти ин замонро бубинад. Агар мо рӯзгори мардумро таҳлил намоем ва тавонем, ки аз мушкилоти онҳо гӯем, бояд дар рӯзномаву ҳафтаномаҳо маводи танқидӣ-таҳлилиро зиёд намоем, албатта ки танқиди созанда ва беғараз бошад. Дигар ин ки имрӯз дар матбуоти мо жанрҳои публитсистӣ-бадеиро қариб ки дучор намешавӣ. Он латифаҳое, ки дар рӯзномаҳо пайдо шудаанд, хонандаро ҷалб карда наметавонанд. Аз ҳама муҳимаш маводҳои таҳлилӣ ва ба дарди мардум бархӯрдкунанда метавонад ба зиёд намудани хонандагони рӯзномаву ҳафтаномаҳо сабабгор шаванд.

- Ҳоло нашрияҳо бояд бо интернет чӣ ҳамбастагӣ дошта бошанд?

- Тамоми маводи таҳлилии рӯзномаҳо дар сомонаҳои интернетияшон бояд ҷойгир шавад. Дар интернет бояд мавод на ба таври рӯзномаҳо дарозу чанд саҳифа гузошта шаванд. Маводе, ки як саҳифаи газетаро дар бар мегиранд, ё ҳаҷман калонанд қисм-қисм карда, баъдан дар интернет монанд ва ин ба завқ ва табиати хонандагон хеле мувофиқ аст.

- Марям Давлатова, равоншиноси тоҷик дар назарсанҷие вобаста ба рӯзномаву ҳафтаномаҳо гуфтааст, ки “аслан худи ин маҳсулот дигар арзиш надорад... Вале матбуоти чопӣ чун китобҳои сангӣ моли таърих мешавад”. Ин ақида то кадом андоза мантиқист?

- Ба ин андеша ман мувофиқ нестам, зеро таърих исбот намуд, ки матбуот аз байн намеравад ва то ба имрӯз сухани чопӣ қадри худро гум накард. Садсолаҳо ҳаст, садсолаҳои дигар матбуоти тоҷик боқӣ мемонад. Аммо шаклу муҳтавои матбуотро мо бояд ба шароити замон мувофиқ намоем. Имрӯз хонандаи матбуот он хонандае нест, ки панҷоҳ сол пештар бошад. Матбуот хеҷ гоҳ нодаркор набуд ва нодаркор нахоҳад шуд. Ҳар як навиштаи дар матбуот чопшуда ба хондан меарзад.

- Ҳоло бештар дар рӯзномаҳо бояд кадом жанрҳои журналистика истифода бурда шаваду кадом жанрҳои дигар аз истифода гирифта шаванд?

- Жанрҳои хабарӣ бояд дар матбуоти имрӯзаи мо истифода нашаванд, зеро он фавриятро талаб мекунад ва фаврият дар шароити имрӯз хоси интернет гардидааст. Яъне, имрӯз мо бояд аз истифодаи жанрҳои хабарӣ дар матбуот даст кашем ва барои рушди матбуоти миллӣ аз гурӯҳи жанрҳои таҳлилӣ ва публитсис-тию бадеӣ бештар истифода намоем. Ин гурӯҳи жанрҳо метавонад матбуоти моро хонданибоб кунад, на хабару ҳисобот.

- Матбуоти тоҷик дар талқини худшиносии миллӣ, инчунин ҳифзи арзишҳои миллӣ чӣ ҷойгоҳеро соҳиб аст?

- Имрӯз вазнинтарин давра барои давлатдории мо ба ҳисоб меравад. Зеро ҳоло рақобатҳои иттилоотӣ ба ҷангҳои иттилоотӣ табдил ёфтаанд. Аз ҳама беш имрӯз заруртар аст, ки мо амният, ваҳдати миллӣ ва истиқлолияти сарторасиямонро ҳифз намоем. Матбуоти мо дар таҳкими истиқлолияти миллӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, боло бурдани ҳисси худшиносии миллӣ хизмати арзандаи худро кардаасту карда истодааст ва дар ин самт нақши бағоят бузург дорад.

- Мушкиле, ки тайи чанд соли охир ҷомеаи журналис-тиро нигарон кардааст, ин дар сатҳи зарурӣ омода нагардидани рӯзноманигорони ҷавон дар муассисаҳои олист. Ба қавле баъди хатм баъзеи онҳо жанрҳои журналистиро фарқ намекунанд ва бо содатарин техникаҳои лозимии соҳа, чун диктафону дигар чизҳо сару кор гирифта наметавонанд. Мо инро дар мисоли таҷрибаомӯзии истеҳсолии донишҷӯёни соли охири риштаи рӯзноманигорӣ бисёр мушоҳида кардаем. Мушкил чист, ки бо гузашти чор сол дар муассисаҳои олие, ки риштаи рӯзноманигорӣ дар онҳо таълим дода мешавад, рӯзноманигорони хуб омода карда намешаванд?

- Дар даврони шуравӣ ҳамагӣ як телевизион ва як радио буд, аммо донишҷӯён ба он ҷойҳо рафта таҷрибаомӯзӣ мекарданд ва онҳо беҳтарин журналистони оянда шуда кор мекарданд. Онзамон имкониятҳо хеле маҳдуд буд ва дар раванди омӯзиш мисли имрӯз тамоми техникаҳо мавҷуд набуданд, аммо ҳоло 40-50 дар сади дарсҳо ба таври амалӣ гузаронида мешавад. Зеро дар Донишгоҳи миллӣ ҳам студияи телевизионӣ ва ҳам студияи радиоӣ мавҷуд аст. Мушкилӣ сари омӯзгорон не, балки сари худи донишҷӯён аст. Зеро онҳо завқи хониш ва журналистӣ надоранд. Аксарияти донишҷӯёни имрӯзаи риштаи журналистика ба таври тасодуф дохил шудаанду таҳсил менамоянд. Яъне, дар дилашон шуълаи эҷодкорӣ несту ба хотири гирифтани диплом ба дарс меоянд. Аз ин рӯ, дар шароити имрӯз мо бояд тарзи қабули довталабонро дар риштаи журналистика ба куллӣ тағйир диҳем. Маркази миллии тестӣ бошад, бояд барои қабул намудани журналистон имтиҳонҳои эҷодию маҳоратро дар донишгоҳҳои кишвар ба роҳ монад. Дигар ин ки бояд матбуоти минтақавӣ рушд дода шавад ва дар даврони талабагӣ аллакай журналистони оянда дар рӯзномаҳои маҳаллии хеш маводҳои худро ба табъ расонанд. Як телефон ҳам диктафон дорад ва ҳам наворгир, аммо донишҷӯ онро дар тамошои наворҳои бемаънӣ истифода мебарад. Мо тасмим гирифтем, ки донишҷӯ то аз телевизион ва радио барномае сабту пахш накунад ва ё мақолае ба табъ нарасонад, баҳояшонро намемонем, аммо бо ин шева ҳам кор нашуд. Имрӯз мо ба хотири миқдор шуда сифатро аз даст додем. Дар замони шуравӣ низ ҳама таҳсилкардаҳо журналист намешуданд, аммо аз як гурӯҳи 25 нафара ба камаш 10-12 кас журналист шуда кор мекард. Вале имрӯз аз 25 нафар мо наметавонем 5 журналист созем. Мушкили асосӣ дар завқ надоштани онҳост.

- Мо дар боло оиди жанрҳои журналистика ҳарф задем. Дар донишгоҳҳо омӯзгорон таъкид мекунанд, ки жанр муҳим аст, аммо дар истеҳсолот жанрро на он қадар муҳим мешуморанд. Чаро?

- Ман пеш аз ҳама мегӯям, ки жанр маводро зеботар мекунад. Дониста истифода бурдани ин ё он жанр нишони касбият доштани муаллиф аст. Дигар ин ки вақте мо қоидаву талаботҳои жанрро риоя мекунем, маводи мо хонданибоб мебарояд.

- Коршиносони соҳа ба ин назаранд, ки солҳои охир баробари матбуоти чопӣ нуфузу эътибори рӯзноманигорон низ то андозае коҳиш ёфтааст. Шумо ба ин чӣ назар доред?

- Ба ин андеша на он қадар метавонам мувофиқ бошам, зеро журналистика касбе аст, ки ҳамеша дар маҳзари ом аст. Яъне мардум ҳамарӯза ба фаъолияти журналистон ошноӣ доранд, онҳоро мебинанд, мешунаванд ва маводҳои чопияшонро мехонанд. Пас агар обурӯи онҳо коста мешуд, ҷомеа дигар ба навиштаи онҳо бовар намекард.

- Ташаккур барои суҳбат.

- Саломат бошед.