ё ташаббуси навбатии Пешвои миллат аз ҷониби СММ чӣ гуна дастгирӣ ёфт?

14-уми декабр, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар иҷлосияи 77-уми худ бо пешниҳоди Тоҷикистон бо ҷонибдории 153 кишва­ри узви ин созмон “Соли 2025 - соли байналмила­лии ҳифзи пиряхҳо”-ро эълон кард. Иқдоми мазкур аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пеш­вои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2021 зимни на­хустин ҷаласаи пешвоёни Эътилофи обу иқлим пешниҳод гардида буд.

14 декабри соли 2022 Маҷмаи Умумии Созмони Мила­ли Муттаҳид зимни иҷлосияи 77-уми худ қатъномаи “2025 соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбарӣ шуда буд, бо иттифоқи оро қабул кард. Он яке аз қатъномаҳои нодир ба ҳисоб меравад, зеро дар он ҳам эълони Рӯзи байналмилалӣ ва ҳам Соли байналмилалӣ дарҷ гардидааст.

ТАШАББУСҲО БАҲРИ ҲИФЗИ ПИРЯХҲО

Бо назардошти ин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки ҷиҳати та­маркуз кардан ба масъалаи маз­кур дар сатҳи байналмилалӣ, соли 2025 ҳамчун Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва Рӯзи байналми­лалии ҳифзи пиряхҳо муайян гар­дида, бунёди махсуси байналми­лалии ҳифзи пиряхҳо таъсис дода шавад.

Боиси ифтихор аст, ки дар асоси ин қатънома, пешниҳодҳои ироашудаи Президенти кишвар аз ҷониби кишварҳои узви СММ дастгирӣ ёфтанд. Аз ҷумла, 21 март ҳамчун Рӯзи байналмила­лии ҳифзи пиряхҳо, соли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон гардида, дар назди СММ таъсис додани Фонди боварии байналмилалӣ ба­рои саҳмгузорӣ ба ҳифзи пиряхҳо ва дар соли 2025 доир намудани конфронси байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо дар Душанбе дастгирӣ гардиданд.

Гуфта мешавад, ки қатъномаи мазкур аҳамияти пиряхҳоро ҳамчун ҷузъи таркибии даври гидрологӣ ва таъсири ҷиддии обшавии босуръати онҳоро ба иқлим, муҳити зист, саломатии инсон ва рушди устувор қайд на­мудааст.

Ин ташаббуси Тоҷикистонро ЮНЕСКО низ дастгирӣ намуда, нақша дорад, дар таҳияи лоиҳаҳо бахшида ба рушди ин соҳа бо Ҳукумати кишвар ҳамкориҳоро ба роҳ монад. Директори генера­лии ЮНЕСКО Одри Азуле дар як нома ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтааст:

“Мо итминони комил дорем, ки қатъномаи мазкур ҷиҳати бар­расии аҳамияти пиряхҳо ҳамчун ҷузъи даври гидрологӣ ва таъкиди бештари мушкилиҳои ногузир дар соҳаи муҳити зист, тандурустии инсонҳо ва амнияти захираҳои об, ки аз обшавии босуръат ва коҳиши пиряхҳо зуҳур мекунанд, мусоидат хоҳад кард”,- зикр намудааст Азу­ле.

Ба гуфтаи ӯ, “дар доираи Бар­номаи байниҳукуматии гидрологии худ мо аллакай якчанд лоиҳаҳоро оид ба арзёбии таъсири барф ва пиряхҳо дар Осиёи Марказӣ оғоз кардем. Мо умедворем, ки бо шумо барои боз ҳам таҳким бах­шидан ба ин ташаббусҳои муҳим ҳамкорӣ намоем”.

Теъдоди зиёди ҳаммуалли- фони қатъномаи мазкур бори дигар аз он шаҳодат медиҳад, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва саҳми он барои ҳаллу фасли чолишҳои ҷаҳонӣ эътимод дорад.

Бояд гуфт, ки инчунин аз ҷониби Тоҷикистон як қатор ташаббусҳои дигаре, ба монанди эълон намудани соли 2003 ҳамчун “Соли оби тоза”, солҳои 2005-2015 ҳамчун “Даҳсолаи байналмила­лии амалиёти “Об барои ҳаёт”, соли 2013 ҳамчун “Соли байнал­милалии ҳамкорӣ дар соҳаи об” ва Даҳсолаи нави байналмила­лии амал “Об барои рушди усту­вор” барои солҳои 2018-2028” пешниҳод гардид, ки онҳо низ аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пуштибонӣ ёфтанд.

ОБШАВИИ ПИРЯХҲО ЧӢ ПАЁМАДҲО ДОРАД?

Мутахассион бар онанд, ки об шудани пиряхҳои Тоҷикистон, таъ­сири манфӣ дошта, он ба сатҳи иқтисодиёт ва ба соҳаҳои гуногуни кишвар метавонад, зарба занад.

Дар ин маврид Президен­ти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ борҳо нигаронӣ на­муда, соли 2021 зимни нахустин ҷаласаи пешвоёни Эътилофи обу иқлим қайд карда буданд, ки об­шавии босуръати пиряхҳо дар ба­робари зиёдшавии истеъмоли об, метавонад ба оқибатҳои манфӣ оварда расонад.

“Тағйирёбии глобалии иқлим ба сифати яке аз мушкилоти му­осир, пеш аз ҳама, ба ҳолати пиряхҳо, захираҳои барф ва об таъсири манфӣ мерасонад. Ҷомеаи ҷаҳонӣ хуб дарк мекунад, ки коҳиш ва харобшавии минбаъ­даи манбаъҳои обҳои ошомиданӣ дар сайёра метавонад, аҳли ба­шарро ба фалокатҳои зиёди ҷонӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дучор намо­яд. Аз ин лиҳоз, ба ҷомеаи ҷаҳонӣ зарур меояд, ки барои ҳалли ин масоили глобалӣ ҳарчи зудтар чораҳои зарурии муштаракро таҳия ва татбиқ намояд”, - изҳор доштанд Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.

Қаблан Президенти Тоҷикистон борҳо таъкид карда буданд, ки масъалаи ҳифзи пиряхҳо - манбаи оби ошомиданӣ бояд дар маркази таваҷҷуҳи ҷаҳониён қарор дошта бошад. Ба гуфтаи Сарвари дав­лат, Тоҷикистон бар асари гарм­шавии глобалӣ пиряхҳоро аз даст медиҳад ва то кунун аз 13 ҳазор пиряхи ин кишвар як ҳазори он ко­милан аз байн рафтаанд.

Масоҳати пиряхҳо 8 фоизи қаламрави Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Дар баробари ин қариб 60 фоизи тамоми захираҳои обии Осиёи Марказӣ ба ҳиссаи ин пиряхҳо рост меояд.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба вазъи имрӯзаи пиряхҳои Тоҷикистон андешаронӣ карда, таъкид дош- танд, ки вазъи ба ин монанд дар пиряхҳои Помир низ ба вуҷуд ома­да истодааст. Обшавии бузургта­рин пиряхи воқеъ дар хушкӣ - пи­ряхи Федченко дар Тоҷикистон, ки зиёда аз 75 километр дарозӣ дорад, намунаи возеҳи ин гуфтаҳо мебошад. Пажӯҳишҳо нишон медиҳанд, ки фақат дар тӯли 70- 80 соли охир пиряхи Федченко зиёда аз як километр ақиб раф­та, майдони он то 44 километри мураббаъ кам шудааст. Зиёда аз ин, ҳаҷми он 15 километри мукааб ихтисор гардида, суръати миёнаи ақибравии нӯги (забони) пирях дар як сол 16 метрро ташкил медиҳад.

Мутахассисони соҳа мегӯянд, ин омил ба паст шудани маҳсулоти маҳаллии кишоварзӣ, афзоиш ёф­тани норасоии об ва баланд шу­дани сатҳи миёнаи баҳрӣ таъсири худро мерасонад, ки он нигаронку­нанда аст.

ТАЪСИРИ ОН БА ИҚТИСОДИЁТИ КИШВАР

Коршиносон ин ташаббусҳои Президенти кишварро дар маври­ди ҳифзи пиряхҳо саривақтӣ ва муҳим шуморида, таъкид мена­моянд, ки ин ташаббусҳо ҷиҳати роҳандозии ҳамкории бештари ҷомеаи ҷаҳонӣ дар роҳи расидан ба рушди устувор дар соҳаи об за­минаи мусоид фароҳам меоранд.

Ҳалим Карамхудоев, усто­ди Донишгоҳи давлатии Хоруғ мегӯяд, ки аз иқдомҳои Прези­денти Тоҷикистон дар ин самт истиқбол мекунад ва мегӯяд, ки ин ташаббус як таконе буд, ки СММ дар пайи он қатънома қабул на­муд.

- Бо дарназардошти пешниҳодҳои Пешвои муазза­ми миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар лавҳаи сатҳи ба­ланд вобаста ба масъалаҳои об ва иқлим моро зарур аст, ки ҳамчун мардуми кишвари та­шаббускор тамоми чорабиниҳои банақшагирифтаро пайгирона, ба таври мақсаднок ва дар сатҳи баланд иҷро намоем, то ки онҳо баҳри рушди устувор самараи дилхоҳ диҳанд ва дар ҷомеаи му­осир мақому манзалати сазовор пайдо намоянд.

Ӯ мегӯяд, пеш аз ҳама баҳри тоза нигоҳ доштани иқлим бояд сокинони кишвар низ таъсиргу­зор бошанд ва захираҳои обиро оқилона истифода баранд.

Бо назардошти он ки Ҷумҳурии Тоҷикистон манбаи бузурги захираҳои обист, дар даҳсолаҳои охир обшавии раванди пиряхҳо зиёд шуд, ҷиҳати омӯзиши амиқи ин масъалаи муҳим дар ҷумҳурӣ Маркази пиряхшиносӣ ташкил гар­дидааст.

Маркази мазкур тасмим ги­рифтааст, ки баробари пешбурди тадқиқот, назорати захираҳои оби­ро гузаронида, инчунин харитаи пиряхҳои Тоҷикистонро омода на­мояд. Дар факултаҳои ҷуғрофиёи донишкадаҳо таълими ихтисоси омӯзиши пиряхҳо ба роҳ монда шуда, мутахассисони соҳаи мазкур тайёр карда мешаванд, то ки онҳо дар давоми даҳсола пажӯҳишҳои тахассусиро ба анҷом расонанд.