Агар он пешгирӣ ё ислоҳ нашавад...

Наврасӣ айёмест, ки онро давраи душвори тарбия меноманд. Он ҳамчун давраи гузариш ва давраи буҳрони синнусолӣ низ маъмул аст. Шояд суоле ба миён ояд, ки давраи наврасӣ аз кадом ҷиҳат душвор аст? Албатта, аз лиҳози тарбия ва муносибат бо онҳо. Ин масъалаест, ки солиёни зиёд мавриди таваҷҷуҳи аҳли ҷомеа ва равшанфикрон қарор гирифтааст.

Одатан наврасиро аз 12 то 16-солагӣ медонанд. Дар ин давра дар бунияи инсон тағйиротҳои куллии биологӣ ба вуҷуд меоянд, ки дар заминаи онҳо як қатор хусусиятҳои равонӣ шакл мегиранд. Ва маҳз чунин тағйиротҳо боис мегардад ба душвортарбия шудани наврасон. Ҳамчунин, ҳангоми ташкили нодурус-ти тарзи ҳаёт ва беназорат гузоштани реҷаи рӯз наврас ба осонӣ метавонад ба беҳудагардиву каҷрафторӣ майл намояд, ки оқибат ба душвортарбия шудани ӯ оварда мерасонанд.

САБАБ ЧИСТ?

Аксар мутахассисон сабабҳои асосии душвортарбия гаштани кӯдакону наврасонро сатҳи пасти таълиму тарбия дар мактабу оила медонанд. Ҳамчунин, омилҳои зиёде низ номбар мешаванд, аз қабили бо таълиму тарбияи мактабӣ фаро гирифта нашудани қисме аз наврасон, ба талабот ҷавобгӯ набудани фаъолияти муассисаҳои фарҳангиву фароғатӣ барои наврасон ва ё умуман амал накардани онҳо, сатҳи пасти вазъи иҷтимоию иқтисодии оилаҳо, беназорат мондани наврасон аз тарафи волидайн, суст ба роҳ монда шудани ҳамкории мактабу хонавода, ба таври бояду шояд ба роҳ монда нашудани тарбияи ахлоқӣ ва ҳуқуқии наврасон дар мактаб, бинобар сабаби амал накардани маҳфилҳои фаннӣ дар аксари мактабҳо бекор мондани наврасон ва дар натиҷа ба амалҳои ношоиста даст задани онҳо.

Вале аксаран омили асосиро тасаввуроти нодурусти наврасон дар бораи меъёрҳои ахлоқӣ ва дар заминаи ин дар сатҳи паст қарор гирифтани маърифати ҳуқуқии онҳо меҳисобанд. Ин аст, ки наврасон даст ба аъмоли ношоиста ва ҳуқуқвайронкуниҳо мезананд. Ҳуқуқвайронкуниҳои давраи наврасӣ, агар сари вақт аз ҷониби шахсони масъул ва мақомоти дахлдор пешгирӣ ва ё ислоҳ нагарданд, он гоҳ аз эҳтимол дур нест, ки ин рафтори онҳо тадриҷан ба одат табдил ёбаду сабаби дар оянда ба ҷиноят даст задани эшон гардад. Баъдан барои аз ин роҳ баргардонидани ин қабил наврасону ҷавонон иҷрои корҳои зиёди ислоҳотию тарбиявӣ лозим меояд. Баъзан чунин ҳам мешавад, ки бо вуҷуди саъю талоши наз-дикону пайвандон ва волидон аз ин роҳ баргардонидани онҳо даст намедиҳад, чун аллакай дер шудааст. Ва ба қавле дигар “оби рехтаро бардоштан ғайриимкон аст”.

Гарчанде нисбат ба солҳои пешин шумори чунин наврасон коҳиш ёфтааст, ин ҳанӯз имкон намедиҳад, ки масъулину мутахассисон нисбати ин масъала бепарво бошанд. Чун дар давлате бо таърихи куҳану фарҳанги воло, ки эҷодиёти адибонаш сар то сар иборат аст аз панду ҳикмат, зиёд будани теъдоди наврасони ҷиноятсодиркунанда боиси нигаронии аҳли ҷомеа хоҳад буд.

ДАЛЕЛҲО КАДОМАНД?

Бархе аз наврасон бо иллати камбуди зиндагӣ, ба хотири пайдо кардани қути лоямуте ба ҷойи таҳсил дар мактаб аз саҳар то бегоҳ ба меҳнати вазнин, ки фаъ-олияти ғайриасосии ин синну сол маҳсуб мешавад, аз қабили шустани мошинҳо, аробакашӣ дар бозорҳо, тоза кардани пойафзол, пулчинӣ дар нақлиёти мусофирбар, ҳатто ба талбандагӣ машғул мешаванд.

Мутаассифона, ҳанӯз ҳам дар кишвари мо на ҳамаи наврасон бо таълиму тарбияи ҳатмӣ фаро гирифта шудаанд, бахусус духтарон. Ҷои пӯшида нест, ки қисме аз онҳо дар давраи наврасӣ бо хости падару модар аз мактаб дур карда мешаванд ва ба кору бори хона машғул шуда, ба қавле ба зиндагии оянда, яъне оиладорӣ, омода карда мешаванд.

Ин аст, ки бархе аз занону духтарони навраси деҳоти кишвар бо иллати надонистани меъёрҳои қарору асноди ҳуқуқӣ дар зиндагӣ бо мушкилоти зиёде рӯ ба рӯ мешаванду дар чунин мавридҳо ба куҷо муроҷиат карданашонро намедонанд. Ва дар натиҷа ба ноумедиҳо гирифтор шуда, даст ба ҷинояту ҳуқуқвайронкуниҳо ва ҳатто ба худкушӣ мезананд, ки ин ҳама аз сабаби фаҳмиши пасти ҳуқуқӣ рух медиҳад.

ТАРБИЯИ АХЛОҚӢ - ҶАНБАИ АСОСИИ ТАРБИЯ

Тавре ишора рафт, суст ба роҳ монда шудани тарбияи ахлоқӣ ва ҳуқуқӣ дар макотиби миёнаи таҳсилоти умумӣ аз омилҳои калидиест, ки монеа мегардад барои пешгирии ҷиноятҳо миёни наврасон. Ин дар ҳолест, ки тарбияи ахлоқӣ яке аз ҷанбаҳои асосии тарбия ба ҳисоб меравад.

Бо алфози қабеҳ, дашному ҳақорат миёни худ ҳарф задани бархе аз хонандагон далели дигари риоя нагаштани меъёрҳои ахлоқӣ аз тарафи наврасон аст. Боиси таассуф аст, ки ба забон овардани суханҳои қабеҳ, на танҳо аз тарафи хонандагон, балки аз тарафи иддае аз омӯзгорон ба назар мерасад. Тавре аз мушоҳидаҳо бармеояд, баъзе омӯзгорон, аксаран муаллимони фанҳои тарбияи ҷисмонӣ ва таълими меҳнат, ҳангоми муошират бо писарон ва ҳамчунин байни худ, аз суханони қабеҳу шармовар истифода мебаранд.

ЧӢ БОЯД КАРД?

Мусаллам аст, ки сабаби асосии қоидаҳои ахлоқиро вайрон кардани нав-расон ин тасаввуроти саҳеҳу комил надоштани онҳо дар бораи меъёрҳои ахлоқ аст. Ҳамчунин, дар сатҳи ниҳоят паст қарор доштани маърифати ҳуқуқии онҳо.

Тавре мутахассисон таъкид мекунанд, донистани меъёрҳои ҳуқуқӣ аз донистани меъёрҳои ахлоқӣ сарчашма мегирад. Аз ин рӯ, ҳар як наврасе, ки меъёрҳои ахлоқиро хуб донаду риоя намояд, пас албатта меъёрҳои ҳуқуқиро низ ба осонӣ аз бар хоҳад кард ва бад-ин васила сатҳи маърифати ҳуқуқиаш низ боло хоҳад рафт. Бинобар ин, хуб мешуд, агар ба тарбияи ахлоқӣ-ҳуқуқии нав-расон ҳарчи барвақттар таваҷҷуҳ зоҳир гардад ва ин мусоидат мекунад ба боло бурдани сатҳи маърифати ҳуқуқии онҳо. Чун ҳар қадаре, ки тарбияи ҳуқуқӣ ва фаҳмонидани моҳияти меъёрҳои ҳуқуқӣ барвақттар оғоз гардад, ҳамон қадар эҳтимолияти ба ҷиноят даст задани нав-расон дар ин давра коҳиш меёбад.

Айни ҳол омӯзиши меъёрҳои ҳуқуқӣ ва таълими фанни “Асосҳои давлат ва ҳуқуқ” дар муассисаҳои таҳсилоти умумии кишвар аз синфи 8 оғоз мешавад. Ва мусаллам аст, ки дар ин давра хонандагон аллакай ба синни 15-16 мерасанд ва марҳилаи душвори наврасӣ низ сипарӣ мешавад. Хуб мешуд, агар омӯзиши меъёрҳои ҳуқуқӣ, бо дарназардошти хусусиятҳои синну сол ва дар шакли содатар, аз давраи наврасӣ ва ё аз он ҳам пештар ба роҳ монда шавад. Гумон мекунем, ин тадбир ҷиҳати коҳиш додани ҳуқуқвайронкуниҳо ва пешгирӣ намудани ҷинояткорӣ миёни ноболиғону наврасон мусоидат менамояд.