ҶОМЕА
Ҷумъа 26 Апрел 2024 07:00
Кишвари мо тайи 15 соли охир ташаббускори фаъоли масоили марбут ба об дар сатҳи глобалӣ маҳсуб меёбад. Чор ташаббуси пурарзиши байналмилалии обии кишвари мо бо пешкории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, аз ҷумла Даҳсолаҳои байналмилалии амал «Об барои ҳаёт» ( 2005-2015) ва «Об барои рушди устувор» (2018-2028), ки боиси қабули қатъномаҳои Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид гардида, Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун мамлакати пешоҳанг муаррифӣ намуданд, ва ин далели бебаҳс шуда метавонад. Дар робита ба Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” солҳои 2018 - 2028” ва дигар масоили глобалӣ дар шаҳри Хоруғ конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ - амалӣ зери унвони «Тоҷикистон - сарчашмаи обҳои тоза» баргузор гардид.
Дар конференсия олимону устодони Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи Моёншо Назаршоев, мутахассиони гуногунсоҳаи Ҷумҳурии Тоҷикистон масоили мубарами рӯз вобаста ба тағйирёбии иқлим, афзудани баъзе касалиҳои сироятӣ ва дигар мавзӯъҳоро мавриди баҳсу баррасӣ қарор доданд.
Аз ҷумла, номзади илмҳои биологӣ ва муовини ректор оид ба илм ва инноватсия Таҳмина Содатқадамова Донишгоҳ қайд намуд, ки об дар Осиёи Марказӣ муҳимтарин унсури миллӣ ва амнияти минтақавӣ буда, он дар баробари неъмати истеъмолии зарурии ҳаётӣ будан, асосан дар хоҷагии халқ бо мақсади обёрии замин ва тавлиди энергия истифода бурда мешавад. Ҳоло муайян карда шудааст, ки зиёда аз 90 фоизи оби ҳавзаи Баҳри Арал дар обёрии кишоварзӣ сарфа мегардад:
“Бо афзоиши аҳолӣ ва беш аз пеш расидани кишварҳои минтақа ба шукуфоии иқтисодӣ талабот ба об торафт зиёд мешавад. Дар 60 соли охир шумораи аҳолӣ дар минтақа аз 20 миллион ба 65 миллион нафар ва талабот ба истеъмоли солонаи об аз 60 км3 ба 110 км3 расида, мувофиқи пешгӯйиҳои илмӣ ин талабот то соли 2030 боз то 20 фоиз афзоиш хоҳад ёфт. Вобаста ба тағйирёбии иқлим ва ба таври бесобиқа гарм шудани ҳавою обшавии аз меъёр зиёди пиряхҳо масъалаи таъминоти минтақа бо обро дар солҳои наздик боз ҳам печидатар хоҳад кард. Ҳамин аст, ки ба масъалаи муносибати оқилонаю сарфакорона ба об ҳамчун неъмати бебаҳо ва бо чизе ивазнашавандаи табиат, Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ диққати ҷиддӣ зоҳир менамояд”.
Тоҷикистон дорои захираи фаровони обист ва 60 фоизи оби дарёҳои Осиёи Марказӣ, аниқтараш 64 миллиард метри мукааб об ҳар сол дар қаламрави кишвар тавлид меёбад. Манбаи ин оби фаровон дар навбати аввал боришоти зиёди барфу борон дар минтақаҳои баландкӯҳ ва аз сӯйи дигар пиряхҳое, ки дар натиҷаи пайиҳам боридани барф, сардии ҳавову ба зудӣ об нашудани яхҳо дар иминтақаҳо аст. Қариб нисфи ҳамаи қитъаҳои пиряхии Осиёи Миёна дар ҳудуди Тоҷикистон дар баландии 3500 - 5300 метр аз сатҳи баҳр воқеъанду қисми асосии пиряхҳо ба қуллаҳои баландтарини кӯҳҳои Осиёи Марказӣ – қуллаҳои Сомонӣ (собиқ Коммунизм) ва Абуалӣ ибни Сино (собиқ Ленин) рост меоянд ва онҳо аз се ду ҳиссаи ҳамаи ҳудуди яхбандиро ишғол намудаанд. Ҳудуди васеи пиряхҳо дар ҷойи пайвастшавии қаторкӯҳҳои Академияи илмҳо, Дарвоз, Пётри 1 ва Ванҷу Язгулом ба назар мерасанд. Пиряхҳои хурду миёна ва бузург бо 559 км3 яхи худ беш 8,0 ҳазор км3 ва ё қариб 6 фоизи масоҳати ҷумҳуриро фаро гирифтаанд.
- Майдонҳои калони яхбандии Помири шимолӣ ва ғарбӣ аз ҷиҳати фарохии масоҳат ва ҳаҷми бузургии ях аз дигар майдонҳо тафовут доранд. Пиряхи азими Федченко бо дарозии 71, 2 км ва даҳҳо пиряхҳои дигар дар ҳамин ноҳия воқеъ мебошанд. Пиряхҳои Тоҷикистон ба ташаккулёбии ҷараён ва реҷаи об дар дарёҳои ҷумҳурӣ ва таъмини оби дарёҳои ҷониби мамлакатҳои поёноб ҷоришаванда бевосита таъсир мерасонанд. Онҳо аз як сӯ, таъминкунандаи оби дарёҳо бошанд, аз ҷониби дигар танзимгари табии ҷараёни ҷоришавии обанд.
Баҳорон дар мавсими киштукор, ки талабот дар риштаи кишоварзӣ ба об зиёд мешавад, бо гарм шудани ҳаво пиряхҳо ба обшавӣ оғоз карда, киштзоронро сероб мегардонанд. Вале дар панҷоҳ соли охир дар натиҷаи тағйирёбии глобалии иқлим, гармшавии атмосфера ба таври ғайримуқаррарӣ обшавии аз ҳад зиёди пиряхҳо ба мушоҳида мерасад, ки боиси ташвиши ҷиддии Ҳукумати Тоҷикистон гардидааст. Зеро бо идомати бардавоми ин ҳодиса натанҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ проблемаи таъминоти об ба миён меояд, - афзуд Т. Содатқадамова.
Тибқи тадқиқоти гурӯҳи олимони тоҷик, ҳоло бо сабаби гармшавии глобалии иқлим деградатсияи пиряхҳо авҷ гирифта, онҳо ҳар сол аз 0,8 то 1,0 фоиз масоҳати худро гум мекунанд.
Ба гуфтаи директори Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҳамидҷон Расулзода пиряхҳо вобаста ба андоза, ҷойгиршавиашон дар нишебӣ ё баландӣ ба гармшавии иқлим вокуниши гуногун нишон медиҳанд. Майдони яхбандии Помир дар баландиҳои 4500 - 7000 метр аз сатҳи баҳр дар муддати мушоҳидаҳо кам коҳиш ёфтааст. Пиряхҳои қисмати шимолӣ ба гармишавӣ бештар устуворанд.
Масалан, пиряхи аз ҳама калонтарини Тоҷикистон Федченко аз аввали асри ХХ (нахустин андозагириҳои инструменталӣ дар соли 1928) то ин ҷониб 1 км ақиб рафта, 5 км2 яхашро талаф додааст. Ҳамзамон, пиряхҳои ҳаҷман хурдтар, ки дар поинтар аз Федченко ҷойгиранд, аз таъсири гармӣ бештар об шуда, миқдорашон кам гардидааст.
Хусравбекова Зартогул, саромӯзгори донишгоҳ дар мавзӯи “Хусусиятҳои санитарию эпидемиологии оби нӯшокӣ ” маърӯза карда гуфт, ки феълан мутахассисони Ташкилоти байнанмилалии тандурустӣ муайян намудаанд, ки миқдори зиёди касалиҳо дар ҷаҳон ба сифати бади об ва вайрон намудани меёрҳои санитарию эпидемиологии обтаъминкунии аҳолӣ вобастагӣ дорад. Ба ҳамаи чораҳои пешгирикунанда нигоҳ накарда, шумораи касалиҳои сироятие, ки ба воситаи об паҳн мешаванд, дар тамоми ҷаҳон роиҷанд. Теъдоди одамоне, ки дар дунё гирифтори касалии малерия шуданд 800 млн. нафар буда, инчунин ба бемориҳои трахома 500 млн. нафар, ба шистосомозоа 200 млн. ва 400 млн. нафари дигар мубталои гастроэнтерит гаштанд. Яъне ҳамасола аз касалии гастроэнтерит 4 млн. кӯдак ва 18 млн. калонсолони сайёра ҷонашонро аз даст медиҳанд.
Дар чорабинии илмӣ инчунин пуромуни “Вазъияти экологии захираҳои обӣ ва мубориза бар зидди ифлосшавии ҳавзаи дарёи Панҷ”,“Мушкилоти норасоии оби нушокӣ ва оқилона истифодабарии он ”, “Истифодабарии захираҳои обӣ барои рушд ва инкишофи туризм ва рекреатсия” ва “Захираҳои обии Тоҷикистон - мушкилоти истифодабарии оқилонаи онҳо” маърӯзаҳои ҷолиб ироа шуданд.
Дар конференсия олимону устодони Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи Моёншо Назаршоев, мутахассиони гуногунсоҳаи Ҷумҳурии Тоҷикистон масоили мубарами рӯз вобаста ба тағйирёбии иқлим, афзудани баъзе касалиҳои сироятӣ ва дигар мавзӯъҳоро мавриди баҳсу баррасӣ қарор доданд.
Аз ҷумла, номзади илмҳои биологӣ ва муовини ректор оид ба илм ва инноватсия Таҳмина Содатқадамова Донишгоҳ қайд намуд, ки об дар Осиёи Марказӣ муҳимтарин унсури миллӣ ва амнияти минтақавӣ буда, он дар баробари неъмати истеъмолии зарурии ҳаётӣ будан, асосан дар хоҷагии халқ бо мақсади обёрии замин ва тавлиди энергия истифода бурда мешавад. Ҳоло муайян карда шудааст, ки зиёда аз 90 фоизи оби ҳавзаи Баҳри Арал дар обёрии кишоварзӣ сарфа мегардад:
“Бо афзоиши аҳолӣ ва беш аз пеш расидани кишварҳои минтақа ба шукуфоии иқтисодӣ талабот ба об торафт зиёд мешавад. Дар 60 соли охир шумораи аҳолӣ дар минтақа аз 20 миллион ба 65 миллион нафар ва талабот ба истеъмоли солонаи об аз 60 км3 ба 110 км3 расида, мувофиқи пешгӯйиҳои илмӣ ин талабот то соли 2030 боз то 20 фоиз афзоиш хоҳад ёфт. Вобаста ба тағйирёбии иқлим ва ба таври бесобиқа гарм шудани ҳавою обшавии аз меъёр зиёди пиряхҳо масъалаи таъминоти минтақа бо обро дар солҳои наздик боз ҳам печидатар хоҳад кард. Ҳамин аст, ки ба масъалаи муносибати оқилонаю сарфакорона ба об ҳамчун неъмати бебаҳо ва бо чизе ивазнашавандаи табиат, Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ диққати ҷиддӣ зоҳир менамояд”.
Тоҷикистон дорои захираи фаровони обист ва 60 фоизи оби дарёҳои Осиёи Марказӣ, аниқтараш 64 миллиард метри мукааб об ҳар сол дар қаламрави кишвар тавлид меёбад. Манбаи ин оби фаровон дар навбати аввал боришоти зиёди барфу борон дар минтақаҳои баландкӯҳ ва аз сӯйи дигар пиряхҳое, ки дар натиҷаи пайиҳам боридани барф, сардии ҳавову ба зудӣ об нашудани яхҳо дар иминтақаҳо аст. Қариб нисфи ҳамаи қитъаҳои пиряхии Осиёи Миёна дар ҳудуди Тоҷикистон дар баландии 3500 - 5300 метр аз сатҳи баҳр воқеъанду қисми асосии пиряхҳо ба қуллаҳои баландтарини кӯҳҳои Осиёи Марказӣ – қуллаҳои Сомонӣ (собиқ Коммунизм) ва Абуалӣ ибни Сино (собиқ Ленин) рост меоянд ва онҳо аз се ду ҳиссаи ҳамаи ҳудуди яхбандиро ишғол намудаанд. Ҳудуди васеи пиряхҳо дар ҷойи пайвастшавии қаторкӯҳҳои Академияи илмҳо, Дарвоз, Пётри 1 ва Ванҷу Язгулом ба назар мерасанд. Пиряхҳои хурду миёна ва бузург бо 559 км3 яхи худ беш 8,0 ҳазор км3 ва ё қариб 6 фоизи масоҳати ҷумҳуриро фаро гирифтаанд.
- Майдонҳои калони яхбандии Помири шимолӣ ва ғарбӣ аз ҷиҳати фарохии масоҳат ва ҳаҷми бузургии ях аз дигар майдонҳо тафовут доранд. Пиряхи азими Федченко бо дарозии 71, 2 км ва даҳҳо пиряхҳои дигар дар ҳамин ноҳия воқеъ мебошанд. Пиряхҳои Тоҷикистон ба ташаккулёбии ҷараён ва реҷаи об дар дарёҳои ҷумҳурӣ ва таъмини оби дарёҳои ҷониби мамлакатҳои поёноб ҷоришаванда бевосита таъсир мерасонанд. Онҳо аз як сӯ, таъминкунандаи оби дарёҳо бошанд, аз ҷониби дигар танзимгари табии ҷараёни ҷоришавии обанд.
Баҳорон дар мавсими киштукор, ки талабот дар риштаи кишоварзӣ ба об зиёд мешавад, бо гарм шудани ҳаво пиряхҳо ба обшавӣ оғоз карда, киштзоронро сероб мегардонанд. Вале дар панҷоҳ соли охир дар натиҷаи тағйирёбии глобалии иқлим, гармшавии атмосфера ба таври ғайримуқаррарӣ обшавии аз ҳад зиёди пиряхҳо ба мушоҳида мерасад, ки боиси ташвиши ҷиддии Ҳукумати Тоҷикистон гардидааст. Зеро бо идомати бардавоми ин ҳодиса натанҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ проблемаи таъминоти об ба миён меояд, - афзуд Т. Содатқадамова.
Тибқи тадқиқоти гурӯҳи олимони тоҷик, ҳоло бо сабаби гармшавии глобалии иқлим деградатсияи пиряхҳо авҷ гирифта, онҳо ҳар сол аз 0,8 то 1,0 фоиз масоҳати худро гум мекунанд.
Ба гуфтаи директори Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҳамидҷон Расулзода пиряхҳо вобаста ба андоза, ҷойгиршавиашон дар нишебӣ ё баландӣ ба гармшавии иқлим вокуниши гуногун нишон медиҳанд. Майдони яхбандии Помир дар баландиҳои 4500 - 7000 метр аз сатҳи баҳр дар муддати мушоҳидаҳо кам коҳиш ёфтааст. Пиряхҳои қисмати шимолӣ ба гармишавӣ бештар устуворанд.
Масалан, пиряхи аз ҳама калонтарини Тоҷикистон Федченко аз аввали асри ХХ (нахустин андозагириҳои инструменталӣ дар соли 1928) то ин ҷониб 1 км ақиб рафта, 5 км2 яхашро талаф додааст. Ҳамзамон, пиряхҳои ҳаҷман хурдтар, ки дар поинтар аз Федченко ҷойгиранд, аз таъсири гармӣ бештар об шуда, миқдорашон кам гардидааст.
Хусравбекова Зартогул, саромӯзгори донишгоҳ дар мавзӯи “Хусусиятҳои санитарию эпидемиологии оби нӯшокӣ ” маърӯза карда гуфт, ки феълан мутахассисони Ташкилоти байнанмилалии тандурустӣ муайян намудаанд, ки миқдори зиёди касалиҳо дар ҷаҳон ба сифати бади об ва вайрон намудани меёрҳои санитарию эпидемиологии обтаъминкунии аҳолӣ вобастагӣ дорад. Ба ҳамаи чораҳои пешгирикунанда нигоҳ накарда, шумораи касалиҳои сироятие, ки ба воситаи об паҳн мешаванд, дар тамоми ҷаҳон роиҷанд. Теъдоди одамоне, ки дар дунё гирифтори касалии малерия шуданд 800 млн. нафар буда, инчунин ба бемориҳои трахома 500 млн. нафар, ба шистосомозоа 200 млн. ва 400 млн. нафари дигар мубталои гастроэнтерит гаштанд. Яъне ҳамасола аз касалии гастроэнтерит 4 млн. кӯдак ва 18 млн. калонсолони сайёра ҷонашонро аз даст медиҳанд.
Дар чорабинии илмӣ инчунин пуромуни “Вазъияти экологии захираҳои обӣ ва мубориза бар зидди ифлосшавии ҳавзаи дарёи Панҷ”,“Мушкилоти норасоии оби нушокӣ ва оқилона истифодабарии он ”, “Истифодабарии захираҳои обӣ барои рушд ва инкишофи туризм ва рекреатсия” ва “Захираҳои обии Тоҷикистон - мушкилоти истифодабарии оқилонаи онҳо” маърӯзаҳои ҷолиб ироа шуданд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед